Gnathovorax: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m (→Materiał kopalny) |
||
| (Nie pokazano 3 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{DISPLAYTITLE:''Gnathovorax''}} | {{DISPLAYTITLE:''Gnathovorax''}} | ||
{{Opis | {{Opis | ||
|Autor = [[Kamil Kamiński]] | |Autor = [[Kamil Kamiński]] | ||
| − | |Korekta = | + | |Korekta = [[Michał Siedlecki]] |
|nazwa = ''Gnathovorax'' (gnatoworaks) | |nazwa = ''Gnathovorax'' (gnatoworaks) | ||
|długość = ok. 3 m | |długość = ok. 3 m | ||
| Linia 10: | Linia 8: | ||
|masa = ok. 60 kg | |masa = ok. 60 kg | ||
|dieta = mięsożerny | |dieta = mięsożerny | ||
| − | |miejsce = [[Brazylia]] | + | |miejsce = [[Brazylia]] - Rio Grande de Sul |
| − | <small> | + | <small>([[formacja]] [[Santa Maria]] - ogniwo Alemoa)</small> |
| − | |czas = {{Występowanie| | + | |czas = {{Występowanie|233|232}} |
| − | ok. 233 [[Ma]]<br> | + | ok. 233,32 [[Ma]]<br> |
<small>późny [[trias]] (środkowy [[karnik]])</small> | <small>późny [[trias]] (środkowy [[karnik]])</small> | ||
|systematyka = | |systematyka = | ||
| Linia 27: | Linia 25: | ||
[[Herrerasauridae]] | [[Herrerasauridae]] | ||
| − | |grafika = Gnathovorax.. | + | |grafika = Gnathovorax cabreirai J..jpg |
| − | |podpis = Rekonstrukcja | + | |podpis = Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Juan(-username-). [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_cabreirai_J..jpg] |
|PorównanieGrupa = | |PorównanieGrupa = | ||
|PorównanieDługość = | |PorównanieDługość = | ||
| Linia 35: | Linia 33: | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Gnathovorax'' to rodzaj mięsożernego dinozaura, żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Brazylii. Był to jeden z najstarszych dinozaurów. Dzięki kompletnym i dobrze zachowanym szczątkom, stanowi on ważne źródło wiedzy na temat pierwszych przedstawicieli tej niezwykłej grupy zwierząt. ''Gnathovorax'' został nazwany i opisany w 2019 r. przez zespół paleontologów pod kierownictwem [[Cristian | + | ''Gnathovorax'' to rodzaj mięsożernego dinozaura, żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Brazylii. Był to jeden z najstarszych dinozaurów. Dzięki kompletnym i dobrze zachowanym szczątkom, stanowi on ważne źródło wiedzy na temat pierwszych przedstawicieli tej niezwykłej grupy zwierząt. ''Gnathovorax'' został nazwany i opisany w 2019 r. przez zespół paleontologów pod kierownictwem [[Cristian Pacheco|Cristiana Pacheco]]. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| + | [[Plik:Gnathovorax locale.png|300px|thumb|right|Miejsce znalezienia szczątków gnatoworaksa oraz rekonstrukcja jego szkieletu. Na biało oznaczono znane elementy szkieletu, a na szaro nieznane elementy szkieletu. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_locale.png]]] | ||
Nazwa ''Gnathovorax'' pochodzi od greckiego ''gnathos'' („szczęka”) oraz łacińskich ''voro'' („pożerać”) i ''ax'' („skłonny do”). Całość można tłumaczyć jako „szczęka skłonna do pożerania”. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę szczątków dr Sérgio Furtado Cabreirę. | Nazwa ''Gnathovorax'' pochodzi od greckiego ''gnathos'' („szczęka”) oraz łacińskich ''voro'' („pożerać”) i ''ax'' („skłonny do”). Całość można tłumaczyć jako „szczęka skłonna do pożerania”. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę szczątków dr Sérgio Furtado Cabreirę. | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Plik: Gnathovorax_skull.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki. Autor: Maurissauro [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull.png].]] | + | [[Plik:Gnathovorax_skull.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki. Autor: Maurissauro [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull.png].]] |
