Gnathovorax: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
m
m (→‎Materiał kopalny)
 
(Nie pokazano 4 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
−
Do aktualizacji m.in. o Aureliano i in., 2022; Lirio Campo i in., 2024.
 
−
 
 
{{DISPLAYTITLE:''Gnathovorax''}}
 
{{DISPLAYTITLE:''Gnathovorax''}}
 
{{Opis
 
{{Opis
 
  |Autor                  = [[Kamil Kamiński]]
 
  |Autor                  = [[Kamil Kamiński]]
−
  |Korekta                =  
+
  |Korekta                = [[Michał Siedlecki]]
 
  |nazwa                  = ''Gnathovorax'' (gnatoworaks)
 
  |nazwa                  = ''Gnathovorax'' (gnatoworaks)
 
  |długość                = ok. 3 m
 
  |długość                = ok. 3 m
 
  |wysokość              =  
 
  |wysokość              =  
−
  |masa                  =  
+
  |masa                  = ok. 60 kg
 
  |dieta                  = mięsożerny
 
  |dieta                  = mięsożerny
−
  |miejsce                = [[Brazylia]]
+
  |miejsce                = [[Brazylia]] - Rio Grande de Sul
−
<small>Rio Grande do Sul([[formacja]] [[Santa Maria]])</small>
+
<small>([[formacja]] [[Santa Maria]] - ogniwo Alemoa)</small>
−
  |czas                  = {{Występowanie|234|232}}
+
  |czas                  = {{Występowanie|233|232}}
−
ok. 233  [[Ma]]<br>
+
ok. 233,32 [[Ma]]<br>
 
<small>późny [[trias]] (środkowy [[karnik]])</small>
 
<small>późny [[trias]] (środkowy [[karnik]])</small>
 
  |systematyka            =  
 
  |systematyka            =  
Linia 27: Linia 25:
  
 
[[Herrerasauridae]]
 
[[Herrerasauridae]]
−
|grafika                = Gnathovorax..png
+
|grafika                = Gnathovorax cabreirai J..jpg
−
  |podpis                = Rekonstrukcja szkieletu. Źródło: Pacheto i in., 2019.
+
  |podpis                = Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Juan(-username-). [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_cabreirai_J..jpg]
 
  |PorównanieGrupa        =  
 
  |PorównanieGrupa        =  
 
  |PorównanieDługość      =  
 
  |PorównanieDługość      =  
Linia 35: Linia 33:
  
 
==Wstęp==
 
==Wstęp==
−
''Gnathovorax'' to rodzaj mięsożernego dinozaura, żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Brazylii. Był to jeden z najstarszych dinozaurów. Dzięki kompletnym i dobrze zachowanym szczątkom, stanowi on ważne źródło wiedzy na temat pierwszych przedstawicieli tej niezwykłej grupy zwierząt. ''Gnathovorax'' został nazwany i opisany w 2019 r. przez zespół paleontologów pod kierownictwem [[Cristian Pacheto|Cristiana Pacheto]].
+
''Gnathovorax'' to rodzaj mięsożernego dinozaura, żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Brazylii. Był to jeden z najstarszych dinozaurów. Dzięki kompletnym i dobrze zachowanym szczątkom, stanowi on ważne źródło wiedzy na temat pierwszych przedstawicieli tej niezwykłej grupy zwierząt. ''Gnathovorax'' został nazwany i opisany w 2019 r. przez zespół paleontologów pod kierownictwem [[Cristian Pacheco|Cristiana Pacheco]].
  
 
==Etymologia==
 
==Etymologia==
 +
[[Plik:Gnathovorax locale.png|300px|thumb|right|Miejsce znalezienia szczątków gnatoworaksa oraz rekonstrukcja jego szkieletu. Na biało oznaczono znane elementy szkieletu, a na szaro nieznane elementy szkieletu. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_locale.png]]]
 
Nazwa ''Gnathovorax'' pochodzi od greckiego ''gnathos'' („szczęka”) oraz łacińskich ''voro'' („pożerać”) i ''ax'' („skłonny do”). Całość można tłumaczyć jako „szczęka skłonna do pożerania”. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę szczątków dr Sérgio Furtado Cabreirę.  
 
Nazwa ''Gnathovorax'' pochodzi od greckiego ''gnathos'' („szczęka”) oraz łacińskich ''voro'' („pożerać”) i ''ax'' („skłonny do”). Całość można tłumaczyć jako „szczęka skłonna do pożerania”. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę szczątków dr Sérgio Furtado Cabreirę.  
  
