Spiclypeus
| Autorzy: | Korekta: |
| Kamil Kamiński | Łukasz Czepiński |
| Spiclypeus (spiklypeus) | |
|---|---|
| Długość: | 4,5-6 m |
| Masa: | ?3-4 t |
| Miejsce występowania: | USA - Montana
(formacja Judith River – ogniwo Coal Ridge) |
| Czas występowania | ok. 76 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja wyglądu Spiclypeus Autor: Nobu Tamura http://paleoexhibit.blogspot.com. | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Spiclypeus to rodzaj ceratopsa z grupy Chasmosaurinae, cechującej się m.in. dłuższą czaszką w stosunku do siostrzanego kladu Centrosaurinae. Znany jest z jednego, niekompletnego szkieletu z rozczłonkowaną czaszką. Jak większość ceratopsydów, występował w późnej kredzie na obszarze dzisiejszej Ameryki Północnej.
Etymologia
Nazwa Spiclypeus pochodzi od łacińskich słów spica, czyli „kolec”, oraz clypeus – „tarcza, osłona”, co nawiązuje do kształtu kostnej kryzy, najeżonej wieloma rogami. Epitet gatunkowy shipporum honoruje dr Billa i Lindę Shipp, pierwotnych właścicieli kości tego dinozaura, oraz ich rodzinę.
Materiał kopalny
Holotyp (CMN 57081) to rozczłonkowana, kompletna w ok. 50% czaszka oraz ok. 6% szkieletu pozaczaszkowego: kilka kręgów szyjnych i grzbietowych, co najmniej piętnaście żeber, lewa kość ramienna, fragmentaryczna lewa k. biodrowa, bliższa połowa lewej k. udowej, fragmenty lewej k. piszczelowej i strzałkowej.
Odkrycie i opis
Szczątki Spiclypeus zostały odkryte w 2005 r. na terenie prywatnej posiadłości. Początkowo zebrano jedynie znajdujące się na powierzchni fragmenty kości udowej i żeber, a w ciągu kolejnych dwóch lat wykopano resztę okazu. Kości były następnie preparowane w ośrodku White River Preparium w Hill City (Dakota Południowa). Brakujące elementy czaszki zostały odtworzone w oparciu o kości triceratopsa. Wiele z parzystych kości czaszki zachowało się przynajmniej z jednej strony, umożliwiając rekonstrukcję odpowiedników z drugiej strony ciała. Szkielet trafił następnie do Canadian Museum of Nature. W 2016 r. dinozaur ten został nazwany i opisany przez zespół paleontologów w składzie: Jordan Mallon, Christopher Ott, Peter Larson, Edward Iuliano oraz David Evans.
Filogeneza
Spiclypeus należał do podrodziny Chasmosaurinae, i wg Mallona i in. (2016) jego najbliższymi krewnymi były rodzaje Kosmoceratops i Vagaceratops.
Budowa
Tak jak inne ceratopsy, Spiclypeus był czworonożnym roślinożercą o czaszce zakończonej kostną kryzą i ozdobionej rogami. Wyglądem przypominał swoich krewniaków, różniąc się od nich głównie cechami czaszki i wspomnianej kryzy. Spiclypeus wyróżniał się m.in. pomarszczoną boczną powierzchnią wyrostka grzbietowego kości przedszczękowej, w miejscu kontaktu z k. nosową, oraz unikalną kombinacją kilku cech rogów nadoczodołowych i epiparietales, czyli rożków znajdujących się z tyłu kryzy, na kości ciemieniowej, które to były odchylone ku przodowi od tylnej krawędzi kryzy.
Czaszka Spiclypeus był dość duża, porównywalna rozmiarami z Chasmosaurus. Jej długość mierzona w widoku bocznym od końca pyska do tylnego końca kości ciemieniowej wynosiła 167 cm. Dziób był silnie hakowato zakrzywiony, podobnie jak u chasmozaura czy anchiceratopsa, i w przeciwieństwie do kosmoceratopsa i arrinoceratopsa. Z przody pyska, nad nozdrzami znajdował się trójkątny róg, mierzący u holotypu 166 mm. Jego dokładne umiejscowienie pozostaje jednak nieznane, jako że kości nosowe w większości nie zachowały się. Tak jak inne ceratopsy, Spiclypeus miał baterie zębowe w szczękach. W kości szczękowej znajdowało się co najmniej 28 pozycji zębowych, a w kości zębowej – 24. Nad oczami wyrastała para owalnych w przekroju rogów, mierzących w linii prostej od grzbietowej krawędzi oczodołu do wierzchołka 228 (lewy) i 246 mm (prawy). Ich rozmiary są zbliżone do rogów Kosmoceratops. Rogi nadoczodołowe Spiclypeus były skierowane ku górze, lekko zagięte do przodu i silnie rozchylone na boki.
