Zephyrosaurus

Do sprawdzenia/

Autor:	Korekta:
Paweł Kryta Dawid Mika	Maciej Ziegler Tomasz Sokołowski Marcin Szermański

---

Zephyrosaurus (zefirozaur)
Długość:	1,8 m
Masa:	ok. 25 kg
Miejsce występowania:	USA – Montana (formacja Cloverly)
Czas występowania	115-108,8 Ma wczesna kreda (późny apt – wczesny alb)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Genasauria Neornithischia Pyrodontia Thescelosauridae Orodrominae
Rekonstrukcja szkieletu Zephyrosaurus. W tle rekonstrukcja szkieletu Deinonychus Fot.: FunkMonk [1]
Mapa znalezisk:
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"","link":"","lat":37.55554514685869804679896333254873752593994140625,"lon":45.031714315203288379052537493407726287841796875,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Zephyrosaurus to niewielki rodzaj parksozauryda, który żył 115-108,8 milionów lat temu - w okresie wczesnej kredy (późny apt - wczesny alb) na terenach dzisiejszej Ameryki Północnej. Jak większość dinozaurów jest to takson monotypowy tj. obejmujący jedynie jeden gatunek, w tym przypadku Zephyrosaurus schaffi. Jego skamieniałości znajdowano w stanie Montana. Zephyrosaurus był roślinożernym zwierzęciem, które żerując na niskiej roślinności mogło się paść na czterech kończynach, lecz poruszało się zazwyczaj na tylnych. Długość 1,8 metra, wysokość 0,7 metra i waga w okolicach 25 kg czyni zeń ofiarę dla dinozaurów drapieżnych takich jak Deinonychus. Zefirozaur nie jest zbyt popularny w porównaniu z większością bazalnych ornitopodów jak Hypsilophodon czy Thescelosaurus, ale w niektórych, głównie bardziej profesjonalnych książkach popularnonaukowych pojawiają się wzmianki o nim.

Odkrycia i materiał kopalny

W roku 1980 Hans-Dieter Sues opisał szczątki niewielkiego ornitopoda odkrytego przez C.R. Schaffa w roku 1975 jako Zephyrosaurus schaffi. Holotyp (MCZ 4392) zawiera niekompletną czaszkę ze świetnie zachowaną puszką mózgową oraz fragmentami żuchwy, pięć elementów kręgów, niekompletne łuki neuralne oraz fragmentaryczne żebra. Został on odnaleziony w czerwonobrunatnych piaskowcach Wolf Creek (formacja Cloverly, hrabstwo Carbon, Montana). W 2003 roku na konferencji stowarzyszenia Society of Vertebrate Paleontology przedstawiono nowy materiał zefirozaura. Składają się na niego czaszki oraz kości szkieletu pozaczaszkowego: dwie kości przedszczękowe, jedna szczękowa, dwie kości czołowe, trzy kości zębowe, dwie łopatki, jedna kość krucza, dwie kości ramienne, jedna kość kulszowa, jedna kość strzałkowa, jedna kość udowa i inne. Są to skamieliny co najmniej siedmiu osobników. Zostały one odkryte w poziomach V-VIII formacji Cloverly w południowo-środkowej Montanie. Obecnie znamy wszystkie kości kończyn i miednicy z wyjątkiem kości łonowej i kilkunastu kości "dłoni" i stopy.

Etymologia

Nazwa Zephyrosaurus oznacza jaszczur Zefira i odnosi się do greckiego boga zachodniego wiatru. Została ona nadana na cześć odkrycia go w zachodniej części Ameryki Północnej. Z kolei epitet gatunkowy tego dinozaura (schaffi) honoruje C.R. Schaffa, odkrywcę pierwszych szczątków zefirozaura.

