Dakotaraptor: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m |
||
| (Nie pokazano 30 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Dakotaraptor''}} | {{DISPLAYTITLE:''Dakotaraptor''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Kamil Kamiński]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Tomasz Skawiński]] |
| − | + | |nazwa = ''Dakotaraptor'' (dakotaraptor) | |
| − | + | |długość = ok. 5,5 m | |
| − | + | |masa = ok. 370 kg | |
| − | | [[Tomasz Skawiński]] | + | |wysokość = |
| − | | | + | |dieta = |
| − | + | |miejsce = [[USA]] - Dakota Południowa, Harding | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | [[USA]] - Dakota Południowa, Harding | ||
<small>([[formacja]] [[Hell Creek]])</small> | <small>([[formacja]] [[Hell Creek]])</small> | ||
| − | | | + | |czas = {{Występowanie|67|66}} |
| − | + | 67-66 [[Ma]]<br> | |
| − | + | <small>późna [[kreda]] ([[mastrycht]])</small> | |
| − | + | |systematyka = [[Dinosauria]] | |
| − | <small>[[ | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
| Linia 49: | Linia 29: | ||
[[Dromaeosaurinae]] | [[Dromaeosaurinae]] | ||
| − | | | + | |grafika = Dakotaraptor wiki.jpg |
| − | + | |podpis = Rekonstrukcja ''Dakotaraptor steini'', w towarzystwie ptaka ''Lamarqueavis petra'' i ssaka ''Purgatorius'' w tle. Autor: Emily Willoughby | |
| − | + | |PorównanieGrupa = Dromaeosauridae | |
| − | | | + | |PorównanieDługość = 5.5 |
| − | + | |mapa = | |
| − | | | + | <display_points type="terrain" zoom=3> |
| − | | | + | 45.59° N, 103.50° W~formacja [[Hell Creek]], hrabstwo Harding, Dakota Południowa, [[USA]]|<small>[[holotyp]] i materiał przypisany |
| − | <display_points type="terrain" zoom= | ||
| − | |||
</display_points> | </display_points> | ||
| − | + | }} | |
| − | |||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
''Dakotaraptor'' był dużym [[dromeozauryd]]em, którego szczątki znaleziono na zachodzie Ameryki Północnej. Rozmiarami był zbliżony do największych przedstawicieli tej rodziny, jak ''[[Utahraptor]]''. Zapewne był groźnym drapieżcą, polującym na ofiary średniej wielkości, a może nawet na największe dinozaury roślinożerne swych czasów. W swoim środowisku koegzystował on z dwoma z najbardziej znanych dinozaurów – ogromnym [[teropod]]em ''[[Tyrannosaurus]]'' i rogatym ''[[Triceratops]]''. | ''Dakotaraptor'' był dużym [[dromeozauryd]]em, którego szczątki znaleziono na zachodzie Ameryki Północnej. Rozmiarami był zbliżony do największych przedstawicieli tej rodziny, jak ''[[Utahraptor]]''. Zapewne był groźnym drapieżcą, polującym na ofiary średniej wielkości, a może nawet na największe dinozaury roślinożerne swych czasów. W swoim środowisku koegzystował on z dwoma z najbardziej znanych dinozaurów – ogromnym [[teropod]]em ''[[Tyrannosaurus]]'' i rogatym ''[[Triceratops]]''. | ||
==Odkrycie i opis== | ==Odkrycie i opis== | ||
| − | Szczątki dakotaraptora zostały znalezione w piaskowcach górnych warstw formacji [[Hell Creek]] w stanie Dakota Południowa w hrabstwie Harding. Osady te pochodzą z późnego [[mastrycht]]u (ok. 67-66 mln lat temu). Odkrycia dokonał paleontolog [[Robert DePalma]] w [[2005]] r. Dakotaraptor został nazwany i opisany w [[2015]] r. przez zespół naukowców: Robert DePalma, [[David Burnham]], [[Larry Martin]], [[Peter Larson]] oraz [[Robert Bakker]]. | + | Szczątki holotypu dakotaraptora zostały znalezione w piaskowcach górnych warstw formacji [[Hell Creek]] w stanie Dakota Południowa w hrabstwie Harding. Osady te pochodzą z późnego [[mastrycht]]u (ok. 67-66 