Elopteryx: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{DISPLAYTITLE:''Elopteryx''}} | {{DISPLAYTITLE:''Elopteryx''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Kamil Kamiński]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Michał Siedlecki]] |
| − | + | |nazwa = ''Elopteryx'' (elopteryks) | |
| − | + | |długość = 93 cm <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.</ref> | |
| − | + | |wysokość = 39 cm (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | |
| − | | | + | |masa = 2,7 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | | | + | |dieta = ?wszystkożerny/?roślinożerny |
| − | + | |miejsce = [[Rumunia]] -Transylwania | |
| − | + | <small>([[formacja]] [[Sǎnpetru]])</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|70|66}} | |
| − | + | ok. 70-66 [[Ma]]<br> | |
| − | |- | + | <small>[[późna kreda]] ([[mastrycht]])</small> |
| − | + | |systematyka = | |
| − | | | + | [[Dinosauria]] |
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | | [[Rumunia]] | ||
| − | |||
| − | <small>([[formacja]] [[ | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | <small>[[późna kreda]] ( | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Theropoda]] | [[Theropoda]] | ||
| Linia 41: | Linia 23: | ||
[[Maniraptora]] | [[Maniraptora]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | [[Pennaraptora]]/??[[Alvarezsauria]] | |
| − | | | + | |
| − | |} | + | [[Paraves]]/??[[Alvarezsauroidea]] |
| + | |||
| + | ?[[Avialae]]/?[[Troodontidae]]/??[[Alvarezsauridae]] | ||
| + | |grafika = Elopteryx nopcsai bones.jpg | ||
| + | |podpis = [[Holotyp|Okaz typowy]] ''Elopteryx nopcsai''. Autor: Andrews, C. W. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Elopteryx_nopcsai_bones.jpg]. | ||
| + | |PorównanieGrupa = | ||
| + | |PorównanieDługość = | ||
| + | |mapa = | ||
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Elopteryx'' to [[rodzaj]] niewielkiego, słabo poznanego [[Theropoda|teropoda]] z [[późna kreda|późnej kredy]] Rumunii. Może być on synonimem opisanego z tej samej formacji skalnej ''[[Bradycneme]]''. Jednak materiał kopalny obu dinozaurów nie pokrywa się, dlatego nie można mieć w tym przypadku pewności. Ze względu na ubogość szczątków, może on być uznany za ''[[nomen dubium]]'' | + | ''Elopteryx'' to [[rodzaj]] niewielkiego, słabo poznanego [[Theropoda|teropoda]] (być może [[Avialae|awiala]] z [[późna kreda|późnej kredy]] Rumunii. Może być on synonimem opisanego z tej samej formacji skalnej ''[[Bradycneme]]''. Jednak materiał kopalny obu dinozaurów nie pokrywa się, dlatego nie można mieć w tym przypadku pewności. Ze względu na ubogość szczątków, może on być uznany za ''[[nomen dubium]]'' |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 56: | Linia 43: | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] (BMNH A1234) to bliższa część kości udowej o długości ok. 150 mm. | + | [[Holotyp]] (BMNH A1234) to bliższa część kości udowej o długości ok. 150 mm. Kość należała do osobnika anatomicznie dojrzałego (Molina-Pérez i Larramendi, 2019). |
[[Paratyp]] (BMNH A1234) to również bliższa część kości udowej o rozmiarach zbliżonych do holotypu. | [[Paratyp]] (BMNH A1234) to również bliższa część kości udowej o rozmiarach zbliżonych do holotypu. | ||
