Saltasaurus

Autor:	Marcin Szermański, Kamil Kamiński, Witek Napierała
Korekta:	Karol Sabath, Daniel Madzia, Sebastian Oziemski, Krzysztof Lichota, Maciej Ziegler, Paweł Konarzewski

---

Saltasaurus (saltazaur)
Długość	8,9 m
Masa	2,85 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Argentyna - Salta (formacja Lecho)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 70-68 Ma późna kreda (mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropodomorpha Sauropoda Somphospondyli Titanosauria Saltasauridae Saltasaurinae
Rekonstrukcja Saltasaurus. Autorzy: Mariana Ruiz Villarreal, Stephen O'Connor, FunkMonk [3]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Lecho\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Lecho (strona nie istnieje)\"\u003ELecho\u003C/a\u003E, Salta, \u003Ca href=\"/wiki/Argentyna\" class=\"mw-redirect\" title=\"Argentyna\"\u003EArgentyna\u003C/a\u003E|\u003Ci\u003ES. loricatus\u003C/i\u003E - \u003Cb\u003EPVL 4017-92\u003C/b\u003E (\u003Ca href=\"/wiki/Holotyp\" title=\"Holotyp\"\u003Eholotyp\u003C/a\u003E) oraz materia\u0142 przypisany.\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Lecho, Salta, Argentyna|S. loricatus - PVL 4017-92 (holotyp) oraz materia\u0142 przypisany.\n","link":"","lat":-25.10767009999999999081410351209342479705810546875,"lon":-64.3494964000000067017026594839990139007568359375,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Saltasaurus to rodzaj małego, późnokredowego tytanozaura z dzisiejszej północno-zachodniej Argentyny. Znane są także okazy z Urugwaju (formacja Asencio), jednak obecnie są traktowane jako synonimy dość niepewnego zauropoda o nazwie Neuquensaurus australis'.

Saltasaurus stał się sławny z dwóch powodów: jest pierwszym odkrytym zauropodem z tarczkami kostnymi pełniącymi rolę pancerza, jak i również z powodu znalezionych jego niewielkich, skamieniałych jaj o średnicy 11-12 cm. Stwierdzono, że samice wykopywały za pomocą kończyn dołki w które składały później jaja. Obecność wielu dołków koło siebie może świadczyć o zachowaniu stadnym tych tytanozaurów, co w połączeniu z pancerzem było zapewne jedyną formą obrony przed takimi drapieżnikami.

Obecnie wyróżnia się jeden gatunek saltazaura - typowy S. loricatus. Z kolei S. australis i S. robustus łączy się z Neuquensaurus. Rodzaj Saltasaurus z gatunkiem typowym S. loricatus został opisany przez José'a Bonaparte i Jaime'a Powella w 1980 roku.

Materiał kopalny

Holotyp PVL 4017-92 to kompletna kość krzyżowa zrośnięta z obiema kośćmi biodrowymi.

Materiał przypisany to szczątki przynajmniej 5 osobników dorosłych i młodocianych, zawierające: 3 różne fragmenty czaszki; kręgi: 14 szyjnych (w tym kręg obrotowy), 12 grzbietowych, 3 krzyżowe, 26 ogonowych; 3 kości krucze, 4 łopatki, 4 płyty mostkowe; kości kończyn przednich: 10 ramieniowych, 5 łokciowych, 4 promieniowe, 5 kości śródręcza; kości miednicy: 5 biodrowych, 4 łonowe, 2 kulszowe; kości kończyn tylnych: 5 udowych, 5 piszczelowych, 4 strzałkowe, 7 kości śródstopia, sześć płyt skórnych, i cztery fragmenty skostniałej skóry.

Opisano także jaja, być może należące do saltazaura, choć nie ma co do tego pewności (Coria i Chiappe, 2007).

Budowa

Pneumatyzacja kręgów ogonowych Tornieria, Malawisaurus i Saltasaurus. Źródło: Wedel i Taylor, 2013 [1].

Saltazaur to niewielki zauropod mający krótką szyję oraz dość masywne kończyny. Według Moliny Pereza (2020) i Larramendiego poruszał się maksymalnie z prędkością 17,3 km/h. Różnił się on innych tytanozaurów budową czaszki. Kręgi szyjne były stosunkowo szersze i krótsze niż u innych tytanozaurów. Wyrostki kolczyste kręgów grube i okrągłe. Kręgi grzbietowe nie miały długich, wąskich wyrostków. Kość krzyżowa składała się z 6 zrośniętych kręgów z artykułowanymi, wypukłymi powierzchniami skierowanymi ku przodowi i tyłowi. Pierwszy kręg ogonowy był zrośnięty. Szeroki wyrostek kolczysty był ściśnięty przednio-tylnie, a także jest nieco nachylony do tyłu w przednich kręgach ogonowych. Łopatka miała przyśrodkowe uwypuklenie blisko przednio-grzbietowej krawędzi. Kości długie były stosunkowo krótkie i mocne, a kości śródręcza krótsze niż u Antarctosaurus, Argyrosaurus i innych tytanozaurów. Kość biodrowa miała długą blaszkę przedtrzonową, która była silnie zakrzywiona na zewnątrz (Powell, 1992; Santucci i Filippi, 2022).

Zurriaguz i Powell (2015) szczegółowo opisali kręgi przedkrzyżowe Saltasaurus. Odznaczały one dużą pneumatyzacją. Ich zdaniem kręgi przedkrzyżowe budową są bardziej podobne do obecnych u Rocasaurus niż Neuquensaurus.