Jak już wspomniano, najbardziej charakterystyczna była ornamentacja kryzy. Na jej wierzchołkach, w miejscu styku kości ciemieniowych i łuskowych znajdowały się duże rożki epiparietosquamosales, mierzące u holotypu 171 mm (lewy) i 200 mm (prawy) od podstawy do wierzchołka. Z tyłu kryzy na kościach ciemieniowych wyrastały po trzy epiparietales. Pierwsze z nich, porównywalnych rozmiarów z epiparietosquamosales, skierowane były ku górze. Dalej w kierunku środka kryzy znajdowało się duże wcięcie, a dwa kolejne epiparietales były ściśle ze sobą połączone i zwrócone do dołu. Po bokach kryzy, na kościach łuskowych znajdowały się rożki episquamosales. Na lewej kości łuskowej holotypu wyróżnić można siedem episquamosales, a na prawej – sześć. Stawały się one coraz mniejsze w kierunku dołu kryzy.
Nieliczne znane elementy szkieletu pozaczaszkowego są słabo zachowane, i niewiele różnią się od innych ceratopsydów.
Jeden z autorów opisu, Jordan Mallon w wypowiedzi dla CBC News szacuje długość Spiclypeus na 4,5 -6 m, a masę na 3-4 t. W oficjalnej publikacji kość ramieniową określono jako porównywalną rozmiarami z największym okazem Chasmosaurus
Ważność Spiclypeus
Wg autorów opisu jest całkiem możliwe, że holotyp Spiclypeus i materiał wątpliwego ceratopsa „Ceratops montanus” reprezentują ten sam gatunek. Nie ma na to jednak przekonujących dowodów, dlatego postanowili oni utworzyć nowy rodzaj i gatunek dla szczątków CMN 57081. Spiclypeus jest też bardzo podobny do innego wątpliwego ceratopsa Pentaceratops aquilonius, dokładne porównanie utrudnia jednak słaba jakość materiału kopalnego.
Patologie
Kości holotypu Spiclypeus noszą ślady licznych patologii. Na kościach łuskowych znajdują się uszkodzenia, których dokładne pochodzenie nie jest znane. Ich kształt i umiejscowienie sugeruje jednak, że mogły być zadane przez rogi nadoczodołowe innego osobnika w czasie walk wewnątrzgatunkowych (np. w trakcie godów). Następnie w ranę wdała się infekcja, która doprowadziła do dalszych zmian. Kolejne uszkodzenia znajdują się na lewej kości ramieniowej, która nosi ślady przewlekłego zapalenia kości i zwyrodnienia stawów. Patologie mogły być wynikiem przewlekłej infekcji bakteryjnej lub zakażenia przez grzyby. Mimo tego badania kości dowiodły, że osobnik ten żył co najmniej 7-10 lat.
Razem ze szczątkami Spiclypeus znaleziono dwa zęby tyranozauryda, a na kościach omawianego ceratopsa znajdują się ślady zębów (m.in. na żebrach i kości nosowej). Prawdopodobnie więc po śmierci roślinożercy mięsożerne teropody pożywiły się jego padliną.
Paleoekologia
Spiclypeus żył w otoczeniu fauny typowej dla Ameryki Północnej w późnej kredzie. Razem z nim występowały tam inne ceratopsy, takie jak Mercuriceratops a także hadrozaury, pachycefalozaury i ankylozaury. Teropody były reprezentowane przez tyranozaurydy i troodontydy.
Spis gatunków
| Spiclypeus | Mallon, Ott, Larson, Iuliano i Evans , 2016 | |
|---|---|---|
| S. shipporum | Mallon, Ott, Larson, Iuliano i Evans , 2016 | ?= "Ceratops montanus" |
Bibliografia
Mallon J.,C., Ott, C.,J., Larson, P., L., Iuliano, E., M., Evans, D., C., (2016) Spiclypeus shipporum gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA. PLoS ONE 11(5): e0154218. doi:10.1371/journal.pone.0154218.
Chang, E. (2016) Horned dinosaur with nasty infection reveals new species. CBC News. [9].
![[5]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ceratops_Vienna.jpg){kind=link}