| + | |||
| + | Do elopteryksa przypisano również okazy UBB V649, obejmujący ''[[synsacrum]]'' oraz niekompletną kość biodrową, oznaczony jako [[Cf.|cf]]. ''E. nopcsai'' (Mayr i in., 2020) oraz BBU-PSM V1009 - bliższą część prawej k. udowej (Stoicescu i in., 2024). | ||
Do ''Elopteryx'' przypisywano również inne kości (głównie tylnych kończyn), ale nie sposób udowodnić, że na pewno należały do tego rodzaju (zob. dalej). | Do ''Elopteryx'' przypisywano również inne kości (głównie tylnych kończyn), ale nie sposób udowodnić, że na pewno należały do tego rodzaju (zob. dalej). | ||
==Historia taksonu== | ==Historia taksonu== | ||
| − | + | Jedyne z całą pewnością należące do elopteryksa skamieliny zostały odkryte w datowanych na [[mastrycht]] osadach basenu Hateg. W 1913 r. Andrews nadał im naukową nazwę ''Elopteryx'', umieszczając to zwierzę wśród ptaków z grupy Pelecaniformes. Do powstałego taksonu przypisywano też kolejne szczątki z Rumunii i Francji, ponieważ jednak nie można ich porównać z holotypem, taka identyfikacja pozostaje niepewna. Później wydzielono spośród nich dwa kolejne rodzaje - ''[[Heptasteornis]]'' i ''[[Bradycneme]]'' (zob. też [[Bradycneme#Historia taksonu]]). Następnie uznano je za nieptasie dinozaury i sugerowano, że ''Elopteryx'' mógł być m.in. [[Dromaeosauridae|dromeozaurydem]] lub [[Troodontidae|troodontydem]], lecz niezwykle skąpy materiał kopalny utrudnia precyzyjną identyfikację. Naish (2004) zaliczył rodzaje ''Elopteryx'', ''Bradycneme'' i ''Heptasteornis'' do [[Alvarezsauridae|alwarezzaurydów]] - grupy enigmatycznych teropodów o niepewnej pozycji systematycznej. Jednak w innej swojej pracy wydanej przy współpracy z Dyke (2004) uznał elopteryksa za troodontyda lub przedstawiciela [[klad]]u Pygostylia w obrębie Avialae. Kessler i in. (2005) ponownie dokonali synonimizacji z ''Bradycneme'' i ''Heptasteornis'', a także przypisali do ''Elopteryx'' nieopisany wcześniej fragment kości udowej. Uznali oni elopteryksa za prawdopodobnego alwarezzauryda. [[Michael Mortimer|Mortimer]] (online) uważa jednak, ze szczątki elopteryksa różnią się od przedstawicieli Alvarezsauridae, w związku z czy klasyfikuje on tego dinozaura jako [[Eumaniraptora|eumaniraptora]] ''incerte sedis''. Mortimer nie uznaje również synonimiki z ''Bradycneme'' i ''Heptasteornis''. Do tego ostatniego przypisuje on również wspomniany wyżej fragment kości udowej. W 2019 roku elopteryks z jednej strony został zaklasyfikowany jako przedstawiciel [[Confuciusornithiformes]] (grupy bazalnych awiali należących do [[Pygostylia]]; Hartmann i in., 2019), z drugiej zaś po opisaniu częściowej miednicy (UBB V649) uznany został za bazalnego awiala, blisko spokrewnionego z [[Balaur|balaurem]] oraz [[Gargantuavis|gargantuawisem]], z którymi może tworzyć [[klad]]. Ponadto zasugerowano iż jest całkiem prawdopodobne iż balaur jest młodszym synonimem elopteryksa (Mayr i in., 2020) (zobacz więcej w opisie [[Gargantuavis]]). Odkrycie nowej fragmentarycznej lewej kości udowej wskazuje iż elopteryks był prawdopodobnie wtórnie nielotnym awialem, a balaur to prawdopodobnie jego młodszy synonim (Stoicescu i in., 2024). | |