Cechą charakterystyczną saltazaura jest jednak jego pancerz zbudowany z wielu osteoderm (płytek kostnych), które pokrywały jego grzbiet. Wcześniej tego rodzaju twory znane były jedynie u ankylozaurów – zapewne tak jak i u nich pełniły rolę defensywną. Być może ich powstanie ma związek z małymi jak na zauropoda rozmiarami zwierzęcia, które nie mogło tak jak więksi kuzyni opierać się na swej wielkości w razie ataku drapieżników. Osteodermy mogły służyć też jako rezerwuar składników mineralnych, jak u pokrewnego Rapetosaurus (Curry Rogers i in., 2011). Pancerz saltazaura składał się z dwóch rodzajów osteoderm. Były to większe owalne płytki o długości 10-11 cm, z niskim, ostrym kilem oraz mniejsze guzki o kształcie zbliżonym do soczewki, mierzące 6-7 mm średnicy. Były one ciasno upakowane i prawdopodobnie pokrywały boki i grzbiet. Większe osteodermy były zbudowane z kości gąbczastej, gdy mniejsze miały gęstszą tkankę kostną (Cedra i Powell, 2010)

Paleoekologia

Stadko saltazaurów śledzone przez drapieżniki z rodzaju Quilmesaurus. Autor: ABelov2014. [2].

Saltazaur żył na terenie Ameryki Południowej, której dominującymi roślinożercami w kredzie pozostały zauropody – w przeciwieństwie do Ameryki Północnej, gdzie straciły swą wiodącą rolę na rzecz ornitopodów (zwłaszcza hadrozaurów w późnej kredzie) i ceratopsów, które poprzez izolację nie zasiedliły tego kontynentu. Analogicznie, choć na mniejszą skalę sytuacja ta ma miejsce i dziś: wiele taksonów jest charakterystycznych tylko dla Ameryki Północnej, bądź to Południowej. Dopiero powstanie Przesmyku Panamskiego w pliocenie pozwoliło na migrację zwierząt, zwaną "Wielką Wymianą Południowoamerykańską".

Saltasaurus koegzystował na terenie współczesnej Argentyny m.in. z teropodem Noasaurus, a także z licznymi ptakami: Martinavis, Enantiornis, Lectavis, Elbretornis, Soroavisaurus i Yungavolucris.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Saltasaurus nawiązuje do miejsca odnalezienia szczątków dinozaura oraz zawiera greckie słowo sauros (jaszczur). Epitet gatunkowy loricatus odnosi się do charakterystycznego pancerza pokrywającego ciało zauropoda. Można ją dosłownie tłumaczyć jako "jaszczur z Salta".

Spis gatunków

Saltasaurus	Bonaparte i Powell, 1980
S. loricatus	Bonaparte i Powell, 1980
S. australis	(Lydekker, 1893)	= Neuquensaurus australis
= Microcoelus australis	Lydekker, 1893
= Titanosaurus australis	(Lydekker, 1893)
S. robustus	(von Huene, 1929)	= Neuquensaurus robustus
= Loricosaurus robustus	von Huene, 1929
= Titanosaurus robustus	(von Huene, 1929)

Bibliografia

Bonaparte, F.J, & Powell, J.E (1980). "A continental assemblage of tetrapods from the Upper Cretaceous beds of El Brete, northwestern Argentina (Sauropoda-Coelurosauria-Carnosauria-Aves)". Mém. Soc. Géol. France, n.s., 139: 19–28

Cerda, I. A., & Powell, J. E. (2010). "Dermal armor histology of Saltasaurus loricatus, an Upper Cretaceous sauropod dinosaur from Northwest Argentina". Acta Palaeontologica Polonica, 55(3), 389-398. doi:10.4202/app.2009.1101

Coria, R.A. & Chiappe, L.M. (2007). "Embryonic Skin From Late Cretaceous Sauropods (Dinosauria) of Auca Mahuevo, Patagonia, Argentina". Journal of Paleontology v81(6):1528-1532 doi:10.1666/05-150.1

Curry Rogers, K., D’Emic, M., Rogers, R., Vickaryous, M., & Cagan, A. (2011). "Sauropod dinosaur osteoderms from the Late Cretaceous of Madagascar Nature Communications", DOI: 10.1038/ncomms1578

Powell, J.E (1992). "Osteologia de Saltasaurus loricatus (Sauropoda - Titanosauridae) del Cretácico Superior del noroeste Argentino". In: Sanz & Buscalioni (eds.). Los Dinosaurios y Su Entorno Biotico: Actas del Segundo Curso de Paleontologia in Cuenca: 165–230.

Santucci, R. M., & Filippi, L. S. (2022). "Last titans: titanosaurs from the Campanian–Maastrichtian age". [w:] South American sauropodomorph dinosaurs: record, diversity and evolution (pp. 341-391). Cham: Springer International Publishing.

Upchurch P., Barrett P. M., Dodson P. (2004) "Sauropoda". [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press

Wilson J.A., Upchurch P. (2003) "A revision of Titanosaurus Lydekker (Dinosauria – Sauropoda), the first dinosaur genus with a 'Gondwanan' distribution". Journal of Systematic Palaeontology. 1 (3), s. 125–160. doi:10.1017/S1477201903001044

Zurriaguz, V., & Powell, J. (2015). "New contributions to the presacral osteology of Saltasaurus loricatus (Sauropoda, Titanosauria) from the Upper Cretaceous of northern Argentina". Cretaceous Research, 54, 283-300. doi:10.1016/j.cretres.2014.12.012

http://www.paleodb.org/cgi-bin/bridge.pl?action=checkTaxonInfo&taxon_no=64320&is_real_user=1

http://www.dinodata.info/index.php/topic,2595.0.html

https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Saltasaurus&oldid=377193685

http://www.thescelosaurus.com/saltasauridae.htm (kopia w https://web.archive.org/web/20110717025755/http://www.thescelosaurus.com/saltasauridae.htm )

https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Lecho_Formation&oldid=372792592