mln lat temu). Odkrycia dokonał paleontolog [[Robert DePalma]] w [[2005]] r. Pojedyncze kości i zęby przypisywane do tego rodzaju znaleziono też w innym miejscu tego samego kamieniołomu. Dakotaraptor został nazwany i opisany w [[2015]] r. przez zespół naukowców: Robert DePalma, [[David Burnham]], [[Larry Martin]], [[Peter Larson]] oraz [[Robert Bakker]]. |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] oznaczony jako PBMNH.P10.113.T obejmuje drugi i trzeci pazur prawej stopy, prawą kość udową, prawą i lewą kość piszczelową, lewą kość stępu i piętową, kości prawego i lewego śródstopia, 10 kręgów ogonowych, lewą i prawą kość ramienną, kości promieniowe, kości łokciowe, kości prawego śródręcza, fragmenty paliczków. Materiał przypisany to m.in. prawa kość piszczelowa i zęby. | + | [[Plik:Claw Alt 2.jpg|300px|thumb|right|Pazury dakotaraptora.]] |
| + | [[Holotyp]] oznaczony jako PBMNH.P10.113.T obejmuje drugi i trzeci pazur prawej stopy, prawą kość udową, prawą i lewą kość piszczelową, lewą kość stępu i piętową, kości prawego i lewego śródstopia, 10 kręgów ogonowych, lewą i prawą kość ramienną, kości promieniowe, kości łokciowe, kości prawego śródręcza, fragmenty paliczków. Materiał przypisany to m.in. prawa kość piszczelowa i zęby. Początkowo do ''Dakotaraptor'' przypisano też trzy widełki, ale późniejsze analizy dowiodły, że w rzeczywistości były to szczątki żółwi (Arbour i in., 2015). Z taką opinia zgodzili się później autorzy opisu. | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 74: | Linia 52: | ||
==Budowa i filogeneza== | ==Budowa i filogeneza== | ||
| + | [[Plik:Dakotaraptor lateral Wiki.jpg|300px|thumb|right|Przypuszczalna rekonstrukcja całego szkieletu dakotaraptora na tle człowieka, [[Velociraptor|welociraptora]] i [[Deinonychus|deinonycha]].]] | ||
| + | [[Plik:Dakotaraptor sketch.jpg|300px|thumb|right|Ciało dakotaraptora było pokryte piórami.]] | ||
Dakotaraptor znany jest z niekompletnego szkieletu bez czaszki, niemniej wiemy, że podobnie jak jego krewniacy był dwunożnym, ptakopodobnym teropodem. Tak jak inne dromeozaurydy, posiadał charakterystyczny, zakrzywiony pazur na drugim palcu stopy. Jego długość mierzona wzdłuż krzywej grzbietowej wynosiła 24 cm. Pazur jest proporcjonalnie większy niż u ''[[Deinonychus]]'' i przypomina pazur ''[[Utahraptor]]''. | Dakotaraptor znany jest z niekompletnego szkieletu bez czaszki, niemniej wiemy, że podobnie jak jego krewniacy był dwunożnym, ptakopodobnym teropodem. Tak jak inne dromeozaurydy, posiadał charakterystyczny, zakrzywiony pazur na drugim palcu stopy. Jego długość mierzona wzdłuż krzywej grzbietowej wynosiła 24 cm. Pazur jest proporcjonalnie większy niż u ''[[Deinonychus]]'' i przypomina pazur ''[[Utahraptor]]''. | ||
| + | [[Plik:The ghost of hell creek by durbed-d9ff5vn.jpg|300px|thumb|left|Dakotaraptor atakujacy pachycefalozaura. Autor: Duberd. [http://durbed.deviantart.com/art/The-ghost-of-Hell-Creek-570097283].]] | ||
Kości kończyn tylnych dakotaraptora są smuklejsze niż u będącego podobnej wielkości ''[[Utahraptor]]'', i bardziej przypominają kości mniejszych dromeozaurydów, jak ''[[Velociraptor]]'' czy ''[[Bambiraptor]]''. Kość piszczelowa mierzy 67,3 cm, a kość udowa - 55,8 cm, co daje stosunek długości 1,21. U ''[[Utahraptor]]'' stosunek ten wynosi 1,00, u ''[[Deinonychus]]'' 1,10, a u ''[[Dromaeosaurus]]'' – 1,37. Dakotaraptor ma też proporcjonalnie dłuższe śródstopie w stosunku do łącznej długości kości udowej i piszczelowej niż utahraptor i deinonych, lecz nieco