Tarchia: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Budowa) |
m (Tumanova i in., 2023) |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Tarchia''}} | {{DISPLAYTITLE:''Tarchia''}} | ||
− | + | {{Opis | |
− | { | + | |Autor = "[[Dominik]]", [[Marcin Szermański]], [[Kamil Kamiński]] |
− | | Autor | + | |Korekta = [[Maciej Ziegler]], [[Karol Sabath]], [[Dawid Mazurek]], [[Dawid Mika]], "[[Kormoran]]", [[Paweł Konarzewski]] |
− | + | |nazwa = ''Tarchia'' (tarchia) | |
− | + | |długość = 5,5-7 (8??) m | |
− | + | |wysokość = | |
− | [[Marcin Szermański]] | + | |masa = 2,5 (-4,5??) t |
− | + | |dieta = roślinożerny | |
− | [[Kamil Kamiński]] | + | |miejsce = [[Mongolia]] - Ajmak południowogobijski |
− | | [[Maciej Ziegler]] | + | <small>([[formacja]] [[Djadochta]] i [[Nemegt]])</small> |
− | [[Karol Sabath]] | + | |czas = {{Występowanie|83.6|70}} |
− | + | 83,6-70 [[Ma]]<br> | |
− | [[Dawid Mazurek]] | + | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]] i [[mastrycht]])</small> |
− | + | |systematyka = [[Dinosauria]] | |
− | [[Dawid Mika]] | + | |
− | + | [[Ornithischia]] | |
− | "[[Kormoran]]" | ||
− | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | |||
− | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | | | ||
− | |||
− | | 2,5 (-4,5??) t | ||
− | |||
− | | | ||
− | |||
− | | [[Mongolia]] | ||
− | |||
− | <small>([[formacja]] [[ | ||
− | |- | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | [[mastrycht]])</small> | ||
− | | | ||
− | |||
− | |||
− | |||
− | [[Ornithischia]] | ||
[[Thyreophora]] | [[Thyreophora]] | ||
Linia 55: | Linia 24: | ||
[[Ankylosaurinae]] | [[Ankylosaurinae]] | ||
− | | | + | |grafika = Tarchia tumanovae.png |
− | | | + | |podpis = Rekonstrukcja szkieletu ''T. tumanovae''. Źródło: Park i in., 2021 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tarchia_tumanovae.png] |
− | + | |PorównanieGrupa = | |
− | |} | + | |PorównanieDługość = |
− | + | |mapa = | |
+ | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
− | ''Tarchia'' to [[rodzaj]] ankylozaura należącego do rodziny ankylozaurydów, którego szczątki odnaleziono w południowej Mongolii. Podobnie jak inni przedstawiciele tej rodziny, ma ona dość skomplikowaną historię taksonomiczną. Wg obecnego stanu wiedzy rodzaj ten obejmuje | + | ''Tarchia'' to [[rodzaj]] ankylozaura należącego do rodziny ankylozaurydów, którego szczątki odnaleziono w południowej Mongolii. Podobnie jak inni przedstawiciele tej rodziny, ma ona dość skomplikowaną historię taksonomiczną. Wg obecnego stanu wiedzy rodzaj ten obejmuje trzy gatunki - ''T. kielanae'', ''T.teresae'' i ''T. tumanovae''. |
==Historia taksonu== | ==Historia taksonu== | ||
− | [[Gatunek typowy]], ''T. kielanae'', wraz z omawianym, nowym [[rodzaj]]em został opisany w [[1977]] roku przez polską paleontolog [[Teresa Maryańska|Teresę Maryańską]], znaną m.in. z wielu polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych na pustynię Gobi. Holotypem został okaz ZPAL MgDI/111 pochodzący z osadów formacji [[Barun Goyot]]. [[Tatiana Tumanova|Tumanova]] (1977) opisała drugi gatunek - ''T. gigantea'' na podstawie czaszki i szkieletu pozaczaszkowego z formacji [[Nemegt]] (PIN 3142/250). Zastąpił on dotychczasową kombinację „''[[Dyoplosaurus]]” gigantea'', utworzoną przez [[Maleev]]a w 1956 r. | + | [[Gatunek typowy]], ''T. kielanae'', wraz z omawianym, nowym [[rodzaj]]em został opisany w [[1977]] roku przez polską paleontolog [[Teresa Maryańska|Teresę Maryańską]], znaną