| − | [[Holotyp]] (CAPPA/UFSM 0009) to niemal kompletny, częściowo artykułowany szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie części obręczy barkowej i lewej kończyny przedniej, a także niektórych żeber. | + | [[Holotyp]] (CAPPA/UFSM 0009) to niemal kompletny, częściowo artykułowany szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie części obręczy barkowej i lewej kończyny przedniej, a także niektórych żeber. Został znaleziony na stanowisku Marchezan, którego osady należą do ogniwa Alemoa [[formacja|formacji]] [[Santa Maria]]. W tym samym bloku skalnym, w którym znaleziono ów szkielet znaleziono pozostałości cynodontów oraz [[Rhynchosauria|rynchozaurów]]. |
| + | |||
| + | W 2024 roku opisano nowe szczątki gnatoworaksa z dolnych pokładów stanowiska Faixa Nova-Cerrito I należącego do tej samej formacji, okaz MCN-PV 2290 - częściowy szkielet pozaczaszkowy, na który składają się dwa fragmenty zrośniętych ze sobą trzonów prawdopodobnie najdalszych kręgów grzbietowych (MCN-PV 2290a i b), kość krzyżowa składająca się z dwóch pierwszych kręgów krzyżowych i dwóch par żeber krzyżowych (MCN-PV 2290c) oraz częściowa prawa k. piszczelowa (Campo i in., 2024). | ||
| + | [[Plik:Gnathovorax skull scans.png|300px|thumb|right|Czaszka gnatoworaksa oraz jej trójwymiarowe skany i schematyczny rysunek. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull_scans.png].]] | ||
==Budowa i filogeneza== | ==Budowa i filogeneza== | ||
| + | [[Plik:Gnathovorax maxilla and dentary.png|300px|thumb|right|Kość szczękowa i k. zębowa. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_maxilla_and_dentary.png].]] | ||
''Gnathovorax'' był raczej niedużym mięsożercą. Ogólny plan budowy ciała był podobny jak u innych herrerazaurydów. Czaszka była dość niska i miała typowy dla tej grupy dinozaurów tępo zakończony pysk. Charakterystyczną cechą ''Gnathovorax'' była obecność tylko trzech zębów w kości przedszczękowej, podczas gdy ''[[Herrerasaurus]]'' miał ich cztery. Między kością przedszczękową a szczękową znajdował się dodatkowy, owalny otwór. W kościach szczękowych znajdowało się po 19 wydłużonych zębów, a w zębowych – 14. Były one zakrzywione do tyłu i bocznie spłaszczone, przypominające noże. Zęby szczękowe były piłkowane na obu krawędziach, a pozostałe – tylko z tyłu. Badanie wnętrza czaszki ujawniło stosunkowo prymitywną budowę tyłomózgowia. | ''Gnathovorax'' był raczej niedużym mięsożercą. Ogólny plan budowy ciała był podobny jak u innych herrerazaurydów. Czaszka była dość niska i miała typowy dla tej grupy dinozaurów tępo zakończony pysk. Charakterystyczną cechą ''Gnathovorax'' była obecność tylko trzech zębów w kości przedszczękowej, podczas gdy ''[[Herrerasaurus]]'' miał ich cztery. Między kością przedszczękową a szczękową znajdował się dodatkowy, owalny otwór. W kościach szczękowych znajdowało się po 19 wydłużonych zębów, a w zębowych – 14. Były one zakrzywione do tyłu i bocznie spłaszczone, przypominające noże. Zęby szczękowe były piłkowane na obu krawędziach, a pozostałe – tylko z tyłu. Badanie wnętrza czaszki ujawniło stosunkowo prymitywną budowę tyłomózgowia. | ||