krótsze niż bambiraptor. Takie proporcje tylnych kończyn wskazują, że omawiany tu teropod był szybszym biegaczem niż np. utahraptor. | Kości kończyn tylnych dakotaraptora są smuklejsze niż u będącego podobnej wielkości ''[[Utahraptor]]'', i bardziej przypominają kości mniejszych dromeozaurydów, jak ''[[Velociraptor]]'' czy ''[[Bambiraptor]]''. Kość piszczelowa mierzy 67,3 cm, a kość udowa - 55,8 cm, co daje stosunek długości 1,21. U ''[[Utahraptor]]'' stosunek ten wynosi 1,00, u ''[[Deinonychus]]'' 1,10, a u ''[[Dromaeosaurus]]'' – 1,37. Dakotaraptor ma też proporcjonalnie dłuższe śródstopie w stosunku do łącznej długości kości udowej i piszczelowej niż utahraptor i deinonych, lecz nieco krótsze niż bambiraptor. Takie proporcje tylnych kończyn wskazują, że omawiany tu teropod był szybszym biegaczem niż np. utahraptor. | ||
| Linia 81: | Linia 62: | ||
Zęby są silnie spłaszczone bocznie i umiarkowanie silnie zakrzywione. Ich budowa jest zbliżona do zębów innych dromeozaurydów. | Zęby są silnie spłaszczone bocznie i umiarkowanie silnie zakrzywione. Ich budowa jest zbliżona do zębów innych dromeozaurydów. | ||
| − | Pomimo, że ''Dakotaraptor'' był jednym z największych przedstawicieli [[Dromaeosauridae]], to jednak proporcje jego ciała bardziej przypominały te występujące u mniejszych krewniaków, jak ''[[Dromaeosaurus]]'' czy ''[[Deinonychus]]''. Analiza filogenetyczna wykonana przez autorów opisu sugeruje, że najbliższym krewnym dakotaraptora był ''[[Dromaeosaurus]] albertensis''. | + | Pomimo, że ''Dakotaraptor'' był jednym z największych przedstawicieli [[Dromaeosauridae]], to jednak proporcje jego ciała bardziej przypominały te występujące u mniejszych krewniaków, jak ''[[Dromaeosaurus]]'' czy ''[[Deinonychus]]''. Analiza filogenetyczna wykonana przez autorów opisu sugeruje, że najbliższym krewnym dakotaraptora był ''[[Dromaeosaurus]] albertensis''. Inny wynik dała niepublikowana analiza [[Andrea Cau|Cau]] (2015 online). Wg tego włoskiego paleontologa ''Dakotaraptor'' był taksonem siostrzanym do kladu obejmującego Dromaeosaurinae i Velociraptorinae. Z taką interpretacją zgadza się także [[Michael Mortimer|Mortimer]] (2016 online). Co ciekawe, w analizie Hartmana i in. (2019) okazał się on przedstawicielem [[Unenlagiinae]], które w tym badaniu razem Halszkaraptorinae tworzy [[klad]] Unenlagiidae, znajdujący się poza [[Dromaeosauridae]]. Autorzy dopuszczają jednak możliwość, by znalazł się on w Dromaeosauridae jako jej prymitywny przedstawiciel. |
==Paleobiologia== | ==Paleobiologia== | ||
| + | [[Plik:Dakotaraptor RPR.jpg|300px|thumb|right|Dakotaraptor pożywiający się upolowanym [[Ornithomimus|ornitomimem]]. Balansowanie opierzonymi rękami pozwalało mu utrzymać równowagę.]] | ||
Jak już wspomniano, szczątki dakotaraptora pochodzą z północnoamerykańskiej formacji [[Hell Creek]], datowanej na późny [[mastrycht]]. Ekosystem ten jest stosunkowo dobrze zbadany, jednak odkrycie tego dromeozauryda znacząco zmienia naszą wiedzę na temat tej formacji. Pokazuje to jednocześnie, że nawet dobrze zbadane osady mogą dostarczyć zupełnie nowych okazów i gatunków. Hell Creek reprezentuje środowisko nadrzecznych równin. Rośliny okrytozalążkowe stanowiły już wówczas większość flory, przeważały niewysokie drzewa przypominające dzisiejsze dęby i orzechy. Występowały też rośliny nagonasienne, jak cyprysy, czy araukarie. | Jak już wspomniano, szczątki dakotaraptora pochodzą z północnoamerykańskiej formacji [[Hell Creek]], datowanej na późny [[mastrycht]]. Ekosystem ten jest stosunkowo dobrze zbadany, jednak odkrycie tego dromeozauryda znacząco zmienia naszą wiedzę na temat tej formacji. Pokazuje to jednocześnie, że nawet dobrze zbadane osady mogą dostarczyć zupełnie nowych okazów i gatunków. Hell Creek reprezentuje środowisko nadrzecznych równin. Rośliny okrytozalążkowe stanowiły już wówczas większość flory, przeważały niewysokie drzewa przypominające dzisiejsze dęby i orzechy. Występowały też rośliny nagonasienne, jak cyprysy, czy araukarie. | ||