 
==Materiał kopalny==
 
==Materiał kopalny==
−
[[Plik: Gnathovorax_skull.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki. Autor: Maurissauro [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull.png].]]
+
[[Plik:Gnathovorax_skull.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki. Autor: Maurissauro [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull.png].]]
−
[[Holotyp]] (CAPPA/UFSM 0009) to niemal kompletny, częściowo artykułowany szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie części obręczy barkowej i lewej kończyny przedniej, a także niektórych żeber.
+
[[Holotyp]] (CAPPA/UFSM 0009) to niemal kompletny, częściowo artykułowany szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie części obręczy barkowej i lewej kończyny przedniej, a także niektórych żeber. Został znaleziony na stanowisku Marchezan, którego osady należą do ogniwa Alemoa [[formacja|formacji]] [[Santa Maria]]. W tym samym bloku skalnym, w którym znaleziono ów szkielet znaleziono pozostałości cynodontów oraz [[Rhynchosauria|rynchozaurów]].
 +
 
 +
W 2024 roku opisano nowe szczątki gnatoworaksa z dolnych pokładów stanowiska Faixa Nova-Cerrito I należącego do tej samej formacji, okaz MCN-PV 2290 - częściowy szkielet pozaczaszkowy, na który składają się dwa fragmenty zrośniętych ze sobą trzonów prawdopodobnie najdalszych kręgów grzbietowych (MCN-PV 2290a i b), kość krzyżowa składająca się z dwóch pierwszych kręgów krzyżowych i dwóch par żeber krzyżowych (MCN-PV 2290c) oraz częściowa prawa k. piszczelowa (Campo i in., 2024).
 +
[[Plik:Gnathovorax skull scans.png|300px|thumb|right|Czaszka gnatoworaksa oraz jej trójwymiarowe skany i schematyczny rysunek. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull_scans.png].]]
  
 
==Budowa i filogeneza==
 
==Budowa i filogeneza==
 +
[[Plik:Gnathovorax maxilla and dentary.png|300px|thumb|right|Kość szczękowa i k. zębowa. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_maxilla_and_dentary.png].]]
 
''Gnathovorax'' był raczej niedużym mięsożercą. Ogólny plan budowy ciała był podobny jak u innych herrerazaurydów. Czaszka była dość niska i miała typowy dla tej grupy dinozaurów tępo zakończony pysk. Charakterystyczną cechą ''Gnathovorax'' była obecność tylko trzech zębów w kości przedszczękowej, podczas gdy ''[[Herrerasaurus]]'' miał ich cztery. Między kością przedszczękową a szczękową znajdował się dodatkowy, owalny otwór. W kościach szczękowych znajdowało się po 19 wydłużonych zębów, a w zębowych – 14. Były one zakrzywione do tyłu i bocznie spłaszczone, przypominające noże. Zęby szczękowe były piłkowane na obu krawędziach, a pozostałe – tylko z tyłu. Badanie wnętrza czaszki ujawniło stosunkowo prymitywną budowę tyłomózgowia.  
 
''Gnathovorax'' był raczej niedużym mięsożercą. Ogólny plan budowy ciała był podobny jak u innych herrerazaurydów. Czaszka była dość niska i miała typowy dla tej grupy dinozaurów tępo zakończony pysk. Charakterystyczną cechą ''Gnathovorax'' była obecność tylko trzech zębów w kości przedszczękowej, podczas gdy ''[[Herrerasaurus]]'' miał ich cztery. Między kością przedszczękową a szczękową znajdował się dodatkowy, owalny otwór. W kościach szczękowych znajdowało się po 19 wydłużonych zębów, a w zębowych – 14. Były one zakrzywione do tyłu i bocznie spłaszczone, przypominające noże. Zęby szczękowe były piłkowane na obu krawędziach, a pozostałe – tylko z tyłu. Badanie wnętrza czaszki ujawniło stosunkowo prymitywną budowę tyłomózgowia.  
−
 
+
[[Plik:Gnathovorax vertebrae.png|300px|thumb|right|Kręgi szyjne (u góry) i ogonowe (u dołu). Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_vertebrae.png.]]
 