| − | + | [[Plik:Gnathovorax vertebrae.png|300px|thumb|right|Kręgi szyjne (u góry) i ogonowe (u dołu). Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_vertebrae.png.]] | |
Szyja składała się z 9 kręgów i była stosunkowo krótka, natomiast grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył 16 kręgów. Kończyny przednie były dość krótkie i kończyły się wydłużonymi, pięciopalczastymi dłońmi. Palec czwarty i piąty były zredukowane. Tylne kończyny były zdecydowanie dłuższe, ale raczej nieprzystosowane do biegania, o czym świadczy udo dłuższe od podudzia i krótkie śródstopie. | Szyja składała się z 9 kręgów i była stosunkowo krótka, natomiast grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył 16 kręgów. Kończyny przednie były dość krótkie i kończyły się wydłużonymi, pięciopalczastymi dłońmi. Palec czwarty i piąty były zredukowane. Tylne kończyny były zdecydowanie dłuższe, ale raczej nieprzystosowane do biegania, o czym świadczy udo dłuższe od podudzia i krótkie śródstopie. | ||
| − | + | [[Plik:Gnathovorax forelimbs.png|300px|thumb|right|Kości kończyn przednich. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_forelimbs.png]] | |
''Gnathovorax'' należał do rodziny [[Herrerasauridae]]. Wg autorów opisu, byli to [[takson bazalny|bazalni]] przedstawiciele [[Saurischia]]. Istnieją jednak również inne poglądy na temat pozycji filogenetycznej herrerazaurydów (zob. [[Staurikosaurus#Filogeneza]]). | ''Gnathovorax'' należał do rodziny [[Herrerasauridae]]. Wg autorów opisu, byli to [[takson bazalny|bazalni]] przedstawiciele [[Saurischia]]. Istnieją jednak również inne poglądy na temat pozycji filogenetycznej herrerazaurydów (zob. [[Staurikosaurus#Filogeneza]]). | ||
| + | [[Plik:Gnathovorax hindlimbs.png|300px|thumb|right|Miednica oraz kości kończyn tylnych. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_hindlimbs.png]] | ||
| + | ==Paleobiologia== | ||
| + | [[Plik:Gnathovorax braincase.png|300px|thumb|right|Puszka mózgowa i wirtualny endokast. Źródło: Pacheco i in., 2019. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_braincase.png.]] | ||
| + | Gnatoworaks prawdopodobnie szybko poruszającym się drapieżnikiem polującym na małych i średniej wielkości roślinożerców (np. rynchozaury) oraz na małe drapieżniki (np: [[Buriolestes|buriolesta]]). Rekonstrukcja jego mózgu wskazała, iż miał bardzo dobrze rozwinięty płat kłaczkowaty móżdzka, więc prawdopodobnie miał świetny zmysł równowagi i koordynację motoryczną głowy i szyi (Pacheco i in., 2019). Analiza klatki piersiowej wykazała, iż u tego herrerazauryda nie występował system worków powietrznych, czyli jego kości nie były jeszcze spneumatyzowane (analogiczne obserwacje uzyskano dla buriolesta i [[Pampadromaeus|pampadroma]]) (Aureliano i in., 2022). | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| {{V|''Gnathovorax''}} | | {{V|''Gnathovorax''}} | ||
| − | | {{Kpt|[[Cristian | + | | {{Kpt|[[Cristian Pacheco|Pacheco]], [[Rodrigo Müller|Müller]], [[Max Langer|Langer]], [[Flavio Pretto|Pretto]], [[Leonardo Kerber|Kerber]]}} i {{Kpt|[[Sergio da Silva|da Silva]]}}, [[2019]] |
|- | |- | ||
| {{V|''G. cabreirai''}} | | {{V|''G. cabreirai''}} | ||
| − | | {{Kpt| | + | | {{Kpt|Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber}} i {{Kpt|da Silva}}, 2019 |
| + | |- | ||
| + | | = ''[[Herrerasaurus]] (Gnathovorax) cabreirai'' | ||
| + | |{{Kpt|({{Kpt|Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber}} i {{Kpt|da Silva}}, 2019) [[Paul]]}}, [[2024]] | ||