| + | [[Plik:Dakotaraptor by fredthedinosaurman.jpg|300px|thumb|left|Dakotaraptor z upolowaną zdobyczą. Obok mniejsze dromeozaurydy ''[[Acheroraptor]]''. Autor: Fred Wierum. [http://fredthedinosaurman.deviantart.com/art/Dakotaraptor-578333295].]] | ||
| − | Wśród dinozaurów najpowszechniejsze były rogate ''[[Triceratops]]''. Innym ówczesnym roślinożercą był kaczodzioby ''[[Edmontosaurus]]''. Rzadsze były: grubogłowy ''[[Pachycephalosaurus]]'' oraz 2 jego możliwe [[synonim]]y: ''[[Dracorex]]'' i ''[[Stygimoloch]]'', pancerny ''[[Ankylosaurus]]'' czy | + | Wśród dinozaurów najpowszechniejsze były rogate ''[[Triceratops]]''. Innym ówczesnym roślinożercą był kaczodzioby ''[[Edmontosaurus]]''. Rzadsze były: grubogłowy ''[[Pachycephalosaurus]]'' oraz 2 jego możliwe [[synonim]]y: ''[[Dracorex]]'' i ''[[Stygimoloch]]'', pancerny ''[[Ankylosaurus]]'' czy przedstawiciel Neornithischia ''[[Thescelosaurus]]''. Bez wątpienia dominującym drapieżnikiem był olbrzymi ''[[Tyrannosaurus]]''. Na przeciwnym biegunie świata ówczesnych mięsożerców znajdowały się niewielki dromeozauryd ''[[Acheroraptor]]'', cenagnatyd ''[[Anzu]]'' oraz ptakopodobny ''[[Ornithomimus]]''. |
Do tej pory uważano, że w formacji Hell Creek brakowało średniej wielkości drapieżników, i niszę tę wypełniały dorastające tyranozaury. Odkrycie dakotaraptora zmieniło ten pogląd. | Do tej pory uważano, że w formacji Hell Creek brakowało średniej wielkości drapieżników, i niszę tę wypełniały dorastające tyranozaury. Odkrycie dakotaraptora zmieniło ten pogląd. | ||
| − | Często spekuluje się na temat stadnego życia dromeozaurydów, jednak brakuje niezbitych dowodów na poparcie tego typu tez. Jeżeli tak było, dakotaraptor mógł polować nawet na duże ówczesne dinozaury roślinożerne, jak edmontozaur. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że jego ofiarami padali średniej wielkości roślinożercy. Wskazuje na to także wspomniane wcześniej przystosowanie do szybkiego poruszania się. Autorzy opisu sugerują, że dakotaraptor mógł rywalizować o pożywienie z młodymi tyranozaurami osiągającymi 6-9 m długości, jednak dorosłe osobniki zapewne niepodzielnie panowały w tym ekosystemie. | + | Często spekuluje się na temat stadnego życia dromeozaurydów, jednak brakuje niezbitych dowodów na poparcie tego typu tez. Jeżeli tak było, dakotaraptor mógł polować nawet na duże ówczesne dinozaury roślinożerne, jak edmontozaur. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że jego ofiarami padali średniej wielkości roślinożercy. Wskazuje na to także wspomniane wcześniej przystosowanie do szybkiego poruszania się. Autorzy opisu sugerują, że dakotaraptor mógł rywalizować o pożywienie z młodymi tyranozaurami osiągającymi 6-9 m długości, jednak dorosłe osobniki zapewne niepodzielnie panowały w tym ekosystemie. Z drugiej strony Snively i in. (2018) wskazują, że nawet młody tyranozaur był prawdopodobnie dwa razy cięższy od dorosłego dakotaraptora. |
| + | |||
| + | ==Synonim ''Acheroraptor''?== | ||
