Tethyshadros: Różnice pomiędzy wersjami
(rys., linki) |
|||
| Linia 65: | Linia 65: | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Tethyshadros'' to rodzaj nietypowego [[Hadrosauroidea|hadrozauroida]] | + | ''Tethyshadros'' to [[rodzaj]] nietypowego [[Hadrosauroidea|hadrozauroida]]. |
==Waga odkrycia== | ==Waga odkrycia== | ||
| − | ''Tethyshadros'' jest najbardziej unikalnie zbudowanym dinozaurem kaczodziobym (zaawansowanym | + | ''Tethyshadros'' jest najbardziej unikalnie zbudowanym dinozaurem kaczodziobym (zaawansowanym [[hadrozauroid]]em). Jego szkielet jest jednym z najbardziej kompletnych spośród wszystkich znanych skamieniałości dinozaurów i pierwszym ukazujących niemal pełną morfologię hadrozauroida blisko spokrewnionego z obszernym [[klad]]em ''[[Saurolophus]]'' + ''[[Lambeosaurus]]'' (nazywanym [[Hadrosauridae]], [[Saurolophidae]] lub [[Euhadrosauria]]), lecz bardziej od nich bazalnego. Jest drugim nazwanym dinozaurem z Włoch, po ''[[Scipionyx]]''. |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | Holotyp (SC 57021) to praktycznie kompletny, artykułowany szkielet dorosłego osobnika o długości 3,62 m. | + | [[Holotyp]] (SC 57021) to praktycznie kompletny, artykułowany szkielet dorosłego osobnika o długości 3,62 m. |
Przypisany materiał to izolowane kości i bardziej kompletne szkielety kilku osobników, z których niektóre są większe i masywniejsze niż typowy okaz. | Przypisany materiał to izolowane kości i bardziej kompletne szkielety kilku osobników, z których niektóre są większe i masywniejsze niż typowy okaz. | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| − | Nazwa | + | Nazwa [[rodzaj]]owa składa się ze słowa ''Tethys'' oznaczającego prehistoryczny Ocean Tetydy, z którego osadów zbudowane są pasma górskie powstałe podczas orogenezy alpejskiej oraz ze słowa ''hadros'', symbolizującego [[hadrozaruroid]]y. Nazwę więc można swobodnie przetłumaczyć na "tetydowego hadrozauroida" bądź na "hadrozauroida z Tetydy". Epitet [[gatunek|gatunkowy]] (''insularis'') bierze się z łacińskiego ''insular'', oznaczającego mieszkańca wyspy. |
==Budowa== | ==Budowa== | ||
''Tethyshadros'', podobnie jak ''[[Balaur]]'', jest prawdopodobnie przykładem "wyspiarskiego dziwaka". Zwierzę zapewne dorastało do około 4 metrów długości, co czyni go najmniejszym znanym [[Styracosterna|styrakosternem]], prawdopodobnie zmniejszonym wskutek ograniczonego terytorialnie środowiska (wyspy). Ogólnym pokrojem ciała ''Tethyshadros'' przypominał inne [[Iguanodontia|iguanodonty]], miał jednak wiele unikalnych cech, wśród których są: | ''Tethyshadros'', podobnie jak ''[[Balaur]]'', jest prawdopodobnie przykładem "wyspiarskiego dziwaka". Zwierzę zapewne dorastało do około 4 metrów długości, co czyni go najmniejszym znanym [[Styracosterna|styrakosternem]], prawdopodobnie zmniejszonym wskutek ograniczonego terytorialnie środowiska (wyspy). Ogólnym pokrojem ciała ''Tethyshadros'' przypominał inne [[Iguanodontia|iguanodonty]], miał jednak wiele unikalnych cech, wśród których są: | ||
| + | |||
===Czaszka=== | ===Czaszka=== | ||
| − | Jest ona duża i bardziej wydłużona niż u większości | + | [[Plik:Tethyshadros2.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja głowy (autor: Davide Bonadonna [http://davidebonadonna.it/]).]] |
| + | |||
| + | [[Plik:Tethyshadros3.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja szkieletu (autor: Marco Auditore; z Dalla Vecchia, 2009).]] | ||
| + | |||
