Sinornithosaurus

Autor:	Korekta:
Tomasz Sokołowski Maciej Ziegler	Krzysztof Lichota Kamil Kamiński

---

Sinornithosaurus (sinornitozaur)
Długość:	0,7-1,5 m
Masa:	0,6-5 kg
Miejsce występowania:	Chiny - prowincja Liaoning
Czas występowania	130-121 Ma wczesna kreda (środkowy barrem - wczesny apt)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves Dromaeosauridae Microraptorinae
Holotyp IVPP V12811 i "Dave". [5].

Wstęp

Sinornithosaurus to rodzaj małego dromeozauryda, który żył podczas wczesnej kredy na terenach obecnych północno-wschodnich Chin. Z początku nie spowodował zbyt dużego zamieszania, ponieważ do 1999 roku znano już cztery dinozaury pokryte pióropodobnym tworem. Jest jednym z kilku dinozaurów, u którego udało się stwierdzić kolory upierzenia - był w niektórych miejscach ciemno ubarwiony (szaro-czarny) a w innych jaśniejszy (brązowo-pomarańczowy lub nawet żółty); zob. też artykuł o barwach piór sprzed milionów lat.

Materiał kopalny

Holotyp, oznaczony numerem IVPP V12811 odkryto w okolicy wioski Sihetun w niższych osadach formacji Yixian w zachodniej części prowincji Liaoning, obok szkieletów innych upierzonych dinozaurów, takich jak Protarchaeopteryx, Sinosauropteryx, Caudipteryx i Beipiaosaurus. Obecnie znajduje się w zbiorach Instytutu Paleontologii Kręgowców i Paleoantropologii w Pekinie.

Inny osobnik, NGMC-91 ("Dave"), odkryty 130 km od pierwszego w kamieniołomie Fanzhangzi w pobliżu miasta Lingyuan, był młodociany. Prawdopodobnie nie należał jednak do omawianego rodzaju. Podczas wydobywania okaz ten, choć i tak słabo zachowany, został roztrzaskany. Dlatego Qiang i inni (2001) uznali go za niediagnostycznego. Obecnie zrekonstruowana płyta łupkowa z szkieletem znajduje się w zbiorze Chińskiego Narodowego Muzeum Geologicznego. Co ciekawe blisko stopy okazu NGMC-91 zachowała się ryba z rodzaju Lycoptera.

Trzeci okaz D2140 został opisany w 2004 roku, jako nowy gatunek - S. haoiana. Kilka innych okazów, mogących należeć do Sinornithosaurus pozostaje nieopisanych w literaturze naukowej.

Budowa

Rekonstrukcja przyżyciowa sinornitozaura z nieaktualną kolorystyką piór. Autor: Andrey Atuchin. [1]

Anatomia

Sinornitozaur wykazuje zarówno zaawansowane jak i plezjomorficzne cechy dromeozaurydów. Czaszka i obręcz barkowa były podobne do tych u Archaeopteryx i innych Avialae. Wskazuje to, że bazalne dromeozaurydy są bardziej podobne do ptaków niż te zaawansowane, bo zachowały więcej cech przodków swoich i ptaków.

Czaszka holotypu mierzyła ok. 13-15,2 cm. Cechowała się niewielkim oknem przedoczodołowym i dużymi oczodołami (Xu i in., 1999). Xu i Wu (2001) uznali, że jedną z charakterystycznych cech czaszki sinornitozaura była wyraźna diastema między zębami kości przedszczękowej a zębami szczękowymi. Późniejsze badania wykazały jednak, że wynikało to z pośmiertnych uszkodzeń czaszki i w rzeczywistości Sinornithosaurus nie miał diastemy. Kończyny przednie stanowiły ok. 75% długości kończyn tylnych, więcej niż u Tianyuraptor, ale mniej niż u Microraptor czy Changyuraptor (Han i in., 2014).

Rekonstrukcja sinornitozaura. Autor: FunkMonk (Michael B.H.). [2].

Opierzenie

U okazu IVPP V12811 zaobserwowano obecność dwóch różnych typów piór. Bardziej bazalne formy spod ramienia przypominają raczej rozszczepiony u podstawy włos, jednak te z okolicy głowy mają już trzonki do których przyczepione są pojedyncze włókna. Brakuje im jednak haczyków na końcach włókien, dzięki którym obecne pióra nie są poplątane i przypominają "ostrze". W niepewnym okazie NGMC-91 "pióropodobne" owłosienie jest obecnej na całym ciele od szczytu głowy, poprzez tors i kończyny po długi ogon, podobnie jak u Archaeopteryx. Pióra pokrywające kończyny przednie były stosunkowo krótkie (ok. 50 mm), podczas gdy u mikroraptora był one ponad 4-krotnie dłuższe (Han i in., 2014).

Paleobiologia

Sinornitozaur był zapewne drapieżnikiem, polującym na niewielkie zwierzęta. Sam również mógł padać ofiarą większych od niego drapieżników – przypisywane mu szczątki znaleziono w okolicach jamy brzusznej holotypu Sinocalliopteryx gigas (zob. szerzej w Sinocalliopteryx#Paleobiologia. Longrich i Currie (2009) uznali Sinornithosaurus za nielotnego, w przeciwieństwie np. do Microraptor.

Sporny okaz NGMC 91, być może należący do Sinornithosaurus. Autor zdjęcia: Jonathan Chen. [3].