m.in. z wielu polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych na pustynię Gobi. Holotypem został okaz ZPAL MgDI/111 pochodzący z osadów formacji [[Barun Goyot]]. [[Tatiana Tumanova|Tumanova]] (1977) opisała drugi gatunek - ''T. gigantea'' na podstawie czaszki i szkieletu pozaczaszkowego z formacji [[Nemegt]] (PIN 3142/250). Zastąpił on dotychczasową kombinację „''[[Dyoplosaurus]]” gigantea'', utworzoną przez [[Maleev]]a w 1956 r. W 1990 r. zsynonimizowano oba gatunki, pozostawiając jedynie ''T. gigantea''. W 2014 r. [[Victoria Arbour|Arbour]] i in. stwierdzili, że okaz PIN 3142/250 w rzeczywistości należał do pokrewnego rodzaju ''[[Saichania]]''. Wykazali oni również niediagnostyczność „''[[Dyoplosaurus]]” gigantea''. Tym samym przywrócono ważność gatunku ''T. kielanae''. W 2017 r. Penkalski i Tumanova dokonali redeskrypcji okazu ZPAL MgDI/111 i ponownie przypisali do tarchii PIN 3142/250 jako nowy gatunek - ''T.teresae''. Autorzy ci potwierdzili również odrębność rodzaju ''[[Minotaurasaurus]]'', który Arbour i współpracownicy uważali za synonim ''Tarchia''. W 2021 roku Park i wspólnicy opisali trzeci ważny gatunek ''T. tumanovae''. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
Linia 74: | Linia 44: | ||
'''Miejsce:''' [[Mongolia]] – Ajmak Południowogobijski, [[formacja]] [[Barun Goyot]] | '''Miejsce:''' [[Mongolia]] – Ajmak Południowogobijski, [[formacja]] [[Barun Goyot]] | ||
− | '''Czas:''' | + | '''Czas:''' {{Wiek|kampan|kampan}} |
'''Materiał kopalny:'''[[Holotyp]] to okaz ZPAL MgDI/111 (niekompletna czaszka składająca się ze sklepienia czaszki, części potylicznej i puszki mózgowej) (przypisanie okazu do gatunku za Penkalski Tumanova, 2017; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014). | '''Materiał kopalny:'''[[Holotyp]] to okaz ZPAL MgDI/111 (niekompletna czaszka składająca się ze sklepienia czaszki, części potylicznej i puszki mózgowej) (przypisanie okazu do gatunku za Penkalski Tumanova, 2017; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014). | ||
Linia 106: | Linia 76: | ||
Liczne roszady w zakresie materiału kopalnego przypisywanego na zmianę do tarchii i innych ankylozaurydów doprowadziły do kontrowersji związanych z rozmiarami tego dinozaura. Zachowana część czaszki holotypu ''T. kielanae'' ma wymiary podobne do okazów przypisywanych saichanii, która wg różnych badań jest oceniana na 5-7 m. Wydaje się więc, że podawana niekiedy długość 8 m jest wartością przeszacowaną. | Liczne roszady w zakresie materiału kopalnego przypisywanego na zmianę do tarchii i innych ankylozaurydów doprowadziły do kontrowersji związanych z rozmiarami tego dinozaura. Zachowana część czaszki holotypu ''T. kielanae'' ma wymiary podobne do okazów przypisywanych saichanii, która wg różnych badań jest oceniana na 5-7 m. Wydaje się więc, że podawana niekiedy długość 8 m jest wartością przeszacowaną. | ||
+ | |||
+ | ==Paleopatologia?== | ||
+ | We wnętrzu czaszki [[Holotyp|okaz typowego]] ''T. teresae'' znajdowały się prawdopodobnie patologiczne zmiany, a na zewnątrz z jej prawej strony znajduje się również niewielka dziura. Badanie tomografem komputerowym wykazało, że w prawej jamie nosowej i zatokach znajdował się duży guz a w lewej więcej lecz mniejszej wielkości. Dokładne pochodzenie tych guzów jest nieznane, ale przypuszcza się, że mogły być one wynikiem walk wewnątrzgatunkowych lub ugryzienia dużego drapieżnika jak ''[[Tarbosaurus]]'' (Tumanova i in., 2023). | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