| + | Jest ona duża i bardziej wydłużona niż u większości [[hadrozauryd]]ów (jedynie ''[[Edmontosaurus]]'' ''annectens'' mógł mieć bardziej wydłużoną). W ogólnym zarysie przypomina najbardziej bazalnego hadrozauroida ''[[Mantellisaurus]]'' i jego prawdopodobnego młodszego synonima ''[[Dollodon]]''. Okna podskroniowe (znajdujące się za oczodołami) są duże i niemal prostokątne oraz prawie dwukrotnie większe od oczodołów. Dziób na górnej szczęce wystawał do przodu, a jego ząbkowanie jest wyjątkowo silnie rozwinięte - wyrostki/ząbki kości przedszczękowej są bardzo duże, smukłe i spiczaste a największy jest położony najbardziej z przodu (w okolicy spojenia). Oczy były osłonięte przez cienką kość nadoczodołową, która występuje w wielu bazalnych [[hadrozauroid]]ów i bardziej prymitywnych [[iguanodont]]ów (oraz u wielu innych [[Ornithischia|ptasiomiednicznych]]; jest ona zrośnięta z kością przedczołową i zaoczodołową u bardziej zaawansowanych hadrozauroidów). Kość jarzmowa jest bardzo długa, smukła i bez brzusznego kołnierza. Jej wyrostki tylne i górne ponad dwukrotnie dłuższe od wyrostków przednich. | ||
| + | |||
===Kończyny=== | ===Kończyny=== | ||
Są one najlepiej przystosowane do szybkiego poruszania się wśród znanych hadrozauroidów. Szkielet ''Tethyshadros'' ma cechy zwierząt szybkobiegających: kość piszczelowa dłuższa od kości udowej (stanowi 131 % jej długości), skrajne palce dłoni utracone na drodze ewolucji, kości śródręcza długie, smukłe i z ograniczonymi ruchami, działające jako jeden element, zmniejszenie masa stopy (przez utratę lub ukrócenie paliczków i zwężenie tych kości), pozycja bliska kopytochodności. Jednak śródstopie było krótkie (35% długości piszczeli), co ograniczało prędkość zwierzęcia. | Są one najlepiej przystosowane do szybkiego poruszania się wśród znanych hadrozauroidów. Szkielet ''Tethyshadros'' ma cechy zwierząt szybkobiegających: kość piszczelowa dłuższa od kości udowej (stanowi 131 % jej długości), skrajne palce dłoni utracone na drodze ewolucji, kości śródręcza długie, smukłe i z ograniczonymi ruchami, działające jako jeden element, zmniejszenie masa stopy (przez utratę lub ukrócenie paliczków i zwężenie tych kości), pozycja bliska kopytochodności. Jednak śródstopie było krótkie (35% długości piszczeli), co ograniczało prędkość zwierzęcia. | ||
| + | |||
===Dłoń=== | ===Dłoń=== | ||
Miała ona tylko 3 palce - palec V został utracony (podobnie jak I u wcześniejszych hadrozauroidów). Wydaje się, że mogła być ona wykorzystana jedynie w ruchu czworonożnym. Jednak jej smukłość i zmniejszona powierzchnia końców oraz prawdopodobne położenie sugerują przeważającą rolę wspierającą podczas spoczynku, a także zachowania równowagi w poruszaniu się na dwóch nogach. Możliwe, że jest to adaptacja do specyficznego stylu życia (np. poruszania się na nierównym terenie). | Miała ona tylko 3 palce - palec V został utracony (podobnie jak I u wcześniejszych hadrozauroidów). Wydaje się, że mogła być ona wykorzystana jedynie w ruchu czworonożnym. Jednak jej smukłość i zmniejszona powierzchnia końców oraz prawdopodobne położenie sugerują przeważającą rolę wspierającą podczas spoczynku, a także zachowania równowagi w poruszaniu się na dwóch nogach. Możliwe, że jest to adaptacja do specyficznego stylu życia (np. poruszania się na nierównym terenie). | ||
| + | |||
===Miednica i ogon=== | ===Miednica i ogon=== | ||
| − | Kość kulszowa jest esowata i bardzo długa, z tępym, nierozrośniętym końcem. Miednica jest silnie wydłużona ku tyłowi, więc możliwe jest przesunięcie znacznej części układu pokarmowego za nogi. Ogon był wydłużony i smukły. Pierwszych jego kręgi są dłuższe niż wyższe (odwrotnie niż u innych Hadrosauriformes). Najciekawszy jest długi rząd proksymalnych (przednich) kręgów ogonowych bez hemapofyz - pierwszy szewron był dopiero pomiędzy 7 a 8 kręgiem ogonowym, gdy u innych Hadrosauriformes pomiędzy 2 a 5. Przez to istnieje brzuszna "luka" stanowiąca 44 % zachowanych części ogona holotypu. Pierwszy szewron ''Tethyshadros'' jest zwrócony bardziej ku tyłowi w porównaniu do pozostałych