Amphicoelias

Autor:	Korekta:
Marcin Szermański	Maciej Ziegler

---

Amphicoelias (amficelias)
Długość:	do 58 m
Masa:	do ok. 122 t
Miejsce występowania:	USA - Kolorado, ?Wyoming (formacja Morrison)
Czas występowania	152-145 Ma późna jura (kimeryd - tyton)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropodomorpha Sauropoda Eusauropoda Neosauropoda Diplodocoidea
Rekonstrukcja Seismosaurus - podobnie mógł wyglądać amficelias. Autor: Mike Hallett. [1]

Wstęp

Amphicoelias to tajemniczy rodzaj zauropoda, który żył po koniec okresu jurajskiego na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Jego fragmentaryczne i niezachowane do dnia dzisiejszego szczątki sugerują, że mógł być największym poznanym dinozaurem i zarazem zwierzęciem lądowym w dziejach.

Historia odkryć

Gatunkiem typowym amficeliasa jest A. altus, odkryty i nazwany w grudniu 1877 roku przez słynnego amerykańskiego paleontologa, Edwarda Cope’a, który wsławił się uczestniczeniem w tzw. "wojnie o kości" z innym ówczesnym autorytetem paleontologicznym, Othnielem Marshem. Praca ukazała się w druku w 1878 roku, więc ta data jest uznawana za oficjalną. W tej samej pracy Cope opisał drugi gatunek – A. latus. Na gatunek typowy składały się 2 kręgi, kość łonowa i udowa. W tym samym roku Cope nazwał kolejny, trzeci już gatunek amficeliasa – A. fragillimus na podstawie niekompletnego kręgu grzbietowego, który miał 1,5 m wysokości. Wg Cope’a pierwotnie mierzył aż ok. 2,7 m wysokości, a więc musiał należeć do olbrzyma wśród olbrzymów – zauropodów. Został on odnaleziony w stanie Kolorado (niedaleko miejsca odnalezienia Camarasaurus supremus) przez Oramela Lucasa, przyszłego pracownika Cope’a, który zawiadomił o tym fakcie sławnego paleontologa. Niestety kręg ten (AMNH 5777) zaginął w tajemniczych okolicznościach. Taki sam los spotkał także nieopisany dystalny koniec kości udowej mający należeć również do A. fragillimus. W 2010 roku Galiano i Albersdörfer opisali nowy gatunek - "A. brontodipodocus" - który nie spełnia jednak wymogów formalnych ICZN, a więc jest nomen nudum. Składa się na niego 5 prawdopodobnie kompletnych szkieletów znalezionych w Wyoming.

Materiał kopalny

A. altus: AMHD 5764 to 2 kręgi, kość łonowa i udowa. Przypisany materiał (Osborn i Mook, 1921): Łopatka, kość krucza, ramienna i łokciowa, ząb.

A. latus: Cały materiał został przypisany do A. altus.

A. fragillimus: Holotyp AMNH 5777 to niekompletny kręg grzbietowy (zaginął jeszcze w XIX wieku). Ponadto do A. fragillimus należy dystalny koniec kości udowej, który również zaginął w tym samym czasie.

"A. brontodipodocus": 5 prawdopodobnie kompletnych szkieletów odnalezionych w Wyoming.

Pozycja systematyczna

Ogromnym problemem jest nie tylko klasyfikacja samego rodzaju Amphicoelias, lecz także ustalenie ważności jego poszczególnych gatunków. Często pomijano amficeliasa w zestawieniach największych dinozaurów, tłumacząc to jego nieważnością – A. fragillimus bywał uważany za nomen dubium, a pozostałe gatunki za synonimy innych zauropodów. Wielu naukowców nie wierzyło w istnienie ogromnego kręgu, który mógł być jedynie oszustwem Cope’a – diabelskim planem stworzonym w celu zdystansowania swojego wielkiego rywala, Marsha. Tłumaczyłoby to tajemnicze zaginięcie kręgu, który tak naprawdę nie istniał. Kolejnym tego dowodem miał być jego szkic, który został wykonany jedynie z jednego rzutu, co miałoby nijako uchronić Cope’a przed ewentualnym błędem anatomicznym przy robieniu ryciny z pamięci. Jednak Carpenter (2006) w swojej pracy wyjaśnia brak kręgu i jego skąpe udokumentowanie – w 1878 roku nie istniały jeszcze techniki konserwacji skamielin i przy próbie jego wykopywania mógł zwyczajnie rozlecieć się na niezliczone kawałki, których Cope się pozbył. Zresztą w swych notatkach wspomina o kruchości holotypu, a sam epitet gatunkowy fragillimus znaczy "bardzo kruchy". Cope nie miał więc zatem okazji by wykonać jego szkice ze wszystkich rzutów. Poza tym raczej nie odważyłby się dokonać tak spektakularnego oszustwa, gdyż najmniejszy przeciek z szeregów jego pracowników do otoczenia Marsha być może pogrzebałby jego reputację. Othniel Marsh znany był z publicznego wypominania błędów kolegów po fachu, szydził nawet z Cope'a - co zresztą było początkiem słynnej "wojny o kości". Rodzaj Amphicoelias zalicza się do Diplodocoidea - analizy kladystyczne (Rauhut et al. 2005; Whitlock 2011) jednoznacznie wskazują, że Amphicoelias to bazalny diplodokoid.