Linia 152: | Linia 125: | ||
Penkalski,P. & Tumanova, T. (2017). "The cranial morphology and taxonomic status of Tarchia (Dinosauria: Ankylosauridae) from the Upper Cretaceous of Mongolia". Cretaceous Research. 70. 117-127. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.10.004]]. | Penkalski,P. & Tumanova, T. (2017). "The cranial morphology and taxonomic status of Tarchia (Dinosauria: Ankylosauridae) from the Upper Cretaceous of Mongolia". Cretaceous Research. 70. 117-127. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.10.004]]. | ||
+ | |||
+ | Tumanova, T., Penkalski, P., Gallagher, W. B., Engiles, J. B., & Dodson, P. (2023). "A potentially fatal cranial pathology in a specimen of ''Tarchia''". The Anatomical Record, 1– 14. [[doi:10.1002/ar.25205]] | ||
Vickaryous, M.K., Maryańska, T. & Weishampel, D.B. (2004) "Ankylosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 363-392. | Vickaryous, M.K., Maryańska, T. & Weishampel, D.B. (2004) "Ankylosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 363-392. |
Wersja z 21:32, 6 kwi 2023
Autor: | "Dominik", Marcin Szermański, Kamil Kamiński |
Korekta: | Maciej Ziegler, Karol Sabath, Dawid Mazurek, Dawid Mika, "Kormoran", Paweł Konarzewski |
Tarchia (tarchia) | |
---|---|
Długość | 5,5-7 (8??) m |
Masa | 2,5 (-4,5??) t |
Dieta | roślinożerny |
Miejsce | Mongolia - Ajmak południowogobijski |
Czas |
83,6-70 Ma |
Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja szkieletu T. tumanovae. Źródło: Park i in., 2021 [3] |
Wstęp
Tarchia to rodzaj ankylozaura należącego do rodziny ankylozaurydów, którego szczątki odnaleziono w południowej Mongolii. Podobnie jak inni przedstawiciele tej rodziny, ma ona dość skomplikowaną historię taksonomiczną. Wg obecnego stanu wiedzy rodzaj ten obejmuje trzy gatunki - T. kielanae, T.teresae i T. tumanovae.
Historia taksonu
Gatunek typowy, T. kielanae, wraz z omawianym, nowym rodzajem został opisany w 1977 roku przez polską paleontolog Teresę Maryańską, znaną m.in. z wielu polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych na pustynię Gobi. Holotypem został okaz ZPAL MgDI/111 pochodzący z osadów formacji Barun Goyot. Tumanova (1977) opisała drugi gatunek - T. gigantea na podstawie czaszki i szkieletu pozaczaszkowego z formacji Nemegt (PIN 3142/250). Zastąpił on dotychczasową kombinację „Dyoplosaurus” gigantea, utworzoną przez Maleeva w 1956 r. W 1990 r. zsynonimizowano oba gatunki, pozostawiając jedynie T. gigantea. W 2014 r. Arbour i in. stwierdzili, że okaz PIN 3142/250 w rzeczywistości należał do pokrewnego rodzaju Saichania. Wykazali oni również niediagnostyczność „Dyoplosaurus” gigantea. Tym samym przywrócono ważność gatunku T. kielanae. W 2017 r. Penkalski i Tumanova dokonali redeskrypcji okazu ZPAL MgDI/111 i ponownie przypisali do tarchii PIN 3142/250 jako nowy gatunek - T.teresae. Autorzy ci potwierdzili również odrębność rodzaju Minotaurasaurus, który Arbour i współpracownicy uważali za synonim Tarchia. W 2021 roku Park i wspólnicy opisali trzeci ważny gatunek T. tumanovae.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Tarchia pochodzi od mongolskiego słowa tarkhi („mózg”) i odnosi się ona do względnie dużej puszki mózgowej tego dinozaura. Epitet gatunkowy kielanae honoruje profesor Zofię Kielan-Jaworowską, która była kierownikiem polsko-mongolskich wypraw paleontologicznych. Z kolei epitet drugiego gatunku odnosi się do Teresy Maryańskiej, która nazwała rodzaj Tarchia.