iguanodontów. Szewrony 9-13, występujące pomiędzy kręgami ogonowymi 15 a 20, przypominają kształtem buty (końcówki są rozszerzone). Szewrony z tym kształtem nie występują u innych hadrozauroidów, gdzie są one tylko bocznie spłaszczonymi wypustkami. Szczególny kształt proksymalnej części ogona (znaczna część bez szewronów, wydłużone trzony, kształt żeber i szewronów) może być powiązany z wyraźną rozbudową i wydłużeniem udowo-ogonowych mięśni, przydatnych w biegu. Główny retraktor kości udowej również sugeruje szybkobieżność. | + | Kość kulszowa jest esowata i bardzo długa, z tępym, nierozrośniętym końcem. Miednica jest silnie wydłużona ku tyłowi, więc możliwe jest przesunięcie znacznej części układu pokarmowego za nogi. Ogon był wydłużony i smukły. Pierwszych jego kręgi są dłuższe niż wyższe (odwrotnie niż u innych [[Hadrosauriformes]]). Najciekawszy jest długi rząd proksymalnych (przednich) kręgów ogonowych bez hemapofyz - pierwszy szewron był dopiero pomiędzy 7 a 8 kręgiem ogonowym, gdy u innych Hadrosauriformes pomiędzy 2 a 5. Przez to istnieje brzuszna "luka" stanowiąca 44 % zachowanych części ogona holotypu. Pierwszy szewron ''Tethyshadros'' jest zwrócony bardziej ku tyłowi w porównaniu do pozostałych iguanodontów. Szewrony 9-13, występujące pomiędzy kręgami ogonowymi 15 a 20, przypominają kształtem buty (końcówki są rozszerzone). Szewrony z tym kształtem nie występują u innych hadrozauroidów, gdzie są one tylko bocznie spłaszczonymi wypustkami. Szczególny kształt proksymalnej części ogona (znaczna część bez szewronów, wydłużone trzony, kształt żeber i szewronów) może być powiązany z wyraźną rozbudową i wydłużeniem udowo-ogonowych mięśni, przydatnych w biegu. Główny retraktor kości udowej również sugeruje szybkobieżność. |
| + | |||
| + | ==Paleobiogeografia i pozycja filogenetyczna== | ||
| + | [[Plik:Tethyshadros4.jpg|250px|thumb|right|Zachodnia część Oceanu Tetydy podczas mastychtu (72-65 Ma) z zaznaczeniem miejsc odnalezienia [[hadrozauroid]]ów. Gwiazdka - ''Tethyshadros'', krzyżyk - ''[[Telmatosaurus]]'', kropka - ''[[Pararhabdodon]]''. Źródło" [http://www.uab.cat/servlet/Satellite?cid=1096481466574&pagename=UABDivulga%2FPage%2FTemplatePageDetallArticleInvestigar¶m1=1263973309937&setletertype=_a:1].]] | ||
| + | |||
| + | ''Tethyshadros'' żył pod koniec ery mezozoicznej na terenie obecnych północnych Włoch, będących wtedy wyspą. Jego przodkowie przybyli prawdopodobnie z Azji, przepływając z jednej masy lądowej na kolejną. | ||
| − | + | Według [[analiza filogenetyczna|analizy kladystycznej]] przeprowadzonej przez Dalla Vecchię (2009), ''Tethyshadros'' jest [[zaawansowany]]m [[hadrozauroid]]em - prawdopodobnie [[takson siostrzany|taksonem siostrzanym]] [[klad]]u tworzonego przez dwa obszerne [[takson]]y: [[Lambeosaurinae]] i Hadrosaurinae/[[Saurolophinae]]. Późniejsza i obszerniejsza analiza (McDonald i in., 2010A) wykazała, że jest on nieco bardziej oddalony od tego kladu. ''Tethyshadros'' i inne hadrozauroidy dzieli przynajmniej 7-18 milionów lat ewolucji, zważywszy na bardziej zaawansowaną pozycję santońskiego (86-83 Ma) ''[[Jaxartosaurus]]'' (Prieto-Márquez, 2010). | |
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
| Linia 101: | Linia 113: | ||
|- | |- | ||
|} | |} | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
Wersja z 12:16, 12 lis 2011
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański | Dawid Mazurek |
| Tethyshadros (tetydhadros) | |
|---|---|
| Długość: | >3,6 m |
| Masa: | ok. 300 kg |
| Miejsce występowania: | Włochy - Triest |
| Czas występowania | 76-68 Ma
późna kreda |
| Systematyka | Dinosauria |
| Plik:Tethyshadros1.jpg
Holotyp i jego rekonstrukcja (autor: Lukas Panzarin) [3] | |
Wstęp
Tethyshadros to rodzaj nietypowego hadrozauroida.