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small>Pacheco, C., Müller, R., Langer, M., Pretto, F., Kerber, L., da Silva, S.D. (2019). | + | <small> |
| + | Aureliano, T., Ghilardi, A.M., Müller, R.T., Kerber, L., Pretto, F.A., Fernandes, M.A., Ricardi-Branco, F., Wedel, M.J. (2022). "The absence of an invasive air sac system in the earliest dinosaurs suggests multiple origins of vertebral pneumaticity". Scientific Reports. 12 (1). 20844. [https://doi.org/10.1038%2Fs41598-022-25067-8] | ||
| + | |||
| + | Campo, M. L., Silva, F. O., Paes Neto, V. D., Ferigolo, J., Ribeiro, A. M. (2024). "Overview on the tetrapods from Faixa Nova-Cerrito I site (Hyperodapedon Assemblage Zone), Upper Triassic of southernmost Brazil". Historical Biology: An International Journal of Paleobiology: 1–19. [https://doi.org/10.1080%2F08912963.2024.2344791] | ||
| + | |||
| + | Pacheco, C., Müller, R., Langer, M., Pretto, F., Kerber, L., da Silva, S.D. (2019)."''Gnathovorax cabreirai'': a new early dinosaur and the origin and initial radiation of predatory dinosaurs". PeerJ. [[doi:10.7717/peerj.7963]]. | ||
| + | |||
| + | Paul, G.S. (2024). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" (3 edycja). Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford. | ||
</small> | </small> | ||
| Linia 72: | Linia 89: | ||
[[Kategoria:Trias]] | [[Kategoria:Trias]] | ||
[[Kategoria:Karnik]] | [[Kategoria:Karnik]] | ||
| − | |||
Aktualna wersja na dzień 15:00, 1 lip 2024
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Michał Siedlecki |
| Gnathovorax (gnatoworaks) | |
|---|---|
| Długość | ok. 3 m |
| Masa | ok. 60 kg |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Brazylia - Rio Grande de Sul
(formacja Santa Maria - ogniwo Alemoa) |
| Czas | |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Juan(-username-). [5] | |
Wstęp
Gnathovorax to rodzaj mięsożernego dinozaura, żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Brazylii. Był to jeden z najstarszych dinozaurów. Dzięki kompletnym i dobrze zachowanym szczątkom, stanowi on ważne źródło wiedzy na temat pierwszych przedstawicieli tej niezwykłej grupy zwierząt. Gnathovorax został nazwany i opisany w 2019 r. przez zespół paleontologów pod kierownictwem Cristiana Pacheco.
Etymologia
Nazwa Gnathovorax pochodzi od greckiego gnathos („szczęka”) oraz łacińskich voro („pożerać”) i ax („skłonny do”). Całość można tłumaczyć jako „szczęka skłonna do pożerania”. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę szczątków dr Sérgio Furtado Cabreirę.
Materiał kopalny
Holotyp (CAPPA/UFSM 0009) to niemal kompletny, częściowo artykułowany szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie części obręczy barkowej i lewej kończyny przedniej, a także niektórych żeber. Został znaleziony na stanowisku Marchezan, którego osady należą do ogniwa Alemoa formacji Santa Maria. W tym samym bloku skalnym, w którym znaleziono ów szkielet znaleziono pozostałości cynodontów oraz rynchozaurów.
W 2024 roku opisano nowe szczątki gnatoworaksa z dolnych pokładów stanowiska Faixa Nova-Cerrito I należącego do tej samej formacji, okaz MCN-PV 2290 - częściowy szkielet pozaczaszkowy, na który składają się dwa fragmenty zrośniętych ze sobą trzonów prawdopodobnie najdalszych kręgów grzbietowych (MCN-PV 2290a i b), kość krzyżowa składająca się z dwóch pierwszych kręgów krzyżowych i dwóch par żeber krzyżowych (MCN-PV 2290c) oraz częściowa prawa k. piszczelowa (Campo i in., 2024).
