Tarchia: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Spis gatunków) |
(Przebudowa, poprawki, uzupełnienia) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
{{DISPLAYTITLE:''Tarchia''}} | {{DISPLAYTITLE:''Tarchia''}} | ||
<small> | <small> | ||
| Linia 8: | Linia 7: | ||
| "[[Dominik]]" | | "[[Dominik]]" | ||
[[Marcin Szermański]] | [[Marcin Szermański]] | ||
| + | |||
| + | [[Kamil Kamiński]] | ||
| [[Maciej Ziegler]] | | [[Maciej Ziegler]] | ||
[[Karol Sabath]] | [[Karol Sabath]] | ||
| Linia 25: | Linia 26: | ||
|- | |- | ||
! '''Długość''': | ! '''Długość''': | ||
| − | | | + | | 5,5 (8??) m |
|- | |- | ||
! '''Masa''': | ! '''Masa''': | ||
| − | | | + | | 2,5 (-4,5??) t |
|- | |- | ||
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''': | ! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''': | ||
| − | | [[Mongolia]] | + | | [[Mongolia]] – Ajmak Południowogobijski |
| − | |||
| − | |||
| − | + | <small>([[formacja]] [[Barun Goyot]] i [[Nemegt]])</small> | |
|- | |- | ||
! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ||
| − | | <small>[[późna kreda]] (środkowy-późny [[kampan]] - | + | | <small>[[późna kreda]] (środkowy-późny [[kampan]] - wczesny |
[[mastrycht]])</small> | [[mastrycht]])</small> | ||
| Linia 57: | Linia 56: | ||
[[Ankylosaurinae]] | [[Ankylosaurinae]] | ||
|- | |- | ||
| − | | colspan=2 |[[Plik: | + | | colspan=2 |[[Plik: Minotaurasaurus_BW.jpg|400px|]] |
| − | <small> | + | <small>Rekonstrukcja ''[[Minotaurasaurus]]'', uznawanego niekiedy za synonim tarchii. Autor: Nobu Tamura [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Minotaurasaurus_BW.jpg].</small> |
|} | |} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Tarchia'' to [[rodzaj]] ankylozaura | + | ''Tarchia'' to [[rodzaj]] ankylozaura należącego do rodziny ankylozaurydów, którego szczątki odnaleziono w południowej Mongolii. Podobnie jak inni przedstawiciele tej rodziny, ma ona dość skomplikowaną historię taksonomiczną. Wg obecnego stanu wiedzy rodzaj ten obejmuje dwa gatunki - ''T. kielanae'' i ''T.teresae''. |
| − | == | + | ==Historia taksonu== |
| − | [[ | + | [[Gatunek typowy]], ''T. kielanae'', wraz z omawianym, nowym [[rodzaj]]em został opisany w [[1977]] roku przez polską paleontolog [[Teresa Maryańska|Teresę Maryańską]], znaną m.in. z wielu polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych na pustynię Gobi. Holotypem został okaz ZPAL MgDI/111 pochodzący z osadów formacji [[Barun Goyot]]. [[Tatiana Tumanova|Tumanova]] (1977) opisała drugi gatunek - ''T. gigantea'' na podstawie czaszki i szkieletu pozaczaszkowego z formacji [[Nemegt]] (PIN 3142/250). Zastąpił on dotychczasową kombinację „''[[Dyoplosaurus]]” gigantea'', utworzoną przez [[Maleev]]a w 1956 r. w 1990 r. zsynonimizowano oba gatunki, pozostawiając jedynie ''T. gigantea''. W 2014 r. [[Victoria Arbour|Arbour]] i in. stwierdzili, że okaz PIN 3142/250 w rzeczywistości należał do pokrewnego rodzaju ''[[Saichania]]''. Wykazali oni również niediagnostyczność „''[[Dyoplosaurus]]” gigantea''. Tym samym przywrócono ważność gatunku ''T. kielanae''. W 2017 r. Penkalski i Tumanova dokonali redeskrypcji okazu ZPAL MgDI/111 i ponownie przypisali do tarchii PIN 3142/250 jako nowy gatunek - ''T.teresae''. Autorzy ci potwierdzili również odrębność rodzaju ''[[Minotaurasaurus]]'', który Arbour i współpracownicy uważali za synonim ''Tarchia''. |
| − | + | ==Etymologia== | |
| − | + | Nazwa [[rodzaj]]owa ''Tarchia'' pochodzi od mongolskiego słowa ''tarkhi'' („mózg”) i odnosi się ona do względnie dużej puszki mózgowej tego dinozaura. Epitet gatunkowy ''kielanae'' honoruje profesor [[Zofia Kielan-Jaworowska|Zofię Kielan-Jaworowską]], która była kierownikiem polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych. Z kolei epitet drugiego gatunku odnosi się do [[Teresa Maryańska|Teresy Maryańskiej]], która nazwała rodzaj ''Tarchia''. | |