Waga odkrycia
Tethyshadros jest najbardziej unikalnie zbudowanym dinozaurem kaczodziobym (zaawansowanym hadrozauroidem). Jego szkielet jest jednym z najbardziej kompletnych spośród wszystkich znanych skamieniałości dinozaurów i pierwszym ukazujących niemal pełną morfologię hadrozauroida blisko spokrewnionego z obszernym kladem Saurolophus + Lambeosaurus (nazywanym Hadrosauridae, Saurolophidae lub Euhadrosauria), lecz bardziej od nich bazalnego. Jest drugim nazwanym dinozaurem z Włoch, po Scipionyx.
Materiał kopalny
Holotyp (SC 57021) to praktycznie kompletny, artykułowany szkielet dorosłego osobnika o długości 3,62 m.
Przypisany materiał to izolowane kości i bardziej kompletne szkielety kilku osobników, z których niektóre są większe i masywniejsze niż typowy okaz.
Etymologia
Nazwa rodzajowa składa się ze słowa Tethys oznaczającego prehistoryczny Ocean Tetydy, z którego osadów zbudowane są pasma górskie powstałe podczas orogenezy alpejskiej oraz ze słowa hadros, symbolizującego hadrozaruroidy. Nazwę więc można swobodnie przetłumaczyć na "tetydowego hadrozauroida" bądź na "hadrozauroida z Tetydy". Epitet gatunkowy (insularis) bierze się z łacińskiego insular, oznaczającego mieszkańca wyspy.
Budowa
Tethyshadros, podobnie jak Balaur, jest prawdopodobnie przykładem "wyspiarskiego dziwaka". Zwierzę zapewne dorastało do około 4 metrów długości, co czyni go najmniejszym znanym styrakosternem, prawdopodobnie zmniejszonym wskutek ograniczonego terytorialnie środowiska (wyspy). Ogólnym pokrojem ciała Tethyshadros przypominał inne iguanodonty, miał jednak wiele unikalnych cech, wśród których są:
Czaszka
Jest ona duża i bardziej wydłużona niż u większości hadrozaurydów (jedynie Edmontosaurus annectens mógł mieć bardziej wydłużoną). W ogólnym zarysie przypomina najbardziej bazalnego hadrozauroida Mantellisaurus i jego prawdopodobnego młodszego synonima Dollodon. Okna podskroniowe (znajdujące się za oczodołami) są duże i niemal prostokątne oraz prawie dwukrotnie większe od oczodołów. Dziób na górnej szczęce wystawał do przodu, a jego ząbkowanie jest wyjątkowo silnie rozwinięte - wyrostki/ząbki kości przedszczękowej są bardzo duże, smukłe i spiczaste a największy jest położony najbardziej z przodu (w okolicy spojenia). Oczy były osłonięte przez cienką kość nadoczodołową, która występuje w wielu bazalnych hadrozauroidów i bardziej prymitywnych iguanodontów (oraz u wielu innych ptasiomiednicznych; jest ona zrośnięta z kością przedczołową i zaoczodołową u bardziej zaawansowanych hadrozauroidów). Kość jarzmowa jest bardzo długa, smukła i bez brzusznego kołnierza. Jej wyrostki tylne i górne ponad dwukrotnie dłuższe od wyrostków przednich.
Kończyny
Są one najlepiej przystosowane do szybkiego poruszania się wśród znanych hadrozauroidów. Szkielet Tethyshadros ma cechy zwierząt szybkobiegających: kość piszczelowa dłuższa od kości udowej (stanowi 131 % jej długości), skrajne palce dłoni utracone na drodze ewolucji, kości śródręcza długie, smukłe i z ograniczonymi ruchami, działające jako jeden element, zmniejszenie masa stopy (przez utratę lub ukrócenie paliczków i zwężenie tych kości), pozycja bliska kopytochodności. Jednak śródstopie było krótkie (35% długości piszczeli), co ograniczało prędkość zwierzęcia.