Szyja składała się z 9 kręgów i była stosunkowo krótka, natomiast grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył 16 kręgów. Kończyny przednie były dość krótkie i kończyły się wydłużonymi, pięciopalczastymi dłońmi. Palec czwarty i piąty były zredukowane. Tylne kończyny były zdecydowanie dłuższe, ale raczej nieprzystosowane do biegania, o czym świadczy udo dłuższe od podudzia i krótkie śródstopie.  
 
Szyja składała się z 9 kręgów i była stosunkowo krótka, natomiast grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył 16 kręgów. Kończyny przednie były dość krótkie i kończyły się wydłużonymi, pięciopalczastymi dłońmi. Palec czwarty i piąty były zredukowane. Tylne kończyny były zdecydowanie dłuższe, ale raczej nieprzystosowane do biegania, o czym świadczy udo dłuższe od podudzia i krótkie śródstopie.  
−
 
+
[[Plik:Gnathovorax forelimbs.png|300px|thumb|right|Kości kończyn przednich. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_forelimbs.png]]
 
''Gnathovorax'' należał do rodziny [[Herrerasauridae]]. Wg autorów opisu, byli to [[takson bazalny|bazalni]] przedstawiciele [[Saurischia]].  Istnieją jednak również inne poglądy na temat pozycji filogenetycznej herrerazaurydów (zob. [[Staurikosaurus#Filogeneza]]).  
 
''Gnathovorax'' należał do rodziny [[Herrerasauridae]]. Wg autorów opisu, byli to [[takson bazalny|bazalni]] przedstawiciele [[Saurischia]].  Istnieją jednak również inne poglądy na temat pozycji filogenetycznej herrerazaurydów (zob. [[Staurikosaurus#Filogeneza]]).  
 +
[[Plik:Gnathovorax hindlimbs.png|300px|thumb|right|Miednica oraz kości kończyn tylnych. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_hindlimbs.png]]
 +
==Paleobiologia==
 +
[[Plik:Gnathovorax braincase.png|300px|thumb|right|Puszka mózgowa i wirtualny endokast. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_braincase.png.]]
 +
Gnatoworaks prawdopodobnie szybko poruszającym się drapieżnikiem polującym na małych i średniej wielkości roślinożerców (np. rynchozaury) oraz na małe drapieżniki (np: [[Buriolestes|buriolesta]]). Rekonstrukcja jego mózgu wskazała, iż miał bardzo dobrze rozwinięty płat kłaczkowaty móżdzka, więc prawdopodobnie miał świetny zmysł równowagi i koordynację motoryczną głowy i szyi (Pacheco i in., 2019). Analiza klatki piersiowej wykazała, iż u tego herrerazauryda nie występował system worków powietrznych, czyli jego kości nie były jeszcze spneumatyzowane (analogiczne obserwacje uzyskano dla buriolesta i [[Pampadromaeus|pampadroma]]) (Aureliano i in., 2022).
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
| {{V|''Gnathovorax''}}
 
| {{V|''Gnathovorax''}}
−
| {{Kpt|[[Cristian Pacheto|Pacheto]], [[Rodrigo Muller|Muller]], [[Max Langer|Langer]], [[Flavio Pretto|Pretto]], [[Leonardo Kerber|Kerber]]}} i {{Kpt|[[Sergio da Silva|da Silva]]}} [[2019]]
+
| {{Kpt|[[Cristian Pacheco|Pacheco]], [[Rodrigo Müller|Müller]], [[Max Langer|Langer]], [[Flavio Pretto|Pretto]], [[Leonardo Kerber|Kerber]]}} i {{Kpt|[[Sergio da Silva|da Silva]]}}, [[2019]]
 
|-
 
|-
 
| {{V|''G. cabreirai''}}
 
| {{V|''G. cabreirai''}}
−
| {{Kpt|[[Cristian Pacheto|Pacheto]], [[Rodrigo Muller|Muller]], [[Max Langer|Langer]], [[Flavio Pretto|Pretto]], [[Leonardo Kerber|Kerber]]}} i {{Kpt|[[Sergio da Silva|da Silva]]}} [[2019]]
+
| {{Kpt|Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber}} i {{Kpt|da Silva}}, 2019
 +
|-
 +
| = ''[[Herrerasaurus]] (Gnathovorax) cabreirai''
 +
|{{Kpt|({{Kpt|Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber}} i {{Kpt|da Silva}}, 2019) [[Paul]]}}, [[2024]]
 
|}
 
|}
  
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
−
<small>Pacheco, C., Müller, R., Langer, M., Pretto, F., Kerber, L., da Silva, S.D. (2019).”''Gnathovorax cabreirai'': a new early dinosaur and the origin and initial radiation of predatory dinosaurs”. PeerJ. [[doi:10.7717/peerj.7963]].
+
<small>
 +
Aureliano, T., Ghilardi, A.M., Müller, R.T., Kerber, L., Pretto, F.A., Fernandes, M.A., Ricardi-Branco, F., Wedel, M.J. (2022). "The absence of an invasive air sac system in the earliest dinosaurs suggests multiple origins of vertebral pneumaticity". Scientific Reports. 12 (1). 20844. [https://doi.org/10.1038%2Fs41598-022-25067-8]
 +
 