Gatunki amficeliasa

Kolejna sporna kwestia dotyczy samych gatunków. W 1921 roku Osborn i Mook zsynonimizowali A. latus z A. altus uznając tego drugiego za ważnego. Zasugerowali także, że A. fragillimus to przerośnięty okaz A. altus, z czym zgodził się McIntosh (1998). Jednak Carpenter (2006) powołując się na zapiskach o odmiennej budowie ich kręgów sporządzonych przez Cope’a zasugerował, że A. fragillimus może być uznawany za odrębny gatunek od typowego A. altus, a być możne nawet osobny rodzaj. Dodał jednak, że brak materiału do badań powoduje brak 100% pewności co do jego ważności. John Foster z kolei stwierdził (Foster, 2007), że różnice pomiędzy A. altus a o wiele lepiej poznanym Diplodocus są na tyle małe, że mogą być jedynie na poziomie osobniczym. Jeżeli dalsze badania to potwierdzą, to cały rodzaj Diplodocus należałoby uznać za młodszy synonim Amphicoelias! W ten sposób nazwa jednego z najsłynniejszych dinozaurów stałaby się nieważna tak, jak niegdyś Brontosaurus zsynonimizowano z mniej znanym wówczas Apatosaurus. Jednak ponieważ Diplodocus to jeden z najsłynniejszych dinozaurów, więc unieważnienie go byłoby rzeczą kłopotliwą – z dnia na dzień praktycznie wszystkie filmy dokumentalne, pozycje popularno-naukowe, naukowe i inne opisujące diplodoka byłyby nieaktualne. Co więcej, dinozaurologia straciłaby jeden ze swych symboli. Ratunkiem byłaby petycja do ICZN o zachowaniu ważności Diplodocus (nomen conservandum). Wówczas Amphicoelias posiadałby status nomen rejectum. Kolejną poszlaką mogą być rozmiary, które dla A. altus wynoszą szacunkowo 25-28 m długości, czyli mniej więcej tyle co u Diplodocus longus. W 2010 roku ukazała się nieoficjalna monografia Galiana i Albersdörfera opisująca nowy gatunek. Z powodów formalnych jest on jednak nieważny - "Amphicoelias brontodipodocus" posiada status nomen nudum. Wyniki ich badań są sensacyjne, jednak nie zyskały aprobaty środowiska paleontologicznego. Wskazują oni m.in. że wszystkie rodzaje zauropodów należących oficjalnie do Apatosaurinae i Diplodocinae (podrodziny należące do rodziny Diplodocidae) z formacji Morrison to w rzeczywistości osobniki różnej płci, należące jedynie do 2 gatunków: Amphicoelias altus i "Amphicoelias brontodipodocus". Tym samym nieformalnie unieważniają Apatosaurus, Barosaurus, Diplodocus, Eobrontosaurus, Supersaurus, Suuwaessea i Tornieria. Jednak wkradła im się pewna nieścisłość: najstarszym opisanym diplokoidem z formacji Morrison nie jest Amphicoelias (Cope, 1878), lecz Apatosaurus (Marsh, 1877). Gdyby więc mieli oni rację, to domniemane 2 ważne gatunki powinny się nazywać Apatosaurus altus i Apatosaurus brontodipodocus.