Morfologia

Zefirozaur posiadał kilka cech wspólnych z hypsilofodontem i innymi bazalnymi ornitopodami, przez co niegdyś uważano je za bliskich krewnych. Podobnie jak Agilisaurus, Hypsilophodon, Thescelosaurus i Orodromeus nasz dinozaur posiadał pięć zębów w kości przedszczękowej. Cechy różniące zefirozaura od hypsilofodonta to między innymi: stroma pochyłość przedniej krawędzi kości przedszczękowej, nieobecność ostrych brzegów zębów tej kości, część nadoczodołową czaszki pozornie położoną dalej, nadętą środkową częścią kości zaoczodołowej z przednią krawędzią wystającą zza oczodołu, maksymalna szerokość kości czołowych równą połowie ich długości (u hypsilofodonta i parksozaura ich szerokość jest równa 2/3 długości), kością jarzmową z guzkiem, kością kwadratową wyrównaną z skrzydełkową i koroną zębów kości zębowej bardziej symetryczną niż korzeniem. Sues, który odnotował wszystkie wymienione wyżej różnice porównywał ze sobą najczęściej te dwa dinozaury ze względu na zwyczaj wrzucania wszystkich bazalnych ornitopodów do Hypsilophodontidae, o których mniemano, że są blisko spokrewnione. Kilka cech czaszki zefirozaura wskazuje, że była ona kinetyczna. Wspomniany wyżej badacz zauważył adaptacje do przekazywania energii kinetycznej z puszki mózgowej do dachu czaszki, poprzez połączenie kości czołowych i ciemieniowych oraz w czasie rotacji żuchwy. Zwrócił on uwagę na niewielkie, położone z boku kołki pasujące do dołka w stawowej powierzchni kości zaoczodołowej. Mogły one umożliwić rotację połączenia kości ciemieniowych i czołowych, jeśli kość ciemieniowa stanowiła podczas niej oś obrotową. Szwy łączące wymieniono wyżej kości są nieco proste i gładkie. Przednioboczna cześć kości ciemieniowej pasuje do wklęsłego tylnego regionu kości zaoczodołowej i kości czołowych. Może być to adaptacja do kinetyczności, umożliwiający utrzymywanie wszystkich tych trzech kości razem podczas przekazywania energii kinetycznej. Niewielki, zaokrąglony wyrostek na kości szczękowej pasujący do otworu w kości przedszczękowej może świadczyć o niewielkich rotacjach, jakich za życia zwierzęcia doświadczała oś podłużna. '"Główki" na zębach kości szczękowej, lekko poprzecznie wklęsłe świadczą, że rotacji podlegały obie szczęki. Galton w 1983 uznał, że podczas otwierania i zamykania szczęk do niewielkich, środkowotylnych rotacji dochodziło u zefirozaura, hypsilofodonta i dryozaura. Zefirozaur miał zrośniętą kość przedszczękową. Niektóre współczesne kręgowce używają pyska aby obruszać bądź przenieść glebę. Najprawdopodobniej zrośnięcie kości przedszczękowej jest adaptacją do rycia w ziemi. Cecha ta występuje także u oryktodroma, u którego znaleziono bezdyskusyjne dowody na kopanie jam. Z powodu niekompletności materiału kopalnego nie można stwierdzić u zefirozaura obecności nerwu czaszkowego ciągnącego się przez całą prootic i przypominającego kształtem literę "V" ani siedmiu kręgów krzyżowych, znanych u jego prawdopodobnych krewnych - orodroma i oryktodroma. Oprócz pięciu zębów kości przedszczękowej występuje 14-15 w kości szczękowej, a zęby przednie od tylnych oddziela charakterystyczny odstęp. Korony zębów kości szczękowej i zębowej posiadają liczne pionowe pręgi. Te drugie nie są wyposażone w ostre brzegi, a na szczęce górnej występuje pojedynczy niewielki guz. Zęby kości szczękowej zefirozaura podobnie jak agilizaura, hypsilofodonta, orodorma oraz teskelozaura są małe, guzkopodobne i nieznacznie zakrzywione. Zefirozaur, podobnie jak inne "hypsilofodonty", był roślinożernym, zapewne szybko biegającym zwierzęciem.

Klasyfikacja

Zob. kladogramy w Ornithischia i Ornithopoda.

Środowisko

Zefirozaur żył na przełomie aptu i albu na terenach dzisiejszej Montany. Znalezione skamieniałości znajdowano w osadach formacji Cloverly obejmującą oprócz Montany także stan Wyoming. Zefirozaur mógł żyć na równinach zalewowych usytuowanych w pobliżu rzeki nanoszącej zerodowany materiał z okolicznych gór i uchodzącej do płytkiego śródlądowego morza leżącego na północy i wschodzie. Okresowe powodzie powodowane przez rzeki pokryły okoliczne równiny błotnistymi osadami, tworząc późniejsze osady formacji Cloverly i ukrywając pozostałości wielu zwierząt, z których część miała ulec fosylizacji. W późniejszych czasach płytkie morze zwiększyło swój zasięg, pokrywając cały ten region i podzieliło Amerykę Północną całkowicie, tworząc Morze Środkowego Zachodu. Zefirozaur żył w pobliżu owiraptorozaura Microvenator, dromeozauryda Deinonychus, nieopisanych bazalnych tetanurów oraz ornitomimozaurów. Czołowymi roślinożercami w tym ekosystemie były prawdopodobnie nieopisane tytanozaury. Można było natknąć się też na ornitopoda Tenontosaurus oraz nodozauryda Sauropelta. Pod stopami tych gigantów żyły maleńkie ssaki jak Gobicodon, Corviconodon czy Montanalestes. Z terenów formacji Cloverly znane są także żółwie np. Glyptops oraz jaszczurki. W wodach pływały ryby jak nieopisany przedstawiciel amiokształtnych i mięśniopłetwa Ceratodus.

Spis gatunków

Zephyrosaurus	Sues, 1980
Z. schaffi	Sues, 1980

Bibliografia

Butler, R.J., Liyong, J., Jun, C. & Godefroit, P. (2011) "The postcranial osteology and phylogenetic position of the small ornithischian dinosaur Changchunsaurus parvus from the Quantou Formation (Cretaceous: Aptian-Cenomanian) of Jilin Province, north-eastern China" Palaeontology, 54(3), 667-683. doi: 10.1111/j.1475-4983.2011.01046.x

Norman, D. B. (2004). Basal Iguanodontia. [w] D. B. Weishampel, P. Dodson, & H. Osmólska (eds) The Dinosauria. University of California Press, Berkeley and Los Angeles

Varricchio, David J.; Martin, Anthony J.; iKatsura, Yoshihiro (2007). "First trace and body fossil evidence of a burrowing, denning dinosaur". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 274: 1361–1368

Weishampel, David B.; i Heinrich, Ronald E. (1992). "Systematics of Hypsilophodontidae and Basal Iguanodontia (Dinosauria: Ornithopoda)". Historical Biology 6: 159–184

http://en.wikipedia.org/wiki/Zephyrosaurus

Glut, D. (1997) "Dinosaurs, the encyklopedia"