Staurikosaurus

Autor:

Kamil Kamiński

---

Staurikosaurus (staurikozaur)
Długość	2-2,3 m
Masa	12-23 kg
Dieta	mięsożerny
Miejsce	Brazylia Rio Grande do Soul(formacja Santa Maria)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 233 Ma późny trias (karnik)
Systematyka	Dinosauria ?Saurischia ?Eusaurischia ??Theropoda ?Herrerasauria ?Herrerasauridae
Rekonstrukcja na tle sylwetki człowieka. Autor: Nobu Tamura.

Wstęp

Staurikosaurus to rodzaj mięsożernego dinozaura, żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Brazylii. Był to jeden z najstarszych dinozaurów. Znaleziono tylko jeden niepełny szkielet tego zwierzęcia. Mimo wielu badań, jego pozycja systematyczna pozostaje niepewna.

Etymologia

Nazwa Staurikosaurus pochodzi od greckiego staurikos („krzyż”) oraz saurus („gad”, „jaszczur”). Stanowi ona nawiązanie do Krzyża Południa (gwiazdozbioru, charakterystycznego dla nieba południowego), co miało podkreślać fakt odkrycia kości tego zwierzęcia na półkuli południowej. Epitet gatunkowy honoruje Llevellyna Ivora Price’a za jego wkład w badania kopalnych gadów Brazylii (Colbert, 1970).

Materiał kopalny

Staurikozaur pożerający martwego rynchozaura. Autor: Arthur Weasley [1].

Holotyp (MCZ 1669) to niekompletny szkielet, obejmujący fragmentaryczną żuchwę, część łopatki i kości ramiennej, 20 kręgów przedkrzyżowych, 3 krzyżowe i 35 ogonowych, żebra, kości miednicy, kończyny tylne powyżej stawu skokowego oraz trudne do oznaczenia fragmenty innych kości (Colbert, 1970). W późniejszych opracowaniach kwestionowano obecność fragmentarycznej kości ramiennej, uznając ją za niemożliwy do zidentyfikowania kawałek kości (Bittencourt i Kellner, 2009).

Materiał przypisany to kość udowa i piszczelowa (holotyp Teyuwasu barberenai) (Garcia i in., 2019).

Wg Mortimera (online) do staurikozaura może też należeć fragmentaryczny okaz BSPG AS XXV 56-59 (kręg grzbietowy, fragmenty miednicy i kość udowa).

Historia taksonu

Szczątki Staurikosaurus odkryto w Brazylii w 1936 r. Zostały one jednak oficjalnie nazwane i opisane dopiero 34 lata później, w 1970 r. Dokonał tego Edwin Colbert, który nadał zwierzęciu nazwę Staurikosaurus. Do dzisiaj nie odnaleziono więcej okazów tego niewielkiego dinozaura. Wprawdzie w 1987 r. do staurikozaura przypisano kolejny niepełny szkielet pozaczaszkowy, tym razem pochodzący z Argentyny (Brinkman i Sues, 1987), jednak wg obecnego stanu wiedzy należy od do pokrewnego rodzaju Herrerasaurus (Novas, 1994).

Wg Garcii i in. (2019) młodszym synonimem staurikozaura jest Teyuwasu berberanai, zagadkowe zwierzę, znane jedynie z kości udowej i piszczelowej, odkrytych w osadach formacji Santa Maria.

Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Kabacchi [2].

Filogeneza

Filogeneza Staurikosaurus pozostaje niejasna, a dokładne jej określenie utrudnia niedostatek szczątków. Dlatego pozycję filogenetyczną tego dinozaura wnioskuje się często na założeniu, że był on bliskim krewnym lepiej poznanego herrerazaura (Bittencourt i Kellner, 2009). Znajduje to potwierdzenie w większości analiz, lecz nie we wszystkich (zob. Theropoda#Kladogramy). Pozycja samych herrerazaurydów również jest dyskusyjna. Wg różnych badań mogą one być bazalnymi teropodami, drapieżnymi zauropodomorfami lub jeszcze prymitywniejszymi od tych grup przedstawicielami Saurischia. Natomiast przynależność samego staurikozaura do Saurischia znajduje jedynie niewielkie wsparcie w cechach jego budowy (Bittencourt i Kellner, 2009).