Gatunki
T. kielanae
Miejsce: Mongolia – Ajmak Południowogobijski, formacja Barun Goyot
Czas: 83,6 - 72,1 Ma
Materiał kopalny:Holotyp to okaz ZPAL MgDI/111 (niekompletna czaszka składająca się ze sklepienia czaszki, części potylicznej i puszki mózgowej) (przypisanie okazu do gatunku za Penkalski Tumanova, 2017; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014).
Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/114 (niekompletna czaszka i osteodermy, przypisane przez Penkalskiego i Tumanovą [2017]; Arbour i in. [2014] uznali go za szczątki saichanii).
Charakterystyka: Gatunek typowy tarchii. Od T.teresae różnił się kilkoma cechami budowy czaszki.
T. teresae
Miejsce: Mongolia – Ajmak Południowogobijski, formacja Nemegt
Czas: ok. (?75) 72-68 Ma
Materiał kopalny:Holotyp to okaz PIN 3142/250 (czaszka z żuchwą, kręgi szyjne, łopatka, kość krzyżowa, k. kulszowa, k. udowa, żebra i osteodermy) (przypisanie okazu do gatunku za Tumanova, 2016; wyliczenie materiału za Arbour i in., 2014).
Materiał przypisany to okaz ZPAL MgDI/43 (kręgi i maczuga ogonowa) (Penkalski i Tumanova, 2017). Arbour i in. (2014) uznali te szczątki za bliżej nieokreślonego ankylozauryda. Do T. teresae może należeć również kilka innych fragmentarycznych okazów z formacji Nemegt, ale trudno je porównać z holotypem ze względu na brak pokrywającego się materiału.
Charakterystyka: Drugi gatunek tarchii. Od T. kielanae różnił się kilkoma cechami budowy czaszki, m.in. niezrośniętymi dodatkowymi osteodermami na dachu czaszki i głębiej wyrzeźbionym regionem za kośćmi czołowymi.
T. tumanovae
Miejsce: Mongolia – Ajmak Południowogobijski, formacja Nemegt
Czas: ok. (?75) 72-68 Ma
Materiał kopalny:Holotyp to okaz MPC-D 100/1353 (dobrze zachowana czaszka, część kręgów grzbietowych, krzyżowych i ogonowych, 16 żeber, częściowa miednica, osteodermy i maczuga ogonowa). Paulina-Carabajal i in. (2017) przypisali tego osobnika do T. teresae.
Charakterystyka: Trzeci ważny gatunek tarchii, wyróżniający się szczegółami budowy czaszki. Rogi na kościach łuskowych były podzielone na dwie warstwy (zewnętrzną skórną i leżący pod nią własciwy róg).
Budowa i paleobiologia
Tarchia była zbudowana w sposób typowy dla ankylozaurydów, będąc opancerzonym, masywnym, czworonożnym zwierzęciem. Na końcu ogona znajdował się twór kostny w kształcie maczugi, służący zapewne do obrony przed drapieżnikami. Na pancerz składały się płyty oraz kolce wystające z boków zwierzęcia, na prawie całej jego długości. Elementy pancerza znajdowały się również na czaszce tego ankylozauryda. Od swego krewniaka saichanii Tarchia różniła się m.in. większą, głęboką mózgoczaszką, obecnością dołu zaoczodołowego (ang. postorbital fossa), a także budową rogów na kościach łuskowych i osteoderm pokrywających czaszkę, która mierzyła 40 cm długości i 45 cm wysokości (wartości dla T. tumanovae). Badania puszki mózgowej wykazały, że bardziej przypominała ona Euoplocephalus niż Talarurus. Była ona wysoka i masywna. Przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie przybierało deliaktnie sigmoidalny kształt w widoku bocznym (Paulina-Carabajal i in., 2017). Wysunięty do przodu dziób wskazuje na selektywny sposób odżywiania. Uszkodzenia maczugi ogonowej u T. tumanovae wskazują, że była używana w charakterze broni, być może w czasie walk wewnątrzgatunkowych (Park i in., 2021).