 +
Campo, M. L., Silva, F. O., Paes Neto, V. D., Ferigolo, J., Ribeiro, A. M. (2024). "Overview on the tetrapods from Faixa Nova-Cerrito I site (Hyperodapedon Assemblage Zone), Upper Triassic of southernmost Brazil". Historical Biology: An International Journal of Paleobiology: 1–19. [https://doi.org/10.1080%2F08912963.2024.2344791]
 +
 
 +
Pacheco, C., Müller, R., Langer, M., Pretto, F., Kerber, L., da Silva, S.D. (2019)."''Gnathovorax cabreirai'': a new early dinosaur and the origin and initial radiation of predatory dinosaurs". PeerJ. [[doi:10.7717/peerj.7963]].
 +
 
 +
Paul, G.S. (2024). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" (3 edycja). Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
 
</small>
 
</small>
  
Linia 72: Linia 89:
 
[[Kategoria:Trias]]
 
[[Kategoria:Trias]]
 
[[Kategoria:Karnik]]
 
[[Kategoria:Karnik]]
−
[[Kategoria:Do sprawdzenia]]
 

Aktualna wersja na dzień 15:00, 1 lip 2024

Autor: Kamil Kamiński
Korekta: Michał Siedlecki

Gnathovorax (gnatoworaks)
Długość ok. 3 m
Masa ok. 60 kg
Dieta mięsożerny
Miejsce Brazylia - Rio Grande de Sul

(formacja Santa Maria - ogniwo Alemoa)

Czas
252 201 145
66

ok. 233,32 Ma
późny trias (środkowy karnik)

Systematyka Dinosauria

?Saurischia

?Eusaurischia

??Theropoda

Herrerasauria

Herrerasauridae

Gnathovorax cabreirai J..jpg
Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Juan(-username-). [5]


Wstęp

Gnathovorax to rodzaj mięsożernego dinozaura, żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Brazylii. Był to jeden z najstarszych dinozaurów. Dzięki kompletnym i dobrze zachowanym szczątkom, stanowi on ważne źródło wiedzy na temat pierwszych przedstawicieli tej niezwykłej grupy zwierząt. Gnathovorax został nazwany i opisany w 2019 r. przez zespół paleontologów pod kierownictwem Cristiana Pacheco.

Etymologia

Miejsce znalezienia szczątków gnatoworaksa oraz rekonstrukcja jego szkieletu. Na biało oznaczono znane elementy szkieletu, a na szaro nieznane elementy szkieletu. Źródło: Pacheco i in., 2019. [1]

Nazwa Gnathovorax pochodzi od greckiego gnathos („szczęka”) oraz łacińskich voro („pożerać”) i ax („skłonny do”). Całość można tłumaczyć jako „szczęka skłonna do pożerania”. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę szczątków dr Sérgio Furtado Cabreirę.

Materiał kopalny

Rekonstrukcja czaszki. Autor: Maurissauro [2].

Holotyp (CAPPA/UFSM 0009) to niemal kompletny, częściowo artykułowany szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie części obręczy barkowej i lewej kończyny przedniej, a także niektórych żeber. Został znaleziony na stanowisku Marchezan, którego osady należą do ogniwa Alemoa formacji Santa Maria. W tym samym bloku skalnym, w którym znaleziono ów szkielet znaleziono pozostałości cynodontów oraz rynchozaurów.

W 2024 roku opisano nowe szczątki gnatoworaksa z dolnych pokładów stanowiska Faixa Nova-Cerrito I należącego do tej samej formacji, okaz MCN-PV 2290 - częściowy szkielet pozaczaszkowy, na który składają się dwa fragmenty zrośniętych ze sobą trzonów prawdopodobnie najdalszych kręgów grzbietowych (MCN-PV 2290a i b), kość krzyżowa składająca się z dwóch pierwszych kręgów krzyżowych i dwóch par żeber krzyżowych (MCN-PV 2290c) oraz częściowa prawa k. piszczelowa (Campo i in., 2024).