| + | Dakotaraptor żył obok znacznie mniejszego dromeozauryda ''[[Acheroraptor]]'', opisanego na podstawie fragmentów czaszki. Oprócz rozmiarów od omawianego tu teropoda różni się on także budową zębów. Jednak niektóre ze szczątków przypisywanych dakotaraptorowi należały do znacznie mniejszych osobników niż holotyp. Na tej podstawie Cau (2015 online) zasugerował, że mogły one należeć do innego gatunku, być może będącego synonimem ''Acheroraptor''. Jednak niepublikowana analiza filogenetyczna, przeprowadzona przez Cau, nie wykazała bliskiego pokrewieństwa między tymi dwoma rodzajami. | ||
| + | |||
| + | ==Chimera?== | ||
| + | Cau (2023a) na swoim blogu wyraził pogląd, iż szczątki dakotaraptora są chimerą złożoną z kości 2-3 teropodów i żółwia. Jego zdaniem kręgi ogonowe są słabo zachowane i nie wykazują cech diagnostycznych dromeozaurydów. Równie dobrze mogą one pochodzić od [[Ornithomimidae|ornitomimida]], podobnie jak trzeci pazur stopy. Z kolei drugi powiększony pazur stopy (charaktersytyczny dla dromeozaurydów) wg Cau może należeć do [[Therizinosauria|terizinozaura]] (choć nie znamy szczątków tej grupy zwierząt z mastrychtu Ameryki Północnej) i pochodzić z kończyny przedniej, a nie tylnej. Z kolei kość piszczelowa miałaby należeć do dużego [[Caenagnathidae|cenagnatyda]], prawdopodobnie ''[[Anzu]]''. W kolejnym wpisie na swoim blogu Cau stwierdził, że materiał okazu PBMNH.P10.113.T zawiera kręg ogonowy należący do dromeozauryda, lecz znacznie mniejszego niż oficjalne szacunki dla dakotaraptora. Co więcej, wielkość tego kręgu nie pasuje do rozmiarów kości udowej, co potwierdza chimeryczny charakter znaleziska (Cau, 2023b). | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
| Linia 104: | Linia 93: | ||
<small> | <small> | ||
Arbour, V.M., Zanno, L.E., Larson, D.W., Evans, D.C. & Sues, H. (2016) The furculae of the dromaeosaurid dinosaur ''Dakotaraptor steini'' are trionychid turtle entoplastra. PeerJ 4:e1691. [https://doi.org/10.7717/peerj.1691] | Arbour, V.M., Zanno, L.E., Larson, D.W., Evans, D.C. & Sues, H. (2016) The furculae of the dromaeosaurid dinosaur ''Dakotaraptor steini'' are trionychid turtle entoplastra. PeerJ 4:e1691. [https://doi.org/10.7717/peerj.1691] | ||
| + | |||
| + | Cau, A. (2015) [http://theropoda.blogspot.com/2015/10/dakotaraptor-un-acheroraptor-gigante.html]. | ||
| + | |||
| + | Cau, A. (2023a) [https://theropoda.blogspot.com/2023/09/dakotaraptor-non-esiste.html?m=1]. | ||
| + | |||
| + | Cau, A. (2023a) [https://theropoda.blogspot.com/2023/09/le-vere-dimensioni-di-dakotaraptor.html?fbclid=IwAR3C9wozsO4UZoIpsz-DmtCMZDs-D40FczbDsQZbYpK71cQcSUgJH2_coXk&m=1]. | ||
DePalma, R.A., Burnham, D.A., Martin, L.D., Larson, P.L. & Bakker, R.T. (2015) The First Giant Raptor (Theropoda: Dromaeosauridae) from the Hell Creek Formation. Paleontological Contributions 14:1-16. [[DOI: 10.17161/paleo.1808.18764]] | DePalma, R.A., Burnham, D.A., Martin, L.D., Larson, P.L. & Bakker, R.T. (2015) The First Giant Raptor (Theropoda: Dromaeosauridae) from the Hell Creek Formation. Paleontological Contributions 14:1-16. [[DOI: 10.17161/paleo.1808.18764]] | ||
| + | |||
| + | DePalma, R.A., Burnham, D.A., Martin, L.D., Larson, P.L., Bakker, R.T. (2016). Corrigendum to: The First Giant Raptor (Theropoda: Dromaeosauridae) from the Hell Creek Formation. Paleontological Contributions. 16. [[doi:10.17161/1808.22120]] | ||
| + | |||
| + | Hartman, S., Mortimer, M., Wahl, W.R., Lomax, D.R., Lippincott, J., Lovelace, D.M. (2019). "A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight". PeerJ. 7: e7247. [[doi:10.7717/peerj.7247]] | ||