Liczne roszady w zakresie materiału kopalnego przypisywanego na zmianę do tarchii i innych ankylozaurydów doprowadziły do kontrowersji związanych z rozmiarami tego dinozaura. Zachowana część czaszki holotypu T. kielanae ma wymiary podobne do okazów przypisywanych saichanii, która wg różnych badań jest oceniana na 5-7 m. Wydaje się więc, że podawana niekiedy długość 8 m jest wartością przeszacowaną.
Paleopatologia?
We wnętrzu czaszki okaz typowego T. teresae znajdowały się prawdopodobnie patologiczne zmiany, a na zewnątrz z jej prawej strony znajduje się również niewielka dziura. Badanie tomografem komputerowym wykazało, że w prawej jamie nosowej i zatokach znajdował się duży guz a w lewej więcej lecz mniejszej wielkości. Dokładne pochodzenie tych guzów jest nieznane, ale przypuszcza się, że mogły być one wynikiem walk wewnątrzgatunkowych lub ugryzienia dużego drapieżnika jak Tarbosaurus (Tumanova i in., 2023).
Spis gatunków
Tarchia | Maryańska, 1977 | |
= ??Minotaurasaurus | Miles & Miles, 2009 | |
T. kielanae | Maryańska, 1977 | |
= ??Minotaurasaurus ramachandrani | Miles & Miles, 2009 | |
T. gigantea | (Maleev, 1956) Tumanova, 1977 | nomen dubium[1] |
= Dyoplosaurus giganteus | Maleev, 1956 | |
T. teresae | Penkalski & Tumanova, 2017 | |
T. tumanovae | Park, Lee, Kobayashi, Jacobs, Barsbold, Lee, Kim, Song & Polcyn, 2021 |
Bibliografia
Arbour, V.M., Currie, P.J.& Badamgarav, D. (2014). "The ankylosaurid dinosaurs of the Upper Cretaceous Baruungoyot and Nemegt formations of Mongolia", Zoological Journal of the Linnean Society 172(3): 631–652.
Arbour, V.M. & Currie, P.J. (2015) Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Journal of Systematic Palaeontology. DOI:10.1080/14772019.2015.1059985
Maryanska, T. (1977) "Ankylosauridae (Dinosauria) from Mongolia" Palaeontologia Polonica 37:85-151.
Park, J.Y., Lee, Y.N., Kobayashi, Y., Jacobs, L., Barsbold, R., Lee, H.-J., Kim, N., Song, K.-Y. & Polcyn, M.J. (2021). "A new ankylosaurid from the Upper Cretaceous Nemegt Formation of Mongolia and implications for paleoecology of armoured dinosaurs." Scientific Reports 11, 22928. [[4]].
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
Paulina-Carabajal, A., Lee, Y.-N., Kobayashi, Y., Lee, H.-J. (2017) “Neuroanatomy of the ankylosaurid dinosaurs Tarchia teresae and Talarurus plicatospineus from the Upper Cretaceous of Mongolia, with comments on endocranial variability among ankylosaurs”. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (in press) [[5]].
Penkalski,P. & Tumanova, T. (2017). "The cranial morphology and taxonomic status of Tarchia (Dinosauria: Ankylosauridae) from the Upper Cretaceous of Mongolia". Cretaceous Research. 70. 117-127. doi:10.1016/j.cretres.2016.10.004.
Tumanova, T., Penkalski, P., Gallagher, W. B., Engiles, J. B., & Dodson, P. (2023). "A potentially fatal cranial pathology in a specimen of Tarchia". The Anatomical Record, 1– 14. doi:10.1002/ar.25205
Vickaryous, M.K., Maryańska, T. & Weishampel, D.B. (2004) "Ankylosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria" Berkeley: University of California Press, 363-392.