Klasyfikacja

Choć autorzy opisu uznali Sinornithosaurus za najbazalniejszego członka kladu Dromaeosauridae, grupy szybkich drapieżników posiadających sierpowate szpony na tylnych kończynach, do której należą również Deinonychus, Velociraptor i Dromaeosaurus, to obecnie wiadomo, że mógł być bardziej zaawansowanym mikroraptorem. Obecność piór u sinornitozaura, jak i innych dromeozaurydów, takich jak Microraptor i Rahonavis wskazuje na to, że późniejsze formy mogły być także upierzone. Obecnie uważa się Sinornithosaurus za dość zaawansowanego przedstawiciela Microraptorinae (np. Han i in. [2014]).

Gatunki

Obecnie znane są dwa gatunki: S. millenii z 1999 roku i S. haoiana z 2004 roku. Ten drugi od gatunku typowego miał się różnić szczegółami budowy czaszki i miednicy, jednak Turner i in. (2012) uznali te różnice za niewystarczające do wyodrębnienia nowego gatunku. Tym samym S. haoiana jest przez nich uważany za młodszy synonim S. haoiana.

Plik:Sinornithosaurus Skull.svg300px

Rekonstrukcja czaszki Sinornithosaurus. Uwagę zwracają powiększone zęby szczękowe, będące jednym z argumentów, używanych przez zwolenników hipotezy (obecnie raczej odrzuconej) o jadowitym sinornitozaurze. Autor: Sebastian Josephus Odenbacker . [4].

Mniejszy od nich "Dave" (NGMC-91) może reprezentować trzeci gatunek lub okaz młodzieńczy któregoś z powyższych, jednak obecnie sądzi się, że to inny rodzaj lub gatunek Microraptor. Jednak Turner i in. (2012) stwierdzili, że nie można go przypisać do mikroraptora ze względu na różnice w budowie kręgów. W zamian za to, uznali go za prawie dorosły (ang. subadult) okaz S. millenii.

Jadowity Sinornithosaurus?

Gong i in. (2010) stwierdzili, że Sinornithosaurus był jadowity i polował głównie na ptaki oraz inne małe zwierzęta. Dowody na używanie przez niego trucizny do polowania to: długie zęby, rowki na zębach, przeważnie spotykane u zwierząt jadowitych i obecność wgłębienia pod oknem przedoczodołowym z wieloma dużymi otworami, w którym miał znajdować się gruczoł jadowy.

Jednak hipoteza ta spotkała się z powszechną krytyką. Zęby sinornitozaura nie były aż tak długie za życia zwierzęcia. Wyglądają raczej, jakby wypadły z zębodołów, co jest częstym zjawiskiem u teropodów. Rowki na zębach mają też - i to znacznie głębsze - mandryle. Inne teropody mają podobne wgłębienia, które interpretowano jako pomocne przy wyciąganiu zęba z przebitego ciała - podobnie jak wyżłobienie na powierzchni bagnetów. Wiele teropodów ma węższe i liczniejsze rowki - Ceratosaurus, Paronychodon i spinozaurydy. Większe ma Orkoraptor. Zdjęcia załączone w publikacji Gonga i współpracowników nie wskazują ponadto na istnienie wspomnianej struktury w postaci wgłębienia z licznymi otworami, zlokalizowanej pod oknem przedoczodołowym (Gianechini i in. (2010). Również Turner i in. (2012) odrzucili hipotezę o jadowitym Sinornithosaurus.

Etymologia

Nazwa Sinornithosaurus oznacza "chińską ptasią jaszczurkę", zaś epitet gatunku typowego nawiązuje do roku 2000, czyli zakończenia drugiego tysiąclecia naszej ery. Natomiast haoiana pochodzi od nazwiska Hao.

Spis gatunków

Sinornithosaurus	Xu, Wang i Wu, 1999
S. millenii	Xu, Wang i Wu, 1999
S. haoiana	Liu, Ji, Tang i Gao, 2004
??= S. millenii

Bibliografia

Gianechini, F.A., Agnolín, F.L. & Ezcurra, M.D. (2010) "A reassessment of the purported venom delivery system of the bird-like raptor Sinornithosaurus." Paläontologische Zeitschrift. doi:10.1007/s12542-010-0074-9

Gong, E., Martin, L.D., Burnham, D.E. & Falk, A.R. (2010) "The birdlike raptor Sinornithosaurus was venomous" Proceedings of the National Academy of Sciences, 107(2), 766-768. doi: 10.1073/pnas.0912360107.

Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009). "A microraptorine (Dinosauria–Dromaeosauridae) from the Late Cretaceous of North America". Proceedings of the National Academy of Sciences. 106 (13): 5002–5007. doi:10.1073/pnas.0811664106.

Turner, A.H., Makovicky, P.J. & Norell, M.A. (2012). “A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny.” Bulletin of the American Museum of Natural History. 371, 1-206.

Xu, X., Wang, X.-L. & Wu, X.-C. (1999). "A dromaeosaurid dinosaur with a filamentous integument from the Yixian Formation of China". Nature. 401 (6750): 262–266. doi:10.1038/45769.

Xu, X. & Wu, X.-C. (2001). “Cranial morphology of Sinornithosaurus millenii Xu et al. 1999 (Dinosauria: Theropoda: Dromaeosauridae) from the Yixian Formation of Liaoning, China.” Canadian Journal of Earth Sciences. 38, 1739–1752.

Zhang, F., Kearns, S.L., Orr, P.J., Benton, M.J., Zhou, Z., Johnson, D., Xu X. & Wang, X. (2010) „Fossilized melanosomes and the colour of Cretaceous dinosaurs and birds” Nature, 463, 1075-1078. doi:10.1038/nature08740

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University