| + | |||
| + | Mortimer, M. (2016) [http://theropoddatabase.com/Dromaeosaurs.htm#Dakotaraptorsteini] | ||
| + | |||
| + | Snively, E., O'Brien, H., Henderson, D.M., Mallison, H., Surring,L.A., Burns, M.E., Holtz, T.R., Russell, A.P., Witmer, L.M., Currie, P.J., Hartman, S.A., & Cotton, J.R. (2018). "Lower rotational inertia and larger leg muscles indicate more rapid turns in tyrannosaurids than in other large theropods." PeerJ 6:e27021v1 [[https://doi.org/10.7287/peerj.preprints.27021v1]]. | ||
</small> | </small> | ||
Aktualna wersja na dzień 11:40, 27 kwi 2024
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Tomasz Skawiński |
| Dakotaraptor (dakotaraptor) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | ok. 5,5 m | ||||
| Masa | ok. 370 kg | ||||
| Miejsce | USA - Dakota Południowa, Harding | ||||
| Czas | |||||
| Systematyka | Dinosauria | ||||
 Rekonstrukcja Dakotaraptor steini, w towarzystwie ptaka Lamarqueavis petra i ssaka Purgatorius w tle. Autor: Emily Willoughby
Porównanie wielkości Dakotaraptor i człowieka. | |||||
| Mapa znalezisk | |||||
Wczytywanie mapy…
| |||||
Wstęp
Dakotaraptor był dużym dromeozaurydem, którego szczątki znaleziono na zachodzie Ameryki Północnej. Rozmiarami był zbliżony do największych przedstawicieli tej rodziny, jak Utahraptor. Zapewne był groźnym drapieżcą, polującym na ofiary średniej wielkości, a może nawet na największe dinozaury roślinożerne swych czasów. W swoim środowisku koegzystował on z dwoma z najbardziej znanych dinozaurów – ogromnym teropodem Tyrannosaurus i rogatym Triceratops.
Odkrycie i opis
Szczątki holotypu dakotaraptora zostały znalezione w piaskowcach górnych warstw formacji Hell Creek w stanie Dakota Południowa w hrabstwie Harding. Osady te pochodzą z późnego mastrychtu (ok. 67-66 mln lat temu). Odkrycia dokonał paleontolog Robert DePalma w 2005 r. Pojedyncze kości i zęby przypisywane do tego rodzaju znaleziono też w innym miejscu tego samego kamieniołomu. Dakotaraptor został nazwany i opisany w 2015 r. przez zespół naukowców: Robert DePalma, David Burnham, Larry Martin, Peter Larson oraz Robert Bakker.
Materiał kopalny
Holotyp oznaczony jako PBMNH.P10.113.T obejmuje drugi i trzeci pazur prawej stopy, prawą kość udową, prawą i lewą kość piszczelową, lewą kość stępu i piętową, kości prawego i lewego śródstopia, 10 kręgów ogonowych, lewą i prawą kość ramienną, kości promieniowe, kości łokciowe, kości prawego śródręcza, fragmenty paliczków. Materiał przypisany to m.in. prawa kość piszczelowa i zęby. Początkowo do Dakotaraptor przypisano też trzy widełki, ale późniejsze analizy dowiodły, że w rzeczywistości były to szczątki żółwi (Arbour i in., 2015). Z taką opinia zgodzili się później autorzy opisu.
Etymologia
Nazwa Dakotaraptor oznacza "rabuś z Dakoty" i odnosi się do miejsca znalezienia szczątków omawianego teropoda, oraz do przypuszczalnego trybu jego życia. Końcówka raptor bardzo często występuje w nazwach dinozaurów z rodziny Dromaeosauridae (np. Velociraptor, Utahraptor, Acheroraptor). Epitet gatunkowy honoruje paleontologa Waltera Steina.
Budowa i filogeneza
Dakotaraptor znany jest z niekompletnego szkieletu bez czaszki, niemniej wiemy, że podobnie jak jego krewniacy był dwunożnym, ptakopodobnym teropodem. Tak jak inne dromeozaurydy, posiadał charakterystyczny, zakrzywiony pazur na drugim palcu stopy. Jego długość mierzona wzdłuż krzywej grzbietowej wynosiła 24 cm. Pazur jest proporcjonalnie większy niż u Deinonychus i przypomina pazur Utahraptor.