| − | Jedyne z całą pewnością należące do elopteryksa skamieliny zostały odkryte w datowanych na [[mastrycht]] osadach basenu Hateg. W 1913 r. Andrews nadał im naukową nazwę ''Elopteryx'', umieszczając to zwierzę wśród ptaków z grupy Pelecaniformes. Do powstałego taksonu przypisywano też kolejne szczątki z Rumunii i Francji, ponieważ jednak nie można ich porównać z holotypem, taka identyfikacja pozostaje niepewna. Później wydzielono spośród nich dwa kolejne rodzaje - ''[[Heptasteornis]]'' i ''[[Bradycneme]]'' (zob. też [[Bradycneme#Historia taksonu]]). Następnie uznano je za nieptasie dinozaury i sugerowano, że ''Elopteryx'' mógł być m.in. [[Dromaeosauridae|dromeozaurydem]] lub [[Troodontidae|troodontydem]], lecz niezwykle skąpy materiał kopalny utrudnia precyzyjną identyfikację. Naish (2004) zaliczył rodzaje ''Elopteryx'', ''Bradycneme'' i ''Heptasteornis'' do [[Alvarezsauridae|alwarezzaurydów]] - grupy enigmatycznych teropodów o niepewnej pozycji systematycznej. Jednak w innej swojej pracy wydanej przy współpracy z Dyke (2004) uznał elopteryksa za troodontyda lub przedstawiciela [[klad]]u Pygostylia w obrębie Avialae. Kessler i in. (2005) ponownie dokonali synonimizacji z ''Bradycneme'' i ''Heptasteornis'', a także przypisali do ''Elopteryx'' nieopisany wcześniej fragment kości udowej. Uznali oni elopteryksa za prawdopodobnego alwarezzauryda. [[Michael Mortimer|Mortimer]] (online) uważa jednak, ze szczątki elopteryksa różnią się od przedstawicieli Alvarezsauridae, w związku z czy klasyfikuje on tego dinozaura jako [[Eumaniraptora|eumaniraptora]] ''incerte sedis''. Mortimer nie uznaje również synonimiki z ''Bradycneme'' i ''Heptasteornis''. Do tego ostatniego przypisuje on również wspomniany wyżej fragment kości udowej. | ||
| − | |||
==Środowisko== | ==Środowisko== | ||
Zob. [[Bradycneme#Środowisko]]. | Zob. [[Bradycneme#Środowisko]]. | ||
| Linia 71: | Linia 58: | ||
== Spis gatunków == | == Spis gatunków == | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | | {{V|''Elopteryx''}} | + | |{{V|''Elopteryx''}} |
| {{Kpt|[[Charles Andrews|Andrews]]}}, [[1913]] | | {{Kpt|[[Charles Andrews|Andrews]]}}, [[1913]] | ||
| ''[[nomen dubium]]''? | | ''[[nomen dubium]]''? | ||
|- | |- | ||
| + | | = ''Balaur'' | ||
| + | |{{Kpt|[[Csiki]], [[Mátyás Vremir|Vremir]], [[Brusatte]]}} i {{Kpt|[[Norell]]}}, [[2010]] | ||
| {{V|''E. nopcsai''}} | | {{V|''E. nopcsai''}} | ||
| {{Kpt|[[Charles Andrews|Andrews]]}}, [[1913]] | | {{Kpt|[[Charles Andrews|Andrews]]}}, [[1913]] | ||
| ''[[nomen dubium]]''? | | ''[[nomen dubium]]''? | ||
| + | |- | ||
| + | | ?= ''B. bondoc'' | ||
| + | |{{Kpt|Csiki, Vremir, Brusatte}} i {{Kpt|Norell}}, 2010 | ||
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| Linia 85: | Linia 77: | ||
Kessler, E., Grigorescu, D., Csiki, Z. (2005). ''Elopteryx'' revisited - a new bird-like specimen from the Maastrichtian of the Hateg Basin. Acta Palaeontologica Romaniae. 5, 249-258. | Kessler, E., Grigorescu, D., Csiki, Z. (2005). ''Elopteryx'' revisited - a new bird-like specimen from the Maastrichtian of the Hateg Basin. Acta Palaeontologica Romaniae. 5, 249-258. | ||