| − | '' | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==Gatunki== | |
| + | [[Plik: Tarchia_kielanae_2.JPG|300px|thumb|right|Czaszka holotypu ''T. teresae''. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [https://en.wikipedia.org/wiki/Tarchia#/media/File:Tarchia_kielanae_2.JPG].]] | ||
| + | ===''T. kielanae''=== | ||
| + | '''Miejsce:''' [[Mongolia]] – Ajmak Południowogobijski, [[formacja]] [[Barun Goyot]] | ||
| − | ' | + | '''Czas:''' ok. 78-72 [[Ma]] |
| − | + | '''Materiał kopalny:'''[[Holotyp]] to okaz ZPAL MgDI/111 (niekompletna czaszka składająca się ze sklepienia czaszki, części potylicznej i puszki mózgowej) (przypisanie okazu do gatunku za Penkalski Tumanova, 2017; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014). | |
| − | ZPAL | + | Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/114 (niekompletna czaszka i osteodermy, przypisane przez Penkalskiego i Tumanovą [2017]; Arbour i in. [2014] uznali go za szczątki saichanii). |
| − | + | '''Charakterystyka:''' Gatunek typowy tarchii. Od ''T.teresae'' różnił się kilkoma cechami budowy czaszki. | |
| − | + | ===''T. teresae''=== | |
| + | '''Miejsce:''' [[Mongolia]] – Ajmak Południowogobijski, [[formacja]] [[Nemegt]] | ||
| − | + | '''Czas:''' ok. (?75) 72-68 [[Ma]] | |
| − | + | '''Materiał kopalny:'''[[Holotyp]] to okaz PIN 3142/250 (czaszka z żuchwą, kręgi szyjne, łopatka, kość krzyżowa, k. kulszowa, k. udowa, żebra i osteodermy) (przypisanie okazu do gatunku za Tumanova, 2016; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014). | |
| − | + | Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/43 (kręgi i maczuga ogonowa) (Penkalski i Tumanova, 2017). Arbour i in. (2014) uznali te szczątki za bliżej nieokreślonego ankylozauryda. Paulina-Carabajal i in. (2017) przypisali do tego kolejną czaszkę (MPC-D 100/1353). Do tego gatunku może należeć również kilka innych fragmentarycznych okazów z formacji Nemegt, ale trudno je porównać z holotypem ze względu na brak pokrywającego się materiału. | |
| − | + | '''Charakterystyka:''' Drugi gatunek tarchii. Od ''T. kielanae'' różnił się kilkoma cechami budowy czaszki, m.in. niezrośniętymi dodatkowymi osteodermami na dachu czaszki i głębiej wyrzeźbionym regionem za kośćmi czołowymi | |
==Budowa== | ==Budowa== | ||
| − | + | ''Tarchia'' była zbudowana w sposób typowy dla ankylozaurydów, będąc opancerzonym, masywnym, czworonożnym zwierzęciem. Na końcu ogona znajdował się twór kostny w kształcie maczugi, służący zapewne do obrony przed drapieżnikami. Na pancerz składały się płyty oraz kolce wystające z boków zwierzęcia, na prawie całej jego długości. Elementy pancerza znajdowały się również na czaszce tego ankylozauryda. Od swego krewniaka saichanii ''Tarchia'' różniła się m.in. większą, głęboką mózgoczaszką, obecnością dołu zaoczodołowego (ang. ''postorbital fossa''), a także budową rogów na kościach łuskowych i osteoderm pokrywających czaszkę, która mierzyła 40 cm długości i 45 cm wysokości (wartości dla ''T.teresae''). Badania puszki mózgowej wykazały, że bardziej przypominała ona ''[[Euoplocephalus]]'' niż ''[[Talarurus]]''. Była ona wysoka i masywna. Przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie przybierało deliaktnie sigmoidalny kształt w widoku bocznym (Paulina-Carabajal i in., 2017). | |
| − | |||