Kości kończyn tylnych dakotaraptora są smuklejsze niż u będącego podobnej wielkości Utahraptor, i bardziej przypominają kości mniejszych dromeozaurydów, jak Velociraptor czy Bambiraptor. Kość piszczelowa mierzy 67,3 cm, a kość udowa - 55,8 cm, co daje stosunek długości 1,21. U Utahraptor stosunek ten wynosi 1,00, u Deinonychus 1,10, a u Dromaeosaurus – 1,37. Dakotaraptor ma też proporcjonalnie dłuższe śródstopie w stosunku do łącznej długości kości udowej i piszczelowej niż utahraptor i deinonych, lecz nieco krótsze niż bambiraptor. Takie proporcje tylnych kończyn wskazują, że omawiany tu teropod był szybszym biegaczem niż np. utahraptor.
Kości ramienna i łokciowa przypominają pod względem budowy analogiczne kości deinonycha. Na kości łokciowej znaleziono struktury przypominające wzgórki, na których są osadzone lotki współczesnych ptaków. Dakotaraptor byłby największym dromeozaurydem, u którego znaleziono ślady występowania piór. Zęby są silnie spłaszczone bocznie i umiarkowanie silnie zakrzywione. Ich budowa jest zbliżona do zębów innych dromeozaurydów.
Pomimo, że Dakotaraptor był jednym z największych przedstawicieli Dromaeosauridae, to jednak proporcje jego ciała bardziej przypominały te występujące u mniejszych krewniaków, jak Dromaeosaurus czy Deinonychus. Analiza filogenetyczna wykonana przez autorów opisu sugeruje, że najbliższym krewnym dakotaraptora był Dromaeosaurus albertensis. Inny wynik dała niepublikowana analiza Cau (2015 online). Wg tego włoskiego paleontologa Dakotaraptor był taksonem siostrzanym do kladu obejmującego Dromaeosaurinae i Velociraptorinae. Z taką interpretacją zgadza się także Mortimer (2016 online). Co ciekawe, w analizie Hartmana i in. (2019) okazał się on przedstawicielem Unenlagiinae, które w tym badaniu razem Halszkaraptorinae tworzy klad Unenlagiidae, znajdujący się poza Dromaeosauridae. Autorzy dopuszczają jednak możliwość, by znalazł się on w Dromaeosauridae jako jej prymitywny przedstawiciel.
Paleobiologia
Jak już wspomniano, szczątki dakotaraptora pochodzą z północnoamerykańskiej formacji Hell Creek, datowanej na późny mastrycht. Ekosystem ten jest stosunkowo dobrze zbadany, jednak odkrycie tego dromeozauryda znacząco zmienia naszą wiedzę na temat tej formacji. Pokazuje to jednocześnie, że nawet dobrze zbadane osady mogą dostarczyć zupełnie nowych okazów i gatunków. Hell Creek reprezentuje środowisko nadrzecznych równin. Rośliny okrytozalążkowe stanowiły już wówczas większość flory, przeważały niewysokie drzewa przypominające dzisiejsze dęby i orzechy. Występowały też rośliny nagonasienne, jak cyprysy, czy araukarie.
Wśród dinozaurów najpowszechniejsze były rogate Triceratops. Innym ówczesnym roślinożercą był kaczodzioby Edmontosaurus. Rzadsze były: grubogłowy Pachycephalosaurus oraz 2 jego możliwe synonimy: Dracorex i Stygimoloch, pancerny Ankylosaurus czy przedstawiciel Neornithischia Thescelosaurus. Bez wątpienia dominującym drapieżnikiem był olbrzymi Tyrannosaurus. Na przeciwnym biegunie świata ówczesnych mięsożerców znajdowały się niewielki dromeozauryd Acheroraptor, cenagnatyd Anzu oraz ptakopodobny Ornithomimus.
Do tej pory uważano, że w formacji Hell Creek brakowało średniej wielkości drapieżników, i niszę tę wypełniały dorastające tyranozaury. Odkrycie dakotaraptora zmieniło ten pogląd.