| − | Mortimer, M (online | + | Mayr, G., Codrea, V., Solomon, A., Bordeianu, M., & Smith, T. (2020). "A well-preserved pelvis from the Maastrichtian of Romania suggests that the enigmatic Gargantuavis is neither an ornithurine bird nor an insular endemic". Cretaceous Research, 106, 104271. [http://dx.doi.org/10.1016/j.cretres.2019.104271] |
| + | |||
| + | Mortimer, M (online 2024) [http://theropoddatabase.com/Troodontidae.htm#Elopteryxnopcsai] | ||
Naish, D., Dyke, G.J. (2004) “''Heptasteornis'' was no ornithomimid, troodontid, dromaeosaurid or owl: the first alvarezsaurid (Dinosauria: Theropoda) from Europe. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie Monatshefte 7: 385-401. | Naish, D., Dyke, G.J. (2004) “''Heptasteornis'' was no ornithomimid, troodontid, dromaeosaurid or owl: the first alvarezsaurid (Dinosauria: Theropoda) from Europe. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie Monatshefte 7: 385-401. | ||
| − | |||
| + | Stoicescu, V.; Codrea, V. A.; Bordeianu, M.; Solomon, A. A. (2024). "Elopteryx at Nălaț-Vad: new theropod material described from the Hațeg Basin (Romania)". North-Western Journal of Zoology. 20 (1): 73–80. [https://biozoojournals.ro/nwjz/content/v20n1/nwjz_e241901_Stoicescu.pdf] | ||
| + | <references/></small> | ||
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria:Avialae]] |
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria:Avialae bazalne]] |
| + | [[Kategoria:Europa (ptaki)]] | ||
| + | [[Kategoria:Rumunia (ptaki)]] | ||
| + | [[Kategoria:Kreda (ptaki)]] | ||
| + | [[Kategoria:Mastrycht (ptaki)]] | ||
| + | [[Kategoria:Nomen dubium (ptaki)]] | ||
Aktualna wersja na dzień 14:27, 24 cze 2024
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Michał Siedlecki |
| Elopteryx (elopteryks) | |
|---|---|
| Długość | 93 cm [1] |
| Wysokość | 39 cm (w biodrach) [1] |
| Masa | 2,7 kg [1] |
| Dieta | ?wszystkożerny/?roślinożerny |
| Miejsce | Rumunia -Transylwania |
| Czas |
ok. 70-66 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Okaz typowy Elopteryx nopcsai. Autor: Andrews, C. W. [1]. | |
Wstęp
Elopteryx to rodzaj niewielkiego, słabo poznanego teropoda (być może awiala z późnej kredy Rumunii. Może być on synonimem opisanego z tej samej formacji skalnej Bradycneme. Jednak materiał kopalny obu dinozaurów nie pokrywa się, dlatego nie można mieć w tym przypadku pewności. Ze względu na ubogość szczątków, może on być uznany za nomen dubium
Etymologia
Nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów helos („bagno”) i pteryx („ pióro”, „skrzydło”) i oznacza bagienne skrzydło” lub „bagienne pióro. Tymczasem epitet naukowy honoruje Franza Nopsca von Felső-Szilvása – węgierskiego paleontologa.
Materiał kopalny
Holotyp (BMNH A1234) to bliższa część kości udowej o długości ok. 150 mm. Kość należała do osobnika anatomicznie dojrzałego (Molina-Pérez i Larramendi, 2019).
Paratyp (BMNH A1234) to również bliższa część kości udowej o rozmiarach zbliżonych do holotypu.
Do elopteryksa przypisano również okazy UBB V649, obejmujący synsacrum oraz niekompletną kość biodrową, oznaczony jako cf. E. nopcsai (Mayr i in., 2020) oraz BBU-PSM V1009 - bliższą część prawej k. udowej (Stoicescu i in., 2024).
Do Elopteryx przypisywano również inne kości (głównie tylnych kończyn), ale nie sposób udowodnić, że na pewno należały do tego rodzaju (zob. dalej).
