Elopteryx
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Michał Siedlecki |
| Elopteryx (elopteryks) | |
|---|---|
| Długość | 93 cm [1] |
| Wysokość | 39 cm (w biodrach) [1] |
| Masa | 2,7 kg [1] |
| Dieta | ?wszystkożerny/?roślinożerny |
| Miejsce | Rumunia -Transylwania |
| Czas |
ok. 70-66 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Okaz typowy Elopteryx nopcsai. Autor: Andrews, C. W. [1]. | |
Wstęp
Elopteryx to rodzaj niewielkiego, słabo poznanego teropoda (być może awiala z późnej kredy Rumunii. Może być on synonimem opisanego z tej samej formacji skalnej Bradycneme. Jednak materiał kopalny obu dinozaurów nie pokrywa się, dlatego nie można mieć w tym przypadku pewności. Ze względu na ubogość szczątków, może on być uznany za nomen dubium
Etymologia
Nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów helos („bagno”) i pteryx („ pióro”, „skrzydło”) i oznacza bagienne skrzydło” lub „bagienne pióro. Tymczasem epitet naukowy honoruje Franza Nopsca von Felső-Szilvása – węgierskiego paleontologa.
Materiał kopalny
Holotyp (BMNH A1234) to bliższa część kości udowej o długości ok. 150 mm. Kość należała do osobnika anatomicznie dojrzałego (Molina-Pérez i Larramendi, 2019).
Paratyp (BMNH A1234) to również bliższa część kości udowej o rozmiarach zbliżonych do holotypu.
Do elopteryksa przypisano również okazy UBB V649, obejmujący synsacrum oraz niekompletną kość biodrową, oznaczony jako cf. E. nopcsai (Mayr i in., 2020) oraz BBU-PSM V1009 - bliższą część prawej k. udowej (Stoicescu i in., 2024).
Do Elopteryx przypisywano również inne kości (głównie tylnych kończyn), ale nie sposób udowodnić, że na pewno należały do tego rodzaju (zob. dalej).
Historia taksonu
Jedyne z całą pewnością należące do elopteryksa skamieliny zostały odkryte w datowanych na mastrycht osadach basenu Hateg. W 1913 r. Andrews nadał im naukową nazwę Elopteryx, umieszczając to zwierzę wśród ptaków z grupy Pelecaniformes. Do powstałego taksonu przypisywano też kolejne szczątki z Rumunii i Francji, ponieważ jednak nie można ich porównać z holotypem, taka identyfikacja pozostaje niepewna. Później wydzielono spośród nich dwa kolejne rodzaje - Heptasteornis i Bradycneme (zob. też Bradycneme#Historia taksonu). Następnie uznano je za nieptasie dinozaury i sugerowano, że Elopteryx mógł być m.in. dromeozaurydem lub troodontydem, lecz niezwykle skąpy materiał kopalny utrudnia precyzyjną identyfikację. Naish (2004) zaliczył rodzaje Elopteryx, Bradycneme i Heptasteornis do alwarezzaurydów - grupy enigmatycznych teropodów o niepewnej pozycji systematycznej. Jednak w innej swojej pracy wydanej przy współpracy z Dyke (2004) uznał elopteryksa za troodontyda lub przedstawiciela kladu Pygostylia w obrębie Avialae. Kessler i in. (2005) ponownie dokonali synonimizacji z Bradycneme i Heptasteornis, a także przypisali do Elopteryx nieopisany wcześniej fragment kości udowej. Uznali oni elopteryksa za prawdopodobnego alwarezzauryda. Mortimer (online) uważa jednak, ze szczątki elopteryksa różnią się od przedstawicieli Alvarezsauridae, w związku z czy klasyfikuje on tego dinozaura jako eumaniraptora incerte sedis. Mortimer nie uznaje również synonimiki z Bradycneme i Heptasteornis. Do tego ostatniego przypisuje on również wspomniany wyżej fragment kości udowej. W 2019 roku elopteryks z jednej strony został zaklasyfikowany jako przedstawiciel Confuciusornithiformes (grupy bazalnych awiali należących do Pygostylia; Hartmann i in., 2019), z drugiej zaś po opisaniu częściowej miednicy (UBB V649) uznany został za bazalnego awiala, blisko spokrewnionego z balaurem oraz gargantuawisem, z którymi może tworzyć klad. Ponadto zasugerowano iż jest całkiem prawdopodobne iż balaur jest młodszym synonimem elopteryksa (Mayr i in., 2020) (zobacz więcej w opisie Gargantuavis). Odkrycie nowej fragmentarycznej lewej kości udowej wskazuje iż elopteryks był prawdopodobnie wtórnie nielotnym awialem, a balaur to prawdopodobnie jego młodszy synonim (Stoicescu i in., 2024).
Środowisko
Zob. Bradycneme#Środowisko.
Spis gatunków
| Elopteryx | Andrews, 1913 | nomen dubium? |
| ? = Balaur | Csiki, Vremir, Brusatte i Norell, 2010 | |
| E. nopcsai | Andrews, 1913 | nomen dubium? |
| ?= B. bondoc | Csiki, Vremir, Brusatte i Norell, 2010 |
Bibliografia
Harrison, C.J.O., Walker, C.A. (1975) “The Bradycnemidae, a new family of owls from the Upper Cretaceous of Romania. Palaeontology 18 (3): 563-570.
Kessler, E., Grigorescu, D., Csiki, Z. (2005). Elopteryx revisited - a new bird-like specimen from the Maastrichtian of the Hateg Basin. Acta Palaeontologica Romaniae. 5, 249-258.
Mayr, G., Codrea, V., Solomon, A., Bordeianu, M., & Smith, T. (2020). "A well-preserved pelvis from the Maastrichtian of Romania suggests that the enigmatic Gargantuavis is neither an ornithurine bird nor an insular endemic". Cretaceous Research, 106, 104271. [2]
Mortimer, M (online 2024) [3]
Naish, D., Dyke, G.J. (2004) “Heptasteornis was no ornithomimid, troodontid, dromaeosaurid or owl: the first alvarezsaurid (Dinosauria: Theropoda) from Europe. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie Monatshefte 7: 385-401.
Stoicescu, V.; Codrea, V. A.; Bordeianu, M.; Solomon, A. A. (2024). "Elopteryx at Nălaț-Vad: new theropod material described from the Hațeg Basin (Romania)". North-Western Journal of Zoology. 20 (1): 73–80. [4]
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Elopteryx_nopcsai_bones.jpg){kind=link}