| − | Na końcu ogona znajdował się twór kostny w kształcie maczugi, | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | Liczne roszady w zakresie materiału kopalnego przypisywanego na zmianę do tarchii i innych ankylozaurydów doprowadziły do kontrowersji związanych z rozmiarami tego dinozaura. Zachowana część czaszki holotypu ''T. kielanae'' ma wymiary podobne do okazów przypisywanych saichanii, która wg różnych badań jest oceniana na 5-7 m. Wydaje się więc, że podawana niekiedy długość 8 m jest wartością przeszacowaną. | |
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
| Linia 109: | Linia 103: | ||
| {{Kpt|[[Teresa Maryańska|Maryańska]]}}, [[1977]] | | {{Kpt|[[Teresa Maryańska|Maryańska]]}}, [[1977]] | ||
|- | |- | ||
| − | | = ''[[Minotaurasaurus]]'' | + | | = ??''[[Minotaurasaurus]]'' |
| {{Kpt|Miles & Miles}}, [[2009]] | | {{Kpt|Miles & Miles}}, [[2009]] | ||
|- | |- | ||
| Linia 115: | Linia 109: | ||
| {{Kpt|Maryańska}}, [[1977]] | | {{Kpt|Maryańska}}, [[1977]] | ||
|- | |- | ||
| − | | = ''Minotaurasaurus ramachandrani'' | + | | = ??''Minotaurasaurus ramachandrani'' |
| {{Kpt|Miles & Miles}}, [[2009]] | | {{Kpt|Miles & Miles}}, [[2009]] | ||
|- | |- | ||
| Linia 133: | Linia 127: | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
<small> | <small> | ||
| + | Arbour, V.M., Currie, P.J.& Badamgarav, D. (2014). "The ankylosaurid dinosaurs of the Upper Cretaceous Baruungoyot and Nemegt formations of Mongolia", Zoological Journal of the Linnean Society 172(3): 631–652. | ||
| + | |||
Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Journal of Systematic Palaeontology. [[DOI:10.1080/14772019.2015.1059985]] | Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Journal of Systematic Palaeontology. [[DOI:10.1080/14772019.2015.1059985]] | ||
Maryanska, T. (1977) "Ankylosauridae (Dinosauria) from Mongolia" Palaeontologia Polonica 37:85-151. | Maryanska, T. (1977) "Ankylosauridae (Dinosauria) from Mongolia" Palaeontologia Polonica 37:85-151. | ||
| − | + | Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford. | |
| − | + | Paulina-Carabajal, A., Lee, Y.-N., Kobayashi, Y., Lee, H.-J. (2017) “Neuroanatomy of the ankylosaurid dinosaurs Tarchia teresae and Talarurus plicatospineus from the Upper Cretaceous of Mongolia, with comments on endocranial variability among ankylosaurs”. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (in press) [[https://doi.org/10.1016/j.palaeo.2017.11.030]]. | |
| − | + | Penkalski,P. & Tumanova, T. (2017). "The cranial morphology and taxonomic status of Tarchia (Dinosauria: Ankylosauridae) from the Upper Cretaceous of Mongolia". Cretaceous Research. 70. 117-127. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.10.004]]. | |
| − | + | Vickaryous, M.K., Maryańska, T. & Weishampel, D.B. (2004) "Ankylosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 363-392. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
</small> | </small> | ||
| Linia 161: | Linia 154: | ||
[[Kategoria:Kampan]] | [[Kategoria:Kampan]] | ||
[[Kategoria:Mastrycht]] | [[Kategoria:Mastrycht]] | ||
| − | |||
Wersja z 21:18, 13 lis 2018
| Autor: | Korekta: |
| "Dominik" | Maciej Ziegler
"Kormoran" |
| Tarchia (tarchia) | |
|---|---|
| Długość: | 5,5 (8??) m |
| Masa: | 2,5 (-4,5??) t |
| Miejsce występowania: | Mongolia – Ajmak Południowogobijski |
| Czas występowania | późna kreda (środkowy-późny kampan - wczesny |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja Minotaurasaurus, uznawanego niekiedy za synonim tarchii. Autor: Nobu Tamura [3]. | |
Wstęp
Tarchia to rodzaj ankylozaura należącego do rodziny ankylozaurydów, którego szczątki odnaleziono w południowej Mongolii. Podobnie jak inni przedstawiciele tej rodziny, ma ona dość skomplikowaną historię taksonomiczną. Wg obecnego stanu wiedzy rodzaj ten obejmuje dwa gatunki - T. kielanae i T.teresae.