Historia taksonu
Jedyne z całą pewnością należące do elopteryksa skamieliny zostały odkryte w datowanych na mastrycht osadach basenu Hateg. W 1913 r. Andrews nadał im naukową nazwę Elopteryx, umieszczając to zwierzę wśród ptaków z grupy Pelecaniformes. Do powstałego taksonu przypisywano też kolejne szczątki z Rumunii i Francji, ponieważ jednak nie można ich porównać z holotypem, taka identyfikacja pozostaje niepewna. Później wydzielono spośród nich dwa kolejne rodzaje - Heptasteornis i Bradycneme (zob. też Bradycneme#Historia taksonu). Następnie uznano je za nieptasie dinozaury i sugerowano, że Elopteryx mógł być m.in. dromeozaurydem lub troodontydem, lecz niezwykle skąpy materiał kopalny utrudnia precyzyjną identyfikację. Naish (2004) zaliczył rodzaje Elopteryx, Bradycneme i Heptasteornis do alwarezzaurydów - grupy enigmatycznych teropodów o niepewnej pozycji systematycznej. Jednak w innej swojej pracy wydanej przy współpracy z Dyke (2004) uznał elopteryksa za troodontyda lub przedstawiciela kladu Pygostylia w obrębie Avialae. Kessler i in. (2005) ponownie dokonali synonimizacji z Bradycneme i Heptasteornis, a także przypisali do Elopteryx nieopisany wcześniej fragment kości udowej. Uznali oni elopteryksa za prawdopodobnego alwarezzauryda. Mortimer (online) uważa jednak, ze szczątki elopteryksa różnią się od przedstawicieli Alvarezsauridae, w związku z czy klasyfikuje on tego dinozaura jako eumaniraptora incerte sedis. Mortimer nie uznaje również synonimiki z Bradycneme i Heptasteornis. Do tego ostatniego przypisuje on również wspomniany wyżej fragment kości udowej. W 2019 roku elopteryks z jednej strony został zaklasyfikowany jako przedstawiciel Confuciusornithiformes (grupy bazalnych awiali należących do Pygostylia; Hartmann i in., 2019), z drugiej zaś po opisaniu częściowej miednicy (UBB V649) uznany został za bazalnego awiala, blisko spokrewnionego z balaurem oraz gargantuawisem, z którymi może tworzyć klad. Ponadto zasugerowano iż jest całkiem prawdopodobne iż balaur jest młodszym synonimem elopteryksa (Mayr i in., 2020) (zobacz więcej w opisie Gargantuavis). Odkrycie nowej fragmentarycznej lewej kości udowej wskazuje iż elopteryks był prawdopodobnie wtórnie nielotnym awialem, a balaur to prawdopodobnie jego młodszy synonim (Stoicescu i in., 2024).
Środowisko
Zob. Bradycneme#Środowisko.
Spis gatunków
| Elopteryx | Andrews, 1913 | nomen dubium? | ||
| = Balaur | Csiki, Vremir, Brusatte i Norell, 2010 | E. nopcsai | Andrews, 1913 | nomen dubium? |
| ?= B. bondoc | Csiki, Vremir, Brusatte i Norell, 2010 |
Bibliografia
Harrison, C.J.O., Walker, C.A. (1975) “The Bradycnemidae, a new family of owls from the Upper Cretaceous of Romania. Palaeontology 18 (3): 563-570.
Kessler, E., Grigorescu, D., Csiki, Z. (2005). Elopteryx revisited - a new bird-like specimen from the Maastrichtian of the Hateg Basin. Acta Palaeontologica Romaniae. 5, 249-258.
Mayr, G., Codrea, V., Solomon, A., Bordeianu, M., & Smith, T. (2020). "A well-preserved pelvis from the Maastrichtian of Romania suggests that the enigmatic Gargantuavis is neither an ornithurine bird nor an insular endemic". Cretaceous Research, 106, 104271. [2]
Mortimer, M (online 2024) [3]
Naish, D., Dyke, G.J. (2004) “Heptasteornis was no ornithomimid, troodontid, dromaeosaurid or owl: the first alvarezsaurid (Dinosauria: Theropoda) from Europe. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie Monatshefte 7: 385-401.
Stoicescu, V.; Codrea, V. A.; Bordeianu, M.; Solomon, A. A. (2024). "Elopteryx at Nălaț-Vad: new theropod material described from the Hațeg Basin (Romania)". North-Western Journal of Zoology. 20 (1): 73–80. [4]
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Elopteryx_nopcsai_bones.jpg){kind=link}