Budowa i filogeneza
Gnathovorax był raczej niedużym mięsożercą. Ogólny plan budowy ciała był podobny jak u innych herrerazaurydów. Czaszka była dość niska i miała typowy dla tej grupy dinozaurów tępo zakończony pysk. Charakterystyczną cechą Gnathovorax była obecność tylko trzech zębów w kości przedszczękowej, podczas gdy Herrerasaurus miał ich cztery. Między kością przedszczękową a szczękową znajdował się dodatkowy, owalny otwór. W kościach szczękowych znajdowało się po 19 wydłużonych zębów, a w zębowych – 14. Były one zakrzywione do tyłu i bocznie spłaszczone, przypominające noże. Zęby szczękowe były piłkowane na obu krawędziach, a pozostałe – tylko z tyłu. Badanie wnętrza czaszki ujawniło stosunkowo prymitywną budowę tyłomózgowia.
Szyja składała się z 9 kręgów i była stosunkowo krótka, natomiast grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył 16 kręgów. Kończyny przednie były dość krótkie i kończyły się wydłużonymi, pięciopalczastymi dłońmi. Palec czwarty i piąty były zredukowane. Tylne kończyny były zdecydowanie dłuższe, ale raczej nieprzystosowane do biegania, o czym świadczy udo dłuższe od podudzia i krótkie śródstopie.
Gnathovorax należał do rodziny Herrerasauridae. Wg autorów opisu, byli to bazalni przedstawiciele Saurischia. Istnieją jednak również inne poglądy na temat pozycji filogenetycznej herrerazaurydów (zob. Staurikosaurus#Filogeneza).
Paleobiologia
Gnatoworaks prawdopodobnie szybko poruszającym się drapieżnikiem polującym na małych i średniej wielkości roślinożerców (np. rynchozaury) oraz na małe drapieżniki (np: buriolesta). Rekonstrukcja jego mózgu wskazała, iż miał bardzo dobrze rozwinięty płat kłaczkowaty móżdzka, więc prawdopodobnie miał świetny zmysł równowagi i koordynację motoryczną głowy i szyi (Pacheco i in., 2019). Analiza klatki piersiowej wykazała, iż u tego herrerazauryda nie występował system worków powietrznych, czyli jego kości nie były jeszcze spneumatyzowane (analogiczne obserwacje uzyskano dla buriolesta i pampadroma) (Aureliano i in., 2022).
Spis gatunków
| Gnathovorax | Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019 |
| G. cabreirai | Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019 |
| = Herrerasaurus (Gnathovorax) cabreirai | (Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019) Paul, 2024 |
Bibliografia
Aureliano, T., Ghilardi, A.M., Müller, R.T., Kerber, L., Pretto, F.A., Fernandes, M.A., Ricardi-Branco, F., Wedel, M.J. (2022). "The absence of an invasive air sac system in the earliest dinosaurs suggests multiple origins of vertebral pneumaticity". Scientific Reports. 12 (1). 20844. [6]
Campo, M. L., Silva, F. O., Paes Neto, V. D., Ferigolo, J., Ribeiro, A. M. (2024). "Overview on the tetrapods from Faixa Nova-Cerrito I site (Hyperodapedon Assemblage Zone), Upper Triassic of southernmost Brazil". Historical Biology: An International Journal of Paleobiology: 1–19. [7]
Pacheco, C., Müller, R., Langer, M., Pretto, F., Kerber, L., da Silva, S.D. (2019)."Gnathovorax cabreirai: a new early dinosaur and the origin and initial radiation of predatory dinosaurs". PeerJ. doi:10.7717/peerj.7963.
Paul, G.S. (2024). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" (3 edycja). Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
![[5]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_cabreirai_J..jpg){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_locale.png){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull.png){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull_scans.png){kind=link}
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_maxilla_and_dentary.png){kind=link}