Dłoń
Miała ona tylko 3 palce - palec V został utracony (podobnie jak I u wcześniejszych hadrozauroidów). Wydaje się, że mogła być ona wykorzystana jedynie w ruchu czworonożnym. Jednak jej smukłość i zmniejszona powierzchnia końców oraz prawdopodobne położenie sugerują przeważającą rolę wspierającą podczas spoczynku, a także zachowania równowagi w poruszaniu się na dwóch nogach. Możliwe, że jest to adaptacja do specyficznego stylu życia (np. poruszania się na nierównym terenie).
Miednica i ogon
Kość kulszowa jest esowata i bardzo długa, z tępym, nierozrośniętym końcem. Miednica jest silnie wydłużona ku tyłowi, więc możliwe jest przesunięcie znacznej części układu pokarmowego za nogi. Ogon był wydłużony i smukły. Pierwszych jego kręgi są dłuższe niż wyższe (odwrotnie niż u innych Hadrosauriformes). Najciekawszy jest długi rząd proksymalnych (przednich) kręgów ogonowych bez hemapofyz - pierwszy szewron był dopiero pomiędzy 7 a 8 kręgiem ogonowym, gdy u innych Hadrosauriformes pomiędzy 2 a 5. Przez to istnieje brzuszna "luka" stanowiąca 44 % zachowanych części ogona holotypu. Pierwszy szewron Tethyshadros jest zwrócony bardziej ku tyłowi w porównaniu do pozostałych iguanodontów. Szewrony 9-13, występujące pomiędzy kręgami ogonowymi 15 a 20, przypominają kształtem buty (końcówki są rozszerzone). Szewrony z tym kształtem nie występują u innych hadrozauroidów, gdzie są one tylko bocznie spłaszczonymi wypustkami. Szczególny kształt proksymalnej części ogona (znaczna część bez szewronów, wydłużone trzony, kształt żeber i szewronów) może być powiązany z wyraźną rozbudową i wydłużeniem udowo-ogonowych mięśni, przydatnych w biegu. Główny retraktor kości udowej również sugeruje szybkobieżność.
Paleobiogeografia i pozycja filogenetyczna
Tethyshadros żył pod koniec ery mezozoicznej na terenie obecnych północnych Włoch, będących wtedy wyspą. Jego przodkowie przybyli prawdopodobnie z Azji, przepływając z jednej masy lądowej na kolejną.
Według analizy kladystycznej przeprowadzonej przez Dalla Vecchię (2009), Tethyshadros jest zaawansowanym hadrozauroidem - prawdopodobnie taksonem siostrzanym kladu tworzonego przez dwa obszerne taksony: Lambeosaurinae i Hadrosaurinae/Saurolophinae. Późniejsza i obszerniejsza analiza (McDonald i in., 2010A) wykazała, że jest on nieco bardziej oddalony od tego kladu. Tethyshadros i inne hadrozauroidy dzieli przynajmniej 7-18 milionów lat ewolucji, zważywszy na bardziej zaawansowaną pozycję santońskiego (86-83 Ma) Jaxartosaurus (Prieto-Márquez, 2010).
Spis gatunków
| Tethyshadros | Dalla Vecchia, 2009 |
|---|---|
| T. insularis | Dalla Vecchia, 2009 |
Bibliografia
Dalla Vecchia, F.M. (2009) "Tethyshadros insularis, a new hadrosauroid dinosaur (Ornithischia) from the Upper Cretaceous of Italy" Journal of Vertebrate Paleontology, 29(4), 1100-1116. doi:10.1671/039.029.0428.
McDonald, A.T., Barrett, P.M. & Chapman, S.D. (2010A) "A new basal iguanodont (Dinosauria: Ornithischia) from the Wealden (Lower Cretaceous) of England" Zootaxa, 2569, 1-43.
McDonald, A.T., Kirkland, J.I., DeBlieux, D.D., Madsen, S.K., Cavin, J., Milner, A.R.C. & Panzarin, L. (2010B) "New Basal Iguanodonts from the Cedar Mountain Formation of Utah and the Evolution of Thumb-Spiked Dinosaurs" PLoS ONE 5(11): e14075. doi:10.1371/journal.pone.0014075
Prieto-Márquez, A. (2010) "Global phylogeny of hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods" Zoological Journal of the Linnean Society, 2010, 159, 435–502. doi: 10.1111/j.1096-3642.2009.00617.x
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