Często spekuluje się na temat stadnego życia dromeozaurydów, jednak brakuje niezbitych dowodów na poparcie tego typu tez. Jeżeli tak było, dakotaraptor mógł polować nawet na duże ówczesne dinozaury roślinożerne, jak edmontozaur. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że jego ofiarami padali średniej wielkości roślinożercy. Wskazuje na to także wspomniane wcześniej przystosowanie do szybkiego poruszania się. Autorzy opisu sugerują, że dakotaraptor mógł rywalizować o pożywienie z młodymi tyranozaurami osiągającymi 6-9 m długości, jednak dorosłe osobniki zapewne niepodzielnie panowały w tym ekosystemie. Z drugiej strony Snively i in. (2018) wskazują, że nawet młody tyranozaur był prawdopodobnie dwa razy cięższy od dorosłego dakotaraptora.
Synonim Acheroraptor?
Dakotaraptor żył obok znacznie mniejszego dromeozauryda Acheroraptor, opisanego na podstawie fragmentów czaszki. Oprócz rozmiarów od omawianego tu teropoda różni się on także budową zębów. Jednak niektóre ze szczątków przypisywanych dakotaraptorowi należały do znacznie mniejszych osobników niż holotyp. Na tej podstawie Cau (2015 online) zasugerował, że mogły one należeć do innego gatunku, być może będącego synonimem Acheroraptor. Jednak niepublikowana analiza filogenetyczna, przeprowadzona przez Cau, nie wykazała bliskiego pokrewieństwa między tymi dwoma rodzajami.
Chimera?
Cau (2023a) na swoim blogu wyraził pogląd, iż szczątki dakotaraptora są chimerą złożoną z kości 2-3 teropodów i żółwia. Jego zdaniem kręgi ogonowe są słabo zachowane i nie wykazują cech diagnostycznych dromeozaurydów. Równie dobrze mogą one pochodzić od ornitomimida, podobnie jak trzeci pazur stopy. Z kolei drugi powiększony pazur stopy (charaktersytyczny dla dromeozaurydów) wg Cau może należeć do terizinozaura (choć nie znamy szczątków tej grupy zwierząt z mastrychtu Ameryki Północnej) i pochodzić z kończyny przedniej, a nie tylnej. Z kolei kość piszczelowa miałaby należeć do dużego cenagnatyda, prawdopodobnie Anzu. W kolejnym wpisie na swoim blogu Cau stwierdził, że materiał okazu PBMNH.P10.113.T zawiera kręg ogonowy należący do dromeozauryda, lecz znacznie mniejszego niż oficjalne szacunki dla dakotaraptora. Co więcej, wielkość tego kręgu nie pasuje do rozmiarów kości udowej, co potwierdza chimeryczny charakter znaleziska (Cau, 2023b).
Spis gatunków
| Dakotaraptor | DePalma, Burnham, Martin, Larson i Bakker, 2015 |
| Dakotaraptor steini | DePalma, Burnham, Martin, Larson i Bakker, 2015 |
Bibliografia
Arbour, V.M., Zanno, L.E., Larson, D.W., Evans, D.C. & Sues, H. (2016) The furculae of the dromaeosaurid dinosaur Dakotaraptor steini are trionychid turtle entoplastra. PeerJ 4:e1691. [3]
Cau, A. (2015) [4].
Cau, A. (2023a) [5].
Cau, A. (2023a) [6].
DePalma, R.A., Burnham, D.A., Martin, L.D., Larson, P.L. & Bakker, R.T. (2015) The First Giant Raptor (Theropoda: Dromaeosauridae) from the Hell Creek Formation. Paleontological Contributions 14:1-16. DOI: 10.17161/paleo.1808.18764
DePalma, R.A., Burnham, D.A., Martin, L.D., Larson, P.L., Bakker, R.T. (2016). Corrigendum to: The First Giant Raptor (Theropoda: Dromaeosauridae) from the Hell Creek Formation. Paleontological Contributions. 16. doi:10.17161/1808.22120
Hartman, S., Mortimer, M., Wahl, W.R., Lomax, D.R., Lippincott, J., Lovelace, D.M. (2019). "A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight". PeerJ. 7: e7247. doi:10.7717/peerj.7247
Mortimer, M. (2016) [7]
Snively, E., O'Brien, H., Henderson, D.M., Mallison, H., Surring,L.A., Burns, M.E., Holtz, T.R., Russell, A.P., Witmer, L.M., Currie, P.J., Hartman, S.A., & Cotton, J.R. (2018). "Lower rotational inertia and larger leg muscles indicate more rapid turns in tyrannosaurids than in other large theropods." PeerJ 6:e27021v1 [[8]].