Historia taksonu
Gatunek typowy, T. kielanae, wraz z omawianym, nowym rodzajem został opisany w 1977 roku przez polską paleontolog Teresę Maryańską, znaną m.in. z wielu polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych na pustynię Gobi. Holotypem został okaz ZPAL MgDI/111 pochodzący z osadów formacji Barun Goyot. Tumanova (1977) opisała drugi gatunek - T. gigantea na podstawie czaszki i szkieletu pozaczaszkowego z formacji Nemegt (PIN 3142/250). Zastąpił on dotychczasową kombinację „Dyoplosaurus” gigantea, utworzoną przez Maleeva w 1956 r. w 1990 r. zsynonimizowano oba gatunki, pozostawiając jedynie T. gigantea. W 2014 r. Arbour i in. stwierdzili, że okaz PIN 3142/250 w rzeczywistości należał do pokrewnego rodzaju Saichania. Wykazali oni również niediagnostyczność „Dyoplosaurus” gigantea. Tym samym przywrócono ważność gatunku T. kielanae. W 2017 r. Penkalski i Tumanova dokonali redeskrypcji okazu ZPAL MgDI/111 i ponownie przypisali do tarchii PIN 3142/250 jako nowy gatunek - T.teresae. Autorzy ci potwierdzili również odrębność rodzaju Minotaurasaurus, który Arbour i współpracownicy uważali za synonim Tarchia.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Tarchia pochodzi od mongolskiego słowa tarkhi („mózg”) i odnosi się ona do względnie dużej puszki mózgowej tego dinozaura. Epitet gatunkowy kielanae honoruje profesor Zofię Kielan-Jaworowską, która była kierownikiem polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych. Z kolei epitet drugiego gatunku odnosi się do Teresy Maryańskiej, która nazwała rodzaj Tarchia.
Gatunki
T. kielanae
Miejsce: Mongolia – Ajmak Południowogobijski, formacja Barun Goyot
Czas: ok. 78-72 Ma
Materiał kopalny:Holotyp to okaz ZPAL MgDI/111 (niekompletna czaszka składająca się ze sklepienia czaszki, części potylicznej i puszki mózgowej) (przypisanie okazu do gatunku za Penkalski Tumanova, 2017; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014).
Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/114 (niekompletna czaszka i osteodermy, przypisane przez Penkalskiego i Tumanovą [2017]; Arbour i in. [2014] uznali go za szczątki saichanii).
Charakterystyka: Gatunek typowy tarchii. Od T.teresae różnił się kilkoma cechami budowy czaszki.
T. teresae
Miejsce: Mongolia – Ajmak Południowogobijski, formacja Nemegt
Czas: ok. (?75) 72-68 Ma
Materiał kopalny:Holotyp to okaz PIN 3142/250 (czaszka z żuchwą, kręgi szyjne, łopatka, kość krzyżowa, k. kulszowa, k. udowa, żebra i osteodermy) (przypisanie okazu do gatunku za Tumanova, 2016; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014).
Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/43 (kręgi i maczuga ogonowa) (Penkalski i Tumanova, 2017). Arbour i in. (2014) uznali te szczątki za bliżej nieokreślonego ankylozauryda. Paulina-Carabajal i in. (2017) przypisali do tego kolejną czaszkę (MPC-D 100/1353). Do tego gatunku może należeć również kilka innych fragmentarycznych okazów z formacji Nemegt, ale trudno je porównać z holotypem ze względu na brak pokrywającego się materiału.
Charakterystyka: Drugi gatunek tarchii. Od T. kielanae różnił się kilkoma cechami budowy czaszki, m.in. niezrośniętymi dodatkowymi osteodermami na dachu czaszki i głębiej wyrzeźbionym regionem za kośćmi czołowymi
Budowa
Tarchia była zbudowana w sposób typowy dla ankylozaurydów, będąc opancerzonym, masywnym, czworonożnym zwierzęciem. Na końcu ogona znajdował się twór kostny w kształcie maczugi, służący zapewne do obrony przed drapieżnikami. Na pancerz składały się płyty oraz kolce wystające z boków zwierzęcia, na prawie całej jego długości. Elementy pancerza znajdowały się również na czaszce tego ankylozauryda. Od swego krewniaka saichanii Tarchia różniła się m.in. większą, głęboką mózgoczaszką, obecnością dołu zaoczodołowego (ang. postorbital fossa), a także budową rogów na kościach łuskowych i osteoderm pokrywających czaszkę, która mierzyła 40 cm długości i 45 cm wysokości (wartości dla T.teresae). Badania puszki mózgowej wykazały, że bardziej przypominała ona Euoplocephalus niż Talarurus. Była ona wysoka i masywna. Przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie przybierało deliaktnie sigmoidalny kształt w widoku bocznym (Paulina-Carabajal i in., 2017).
Liczne roszady w zakresie materiału kopalnego przypisywanego na zmianę do tarchii i innych ankylozaurydów doprowadziły do kontrowersji związanych z rozmiarami tego dinozaura. Zachowana część czaszki holotypu T. kielanae ma wymiary podobne do okazów przypisywanych saichanii, która wg różnych badań jest oceniana na 5-7 m. Wydaje się więc, że podawana niekiedy długość 8 m jest wartością przeszacowaną.
Spis gatunków
| Tarchia | Maryańska, 1977 | |
| = ??Minotaurasaurus | Miles & Miles, 2009 | |
| T. kielanae | Maryańska, 1977 | |
| = ??Minotaurasaurus ramachandrani | Miles & Miles, 2009 | |
| T. gigantea | (Maleev, 1956) Tumanova, 1977 | nomen dubium[1] |
| = Dyoplosaurus giganteus | Maleev, 1956 | |
| T. teresae | Penkalski & Tumanova, 2017 |
Bibliografia
Arbour, V.M., Currie, P.J.& Badamgarav, D. (2014). "The ankylosaurid dinosaurs of the Upper Cretaceous Baruungoyot and Nemegt formations of Mongolia", Zoological Journal of the Linnean Society 172(3): 631–652.
Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Journal of Systematic Palaeontology. DOI:10.1080/14772019.2015.1059985
Maryanska, T. (1977) "Ankylosauridae (Dinosauria) from Mongolia" Palaeontologia Polonica 37:85-151.
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
Paulina-Carabajal, A., Lee, Y.-N., Kobayashi, Y., Lee, H.-J. (2017) “Neuroanatomy of the ankylosaurid dinosaurs Tarchia teresae and Talarurus plicatospineus from the Upper Cretaceous of Mongolia, with comments on endocranial variability among ankylosaurs”. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (in press) [[4]].
Penkalski,P. & Tumanova, T. (2017). "The cranial morphology and taxonomic status of Tarchia (Dinosauria: Ankylosauridae) from the Upper Cretaceous of Mongolia". Cretaceous Research. 70. 117-127. doi:10.1016/j.cretres.2016.10.004.
Vickaryous, M.K., Maryańska, T. & Weishampel, D.B. (2004) "Ankylosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 363-392.
![[3]](http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Minotaurasaurus_BW.jpg){kind=link}
![[2]](https://en.wikipedia.org/wiki/Tarchia#/media/File:Tarchia_kielanae_2.JPG){kind=link}