Budowa i paleobiologia

Staurikosaurus był niedużym, dwunożnym mięsożercą. Często przedstawia się go z czaszką zrekonstruowaną na podobieństwo herrerazaura, w rzeczywistości jednak znana jest tylko niepełna żuchwa. Colbert (1970) zwrócił uwagę, że była ona zbliżona długością do kości udowej, co wskazuje, że czaszka była duża w stosunku do całego ciała. Kości zębowe były wydłużone. Ze względu na stan zachowania nie można dokładnie określić, czy Staurikosaurus miał staw śródżuchwowy typowy dla teropodów, jednak jego obecność stwierdzono u spokrewnionego Herrerasaurus. W kościach zębowych znajdowało się co najmniej 15 ostrych, zakrzywionych i spłaszczonych bocznie zębów o piłkowanych krawędziach (Bittencourt i Kellner, 2009).

Rekonstrukcja szkieletu z zaznaczonymi znanymi elementami. Autor: Maurissauro [3].

Holotyp zawiera kilkadziesiąt kręgów z rożnych odcinków, ale ich całkowita liczba pozostaje niepewna. Colbert (1970) pisał o 23-25 kręgach przedkrzyżowych, podczas gdy Galton (1977) – o 9-10 krótkich kręgach szyjnych i 15 grzbietowych. Z Galtonem zgodzili się Bittencourt i Kellner (2009). Liczbę kręgów krzyżowych cytowani wyżej autorzy oceniają na 2 lub trzy. Ogon był bardzo długi i składał się prawdopodobnie z ok. 45 kręgów (Colbert, 1970). Wg Grillo i Azevedo (2011) stanowił on ok. 60% długości całego ciała. Kość biodrowa była krótka i wysoka, a jej budowa bardziej zbliżała Staurikosaurus do dinozauromorfów niż dinozaurów. Kość piszczelowa nieznacznie przewyższała długością kość udową (Bittencourt i Kellner, 2009). Nie znamy budowy stóp staurikozaura, jednak taki stosunek długości uda do podudzia świadczy o zdolności do szybkiego poruszania się.

Staurikosaurus niewątpliwie był mięsożercą. Wg Colberta (1970) potrafił on zabijać zwierzęta dorównujące mu wielkością, na co miały wskazywać stosunkowo duża czaszka i ostre zęby. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że polował głównie na mniejsze ofiary, takie jak cynodonty i rynchozaury. W chwytaniu ofiar przydawała się przypuszczalna zdolność do szybkiego biegu. Staurikosaurus sam musiał też mieć się na baczności przed większymi od niego mięsożercami, takimi jak np. parakrokodylomorf Saurosuchus.

Staurikozaur chwytający owada. Autor: Julio Lacerda [4].

Spis gatunków

Staurikosaurus	Colbert, 1970
= Teyuwasu	Kischlat, 1999
S. pricei	Colbert, 1970
= Teyuwasu barberenai	Kischlat, 1999

Bibliografia

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Bittencourt, J.d.S., Kellner, A.W.A. (2009). “The anatomy and phylogenetic position of the Triassic dinosaur Staurikosaurus pricei Colbert, 1970.” Zootaxa. 2079; 1–56.

Brinkman, D.B., Sues, H.-D. (1987). “A staurikosaurid dinosaur from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of Argentina and the relationships of the Staurikosauridae.” Palaeontology. 30 (3); 493–503.

Colbert, E.H. (1970). A Saurischian dinosaur from the Triassic of Brazil. American Museum Novitates 2405; 1-39.

Galton, P.M. (1977) On Staurikosaurus pricei, an early saurischian dinosaur from the Triassic of Brazil, with notes on the Herrerasauridae and Poposauridae. „Paläontologische Zeitschrift”. 51 (3-4); 234–245. DOI: 10.1007/BF0298657.

Garcia, M.S., Müller, R.T. & Dias-da-Silva, S. (2019). "On the taxonomic status of Teyuwasu barberenai Kischlat, 1999 (Archosauria: Dinosauriformes), a challenging taxon from the Upper Triassic of southern Brazil." Zootaxa. 4629 (1), 146–150. DOI: 10.11646/zootaxa.4629.1.12.

Grillo, O.N., Azevedo, S.A.K. (2011). "Recovering missing data: estimating position and size of caudal vertebrae in Staurikosaurus pricei Colbert, 1970." Annals of the Brazilian Academy of Sciences 83; 61-72.

Langer, M.C., Ramezani, J., Da Rosa, Á.A.S. (2018). "U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil". Gondwana Research. X (18). doi:10.1016/j.gr.2018.01.005.

Novas, F. (1993). “New information on the systematics and postcranial skeleton of Herrerasaurus ischigualastensis (Theropoda: Herrerasauridae) from the Ischigualasto Formation (Upper Triassic) of Argentina.” Journal of Vertebrate Paleontology 13; 400-423.