Yutyrannus
| Autor: | Korekta: |
| Tomasz Skawiński | Maciej Ziegler, Kamil Kamiński |
| Yutyrannus (jutyran) | |
|---|---|
| Długość: | 9 m |
| Masa: | 1500 kg |
| Miejsce występowania: | Chiny – Liaoning |
| Czas występowania | 125-122 (?136-?118) Ma
kreda wczesna (apt?) |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja. Autor: Raph04art [4] | |
Wstęp
Yutyrannus to rodzaj dużego, opierzonego teropoda z grupy Tyrannosauroidea.
Budowa, paleobiologia i paleoekologia
Yutyrannus osiągał bardzo duże rozmiary – kość udowa największego znanego osobnika mierzy 85 cm długości, co pozwala oszacować długość całego zwierzęcia na około 9 m (z czego blisko 90 cm przypadało na czaszkę), a jego masę na ponad 1400 kg. Mimo to, Yutyrannus nie był największym bazalnym tyranozauroidem – większe od niego rozmiary osiągał Sinotyrannus, choć Brusatte i Carr (2016) podają, że oba rodzaje miały po 8-9 m długości i ważyły 1,5 t. U Yutyrannus występowały protopióra (u tyranozauroidów znane wcześniej u Dilong). Połączenie tych dwóch cech czyni z Yutyrannus największego znanego teropoda, co do którego posiadamy bezpośrednie dowody występowania upierzenia – ponadczterdziestokrotnie większego od Beipiaosaurus, dotychczasowego rekordzisty.
Odkryto skamieniałości trzech osobników Yutyrannus – każdy z nich miał zachowane pióra. Szczątki te dowodzą, że pióra pokrywały większość ciała teropoda, choć u każdego z okazów zachowały się w innej części ciała. Prawdopodobnie najdłuższe z nich znajdowały się na szyi zwierzęcia. Pióra pokrywające końcową część ogona były zbyt gęsto położone, by ustalić, czy to wydłużone szerokie pióra nitkowate (EBFF's – elongated broad filamentous feathers), jak te, które odnaleziono u Beipiaosaurus, smukłe monofilamenty (nierozgałęzione), czy struktury bardziej złożone. Funkcja protopiór Yutyrannus nie jest jasna – mogły one pełnić funkcję pokazową, przydatną w czasie godów, jak u wielu innych wczesnych pierzastych teropodów, jednak niewykluczone, że służyły one głównie do utrzymywania ciepłoty ciała, zwłaszcza że Yutyrannus żył w czasach znacznie chłodniejszych od reszty okresu kredowego – średnia roczna temperatura na terenach dzisiejszej prowincji Liaoning wynosiła przypuszczalnie około 10 °C, podczas gdy kilkadziesiąt milionów lat później, pod koniec kredy – około 18 °C.
Oprócz piór, jedną z cech charakterystycznych jutyrana jest silnie pneumatyczny grzebień kostny biegnący przez środek czaszki, podobny do tego obecnego u tyranozauroida Guanlong i karnozaura Concavenator. U Yutyrannus tworzące grzebień kości przedszczękowa i nosowa są jednak tylko luźno połączone stawowo. Pod pewnymi względami Yutyrannus przypominał swoich późniejszych krewnych – miał np. podobnie długą i głęboką czaszkę. Jednak Brusatte i Carr (2016) podają, że czaszka jutyrana znacząco różniła się od czaszek tyranozaurydów - była płytsza, nie tak masywna i miała słabsze mięśnie odpowiedzialne za zaciskanie szczęk. Od przedstawicieli Tyrannosauridae różniły go także bardzo duże nozdrza zewnętrzne i cieńsze zęby. Inne cechy także upodabniają go do bazalnych tyranozauroidów – np. jego kręgi nie są w tak dużym stopniu spneumatyzowane, jak u tyranozaurydów. Miał on również stosunkowo duże, trójpalczaste kończyny przednie, zupełnie niepodobne do silnie skróconych łap tyranozaura. Wg Brusatta i Carra Yutyrannus i jego prawdopodobny krewniak Sinotyrannus, bardziej przypominały przerośniętą wersję guanlonga, niż tyranozaurydy.
Odkrycie trzech osobników w różnym wieku pozwala też ocenić, w jaki sposób rósł Yutyrannus. Prawdopodobnie schemat wzrostu był odmienny niż u dobrze poznanych pod tym względem tyranozaurydów – np. łopatka i kość biodrowa Yutyrannus wykazują negatywną allometrię w trakcie wzrostu, podczas gdy u tyranozaurydów, odpowiednio, pozytywną allometrię i niemal izometrię. Kość promieniowa, śródręcze i dystalne elementy kończyn są negatywnie allometryczne u Yutyrannus i tyranozaurydów, jednak negatywna allometria śródręcza, śródstopia i piszczeli występuje u Yutyrannus znacznie silniej niż u tyranozaurydów.
Systematyka
Analizy kladystyczne przeprowadzone przez Xu i współpracowników sugerują, że Yutyrannus zajmuje pozycję bardziej bazalną nie tylko od Tyrannosauridae, ale też Xiongguanlong czy Eotyrannus. Taki wynik przyniosła zarówno analiza, w której trzy okazy jutyrana połączono w pojedynczą roboczą jednostkę taksonomiczną, jak i ta, w której kodowano je jako osobne jednostki. Późniejsza analiza wykazała, że jest bardziej bazalny - należy do Proceratosauridae jako bliski krewny Sinotyrannus (Brusatte i Carr, 2016).
Odkrycie
Szczątki trzech osobników Yutyrannus huali zostały kupione przez Zhucheng Dinosaur Museum i Erlianhaote Dinosaur Museum od handlarza skamieniałości, który twierdził, że pochodzą one z jednego kamieniołomu w Batuyingzi na zachodzie prowincji Liaoning, choć nie potrafił przedstawić dokładnej lokalizacji. Cechy osadów otaczających skamieniałości są typowe dla formacji Yixian, co potwierdza, że szczątki pochodzą z tej właśnie formacji.
Etymologia
Nazwa rodzajowa pochodzi od słowa yu, które w języku mandaryńskim oznacza „pióra”, oraz łacińskiego tyrannus („tyran”), natomiast epitet gatunkowy gatunku typowego, huali, ponownie pochodzi z języka mandaryńskiego, w którym znaczy „piękny”, co odnosi się do urody upierzenia tego teropoda.
Spis gatunków
| Yutyrannus | Xu, Wang, Zhang, Ma, Xing, Sullivan, Hu, Cheng i Wang, 2012 |
|---|---|
| Yutyrannus huali | Xu, Wang, Zhang, Ma, Xing, Sullivan, Hu, Cheng i Wang, 2012 |
Bibliografia
- Brusatte SL, Carr TD 2016. The phylogeny and evolutionary history of tyrannosauroid dinosaurs. Scientific Reports 6: 20252. doi:10.1038/srep20252
- Xu X, Wang K, Zhang K, Ma Q, Xing L, Sullivan C, Hu D, Cheng S, Wang S. 2012. A gigantic feathered dinosaur from the Lower Cretaceous of China. Nature 484: 92-95. doi:10.1038/nature10906
