Elopteryx

Autor:	Kamil Kamiński
Korekta:	Michał Siedlecki

---

Elopteryx (elopteryks)
Długość	93 cm
Wysokość	39 cm (w biodrach)
Masa	2,7 kg
Dieta	?wszystkożerny/?roślinożerny
Miejsce	Rumunia -Transylwania (formacja Sǎnpetru)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 70-66 Ma późna kreda (mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Theropoda Tetanurae Coelurosauria Maniraptora Pennaraptora/??Alvarezsauria Paraves/??Alvarezsauroidea ?Avialae/?Troodontidae/??Alvarezsauridae
Okaz typowy Elopteryx nopcsai. Autor: Andrews, C. W. [1].

Wstęp

Elopteryx to rodzaj niewielkiego, słabo poznanego teropoda (być może awiala z późnej kredy Rumunii. Może być on synonimem opisanego z tej samej formacji skalnej Bradycneme. Jednak materiał kopalny obu dinozaurów nie pokrywa się, dlatego nie można mieć w tym przypadku pewności. Ze względu na ubogość szczątków, może on być uznany za nomen dubium

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów helos („bagno”) i pteryx („ pióro”, „skrzydło”) i oznacza bagienne skrzydło” lub „bagienne pióro. Tymczasem epitet naukowy honoruje Franza Nopsca von Felső-Szilvása – węgierskiego paleontologa.

Materiał kopalny

Holotyp (BMNH A1234) to bliższa część kości udowej o długości ok. 150 mm. Kość należała do osobnika anatomicznie dojrzałego (Molina-Pérez i Larramendi, 2019).

Paratyp (BMNH A1234) to również bliższa część kości udowej o rozmiarach zbliżonych do holotypu.

Do elopteryksa przypisano również okazy UBB V649, obejmujący synsacrum oraz niekompletną kość biodrową, oznaczony jako cf. E. nopcsai (Mayr i in., 2020) oraz BBU-PSM V1009 - bliższą część prawej k. udowej (Stoicescu i in., 2024).

Do Elopteryx przypisywano również inne kości (głównie tylnych kończyn), ale nie sposób udowodnić, że na pewno należały do tego rodzaju (zob. dalej).

Historia taksonu

Jedyne z całą pewnością należące do elopteryksa skamieliny zostały odkryte w datowanych na mastrycht osadach basenu Hateg. W 1913 r. Andrews nadał im naukową nazwę Elopteryx, umieszczając to zwierzę wśród ptaków z grupy Pelecaniformes. Do powstałego taksonu przypisywano też kolejne szczątki z Rumunii i Francji, ponieważ jednak nie można ich porównać z holotypem, taka identyfikacja pozostaje niepewna. Później wydzielono spośród nich dwa kolejne rodzaje - Heptasteornis i Bradycneme (zob. też Bradycneme#Historia taksonu). Następnie uznano je za nieptasie dinozaury i sugerowano, że Elopteryx mógł być m.in. dromeozaurydem lub troodontydem, lecz niezwykle skąpy materiał kopalny utrudnia precyzyjną identyfikację. Naish (2004) zaliczył rodzaje Elopteryx, Bradycneme i Heptasteornis do alwarezzaurydów - grupy enigmatycznych teropodów o niepewnej pozycji systematycznej. Jednak w innej swojej pracy wydanej przy współpracy z Dyke (2004) uznał elopteryksa za troodontyda lub przedstawiciela kladu Pygostylia w obrębie Avialae. Kessler i in. (2005) ponownie dokonali synonimizacji z Bradycneme i Heptasteornis, a także przypisali do Elopteryx nieopisany wcześniej fragment kości udowej. Uznali oni elopteryksa za prawdopodobnego alwarezzauryda. Mortimer (online) uważa jednak, ze szczątki elopteryksa różnią się od przedstawicieli Alvarezsauridae, w związku z czy klasyfikuje on tego dinozaura jako eumaniraptora incerte sedis. Mortimer nie uznaje również synonimiki z Bradycneme i Heptasteornis. Do tego ostatniego przypisuje on również wspomniany wyżej fragment kości udowej. W 2019 roku elopteryks z jednej strony został zaklasyfikowany jako przedstawiciel Confuciusornithiformes (grupy bazalnych awiali należących do Pygostylia; Hartmann i in., 2019), z drugiej zaś po opisaniu częściowej miednicy (UBB V649) uznany został za bazalnego awiala, blisko spokrewnionego z balaurem oraz gargantuawisem, z którymi może tworzyć klad. Ponadto zasugerowano iż jest całkiem prawdopodobne iż balaur jest młodszym synonimem elopteryksa (Mayr i in., 2020) (zobacz więcej w opisie Gargantuavis). Odkrycie nowej fragmentarycznej lewej kości udowej wskazuje iż elopteryks był prawdopodobnie wtórnie nielotnym awialem, a balaur to prawdopodobnie jego młodszy synonim (Stoicescu i in., 2024).

Środowisko

Zob. Bradycneme#Środowisko.

Spis gatunków

Elopteryx	Andrews, 1913	nomen dubium?
? = Balaur	Csiki, Vremir, Brusatte i Norell, 2010
E. nopcsai	Andrews, 1913	nomen dubium?
?= B. bondoc	Csiki, Vremir, Brusatte i Norell, 2010

Bibliografia

Harrison, C.J.O., Walker, C.A. (1975) “The Bradycnemidae, a new family of owls from the Upper Cretaceous of Romania. Palaeontology 18 (3): 563-570.

Kessler, E., Grigorescu, D., Csiki, Z. (2005). Elopteryx revisited - a new bird-like specimen from the Maastrichtian of the Hateg Basin. Acta Palaeontologica Romaniae. 5, 249-258.

Mayr, G., Codrea, V., Solomon, A., Bordeianu, M., & Smith, T. (2020). "A well-preserved pelvis from the Maastrichtian of Romania suggests that the enigmatic Gargantuavis is neither an ornithurine bird nor an insular endemic". Cretaceous Research, 106, 104271. [2]

Mortimer, M (online 2024) [3]

Naish, D., Dyke, G.J. (2004) “Heptasteornis was no ornithomimid, troodontid, dromaeosaurid or owl: the first alvarezsaurid (Dinosauria: Theropoda) from Europe. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie Monatshefte 7: 385-401.

Stoicescu, V.; Codrea, V. A.; Bordeianu, M.; Solomon, A. A. (2024). "Elopteryx at Nălaț-Vad: new theropod material described from the Hațeg Basin (Romania)". North-Western Journal of Zoology. 20 (1): 73–80. [4]