Rozmiary

Jeżeli szacunki nie są przesadzone, to A. fragillimus był największym znanym zwierzęciem wszechczasów. Cope zauważył, że kość udowa u zauropodów jest zawsze dwukrotnie wyższa od najwyższego kręgu i obliczył ją na 3,7 m. Paul (1994) obliczył na podstawie Diplodocus jego długość na 40-60 m, wysokość na 9 m, natomiast masę aż na 100-150 ton! Sama kość udowa miała mierzyć 3,1-4 m, przy niewiele ponad 1,5-metrowej długości jej odpowiednika u Diplodocus. Po nieco ponad dekadzie, Carpenter (2006) zrewidował te szacunki. Obliczył (także na podstawie Diplodocus) maksymalną długość zwierzęcia na 58 m, wysokość na 9,25 m, a masę na maksymalnie 122,4 t. Zauważył też, że nawet najbardziej ostrożne szacunki Paula (40 m długości) są znacznie większe od największego pewnego członka Diplodocidae (konkretnie Diplodocinae), mianowicie Supersaurus (>33-34 m długości), a także od wszystkich innych zauropodów (wyjątkiem być może jest hipotetycznie bardziej masywny, lecz krótszy Bruhathkayosaurus). Posiłkując się cały czas dobrze poznanym diplodokiem, oszacował szyję A. fragillimus na 16,75 m, ogon zaś na 32 m. Rozmiary samych kończyn to 5,75 m dla przednich i 7,5 m dla tylnych (w tym kość udowa 3-4,6 m).

Porównanie A. fragillimus z człowiekiem [2]

Gatunek typowy, A. altus (a więc i jego synonim, A. latus) był znacznie mniejszy. Jego rozmiary zostały oszacowane na ok. 25 m długości (Paul, 1994a, b), a nawet na 28 m (Glut, 1997), czyli mniej więcej tyle, ile osiągał gatunek Diplodocus longus.

Jurapark w Krasiejowie

Na świecie istnieje tylko jedna rekonstrukcja Amphicoelias fragillimus w skali 1:1. Jest ona jedną z wielu figur dinozaurów, jakie są udostępnione zwiedzającym Jurapark w Krasiejowie. Mierząc 58 m długości i ok. 10 m wysokości jest, naturalnie, największym modelem dinozaura o rzeczywistych rozmiarach nie tylko w Polsce, ale i na świecie.

Zdjęcie - Tomasz Singer

Etymologia

Nazwa rodzajowa Amphicoelias (z greckiego amph: "po obu stronach" oraz koilos: "wklęsłość") można przetłumaczyć jako "dwuwklęsły". Epitet gatunkowy poszczególnych gatunków: altus - prawdopodobnie odnosi się do dorosłego okazu; latus - ? (być może zniekształcone omyłkowo altus); fragillimus - znaczy "bardzo kruchy" i odnosi się do prawdopodobnie zniszczonego kręgu, który był bardzo słabo zachowany; brontodipodocus - wskazuje na przekonanie Galiano i Albersdörfera co do taksonomii diplodokidów z formacji Morrison.

Spis gatunków

Amphicoelias	Cope, 1878
??? = Diplodocus	Marsh, 1878
A. altus	Cope, 1878
= A. latus	Cope, 1878	nomen dubium
A. fragillimus	Cope, 1878
"A. brontodipodocus"	Galiano i Albersdörfer, 2010	nomen nudum

Bibliografia

Galiano H. & Albersdörfer R. (2010) "A new basal diplodocid species, Amphicoelias brontodiplodocus, from the Morrison Formation, Big Horn Basin, Wyoming, with taxonomic reevaluation of Diplodocus, Apatosaurus, and other genera." Dinosauria International, LLC. 44pp.

Glut D.F. (1997) "Dinosaurs: The Encyclopedia" wyd. McFarland & Company

McIntosh J.S. (1990) "Species determination in sauropod dinosaurs with tentative suggestions for their classification" [w:] Carpenter, K. & Currie, P.J. (ed.) "Dinosaur Systematics: Perspectives and Approaches" Cambridge University Press, Cambridge, 53-69

Paul G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

Rauhut O.W.M. & Fechner, R. (2005) "Early development of the facial region in a non-avian theropod dinosaur" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 272, 1179-1183

Upchurch P., Barrett P.M., Dodson P. (2004) Sauropoda. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press

Whitlock J.A. (2011) "A phylogenetic analysis of Diplodocoidea (Saurischia: Sauropoda)." Zoological Journal of the Linnean Society, Article first published online: 12 Jan 2011.