Czaszka gnatoworaksa oraz jej trójwymiarowe skany i schematyczny rysunek. Źródło: Pacheco i in., 2019. [3].

Budowa i filogeneza

Kość szczękowa i k. zębowa. Źródło: Pacheco i in., 2019. [4].

Gnathovorax był raczej niedużym mięsożercą. Ogólny plan budowy ciała był podobny jak u innych herrerazaurydów. Czaszka była dość niska i miała typowy dla tej grupy dinozaurów tępo zakończony pysk. Charakterystyczną cechą Gnathovorax była obecność tylko trzech zębów w kości przedszczękowej, podczas gdy Herrerasaurus miał ich cztery. Między kością przedszczękową a szczękową znajdował się dodatkowy, owalny otwór. W kościach szczękowych znajdowało się po 19 wydłużonych zębów, a w zębowych – 14. Były one zakrzywione do tyłu i bocznie spłaszczone, przypominające noże. Zęby szczękowe były piłkowane na obu krawędziach, a pozostałe – tylko z tyłu. Badanie wnętrza czaszki ujawniło stosunkowo prymitywną budowę tyłomózgowia.

Kręgi szyjne (u góry) i ogonowe (u dołu). Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_vertebrae.png.

Szyja składała się z 9 kręgów i była stosunkowo krótka, natomiast grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył 16 kręgów. Kończyny przednie były dość krótkie i kończyły się wydłużonymi, pięciopalczastymi dłońmi. Palec czwarty i piąty były zredukowane. Tylne kończyny były zdecydowanie dłuższe, ale raczej nieprzystosowane do biegania, o czym świadczy udo dłuższe od podudzia i krótkie śródstopie.

Kości kończyn przednich. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_forelimbs.png

Gnathovorax należał do rodziny Herrerasauridae. Wg autorów opisu, byli to bazalni przedstawiciele Saurischia. Istnieją jednak również inne poglądy na temat pozycji filogenetycznej herrerazaurydów (zob. Staurikosaurus#Filogeneza).

Miednica oraz kości kończyn tylnych. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_hindlimbs.png

Paleobiologia

Puszka mózgowa i wirtualny endokast. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_braincase.png.

Gnatoworaks prawdopodobnie szybko poruszającym się drapieżnikiem polującym na małych i średniej wielkości roślinożerców (np. rynchozaury) oraz na małe drapieżniki (np: buriolesta). Rekonstrukcja jego mózgu wskazała, iż miał bardzo dobrze rozwinięty płat kłaczkowaty móżdzka, więc prawdopodobnie miał świetny zmysł równowagi i koordynację motoryczną głowy i szyi (Pacheco i in., 2019). Analiza klatki piersiowej wykazała, iż u tego herrerazauryda nie występował system worków powietrznych, czyli jego kości nie były jeszcze spneumatyzowane (analogiczne obserwacje uzyskano dla buriolesta i pampadroma) (Aureliano i in., 2022).

Spis gatunków

Gnathovorax Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019
G. cabreirai Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019
= Herrerasaurus (Gnathovorax) cabreirai (Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019) Paul, 2024

Bibliografia

Aureliano, T., Ghilardi, A.M., Müller, R.T., Kerber, L., Pretto, F.A., Fernandes, M.A., Ricardi-Branco, F., Wedel, M.J. (2022). "The absence of an invasive air sac system in the earliest dinosaurs suggests multiple origins of vertebral pneumaticity". Scientific Reports. 12 (1). 20844. [6]

Campo, M. L., Silva, F. O., Paes Neto, V. D., Ferigolo, J., Ribeiro, A. M. (2024). "Overview on the tetrapods from Faixa Nova-Cerrito I site (Hyperodapedon Assemblage Zone), Upper Triassic of southernmost Brazil". Historical Biology: An International Journal of Paleobiology: 1–19. [7]

Pacheco, C., Müller, R., Langer, M., Pretto, F., Kerber, L., da Silva, S.D. (2019)."Gnathovorax cabreirai: a new early dinosaur and the origin and initial radiation of predatory dinosaurs". PeerJ. doi:10.7717/peerj.7963.

Paul, G.S. (2024). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" (3 edycja). Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.

Źródło: „https://encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Gnathovorax&oldid=33454”