Brachylophosaurus
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Pindakiewicz | Dawid Mazurek |
| Brachylophosaurus (brachylofozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 9 m |
| Masa: | 1 t |
| Miejsce występowania: | Kanada - Alberta |
| Czas występowania | ok. 77-76,5 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
| Plik:Brachylophosaurus.jpg
Autor: Brian Franczak [1]. | |
Wstęp
Brachylofozaur (Brachylophosaurus) to średniej wielkości hadrozauryd, który żył w późnej kredzie na terenach Ameryki Północnej.
Etymologia
Nazwa rodzajowa brachylofozaura znaczy "krótkogrzebieniasty jaszczur" oraz pochodzi od greckich słów brachys - krótki, lophos - grzebień i sauros - jaszczur. Epitet gatunkowy - canadensis - pochodzi zaś od Kanady, miejsca znalezienie pierwszych szczątków naszego ornitopoda.
Historia odkryć. Klasyfikacja
Pierwsze szczątki brachylofozaura (NMC 8893) odkrył w 1936 Charles M. Stenberg w łożysku Little Sandhill Creek formacji Oldman, niedaleko Red Deer River na obszarze kanadyjskiej formacji Oldman. Zawierały one kompletną czaszkę, kręgi szyjne i przednie grzbietowe, żebra, łopatkę, kość kruczą, kość ramienną, lewą kość łokciową oraz promieniową.
Stenberg początkowo uznał, że ma do czynienia z grypozaurem, jednak po dokładniejszej analizie skamielin zmienił zdanie i w 1953 r. opisał na ich podstawie nowy gatunek hadrozauryda - Brachylophosaurus canadensis. Zauważył także, że zwróconym ku dołowi dziobem z niezagiętą przednią krawędzia oraz wydłużonym przedramieniem "krótkogrzebianisty jaszczur" przypomina lambeozauryny, choć zaklasyfikował go ostatecznie do Hadrosaurinae.
Ostrom (1961) zasugerował przynależność brachylofozaura do Saurolophinae.
W 1988 Jack Horner na podstawie niekompletnej czaszki, kręgów szyjnych, fragmentów mostka, kości kruczej, kości ramiennej i częściowych żeber (UCMP 130139) znalezionych w formacji Judith River, opisał drugi gatunek brachylofozaura - B. goodwini. Już sam Horner zauważył, że szczątki B. canadensisi i B. goodwini są niemal identyczne z wyjątkiem drobnych różnic w budowie czaszki, a późniejsi badacze wykazali, że wynikają one z jej uszkodzenia w holotypie drugiego wymienionego tu gatunku. Obecnie wiadomo, że B. goodwini jest młodszym synonimem B. canadensis. Najbliższym krewnym brachylofozaura wydaje się majazaura i Acristavus.
"Leonardo"
Do tej pory oprócz holotypu znamy kilka okazów brachylofozaura odkrytych w formacji Judith River. Jednak niewątpliwie najbardziej znanym jest osobnik zwany "Leonardo". Pseudonim tego dinozaura pochodzi od faktu znalezienia go w pobliżu napisu "Leonardo Webb kocha Genevíę Jordan, 1916". "Leonardo" jest wyjątkowy, ponieważ zachowały się nie tylko kości, ale też mięśnie, odciski skóry, ślady narządów wewnętrznych oraz zawartości żołądka. Do jego odkrycia przyczynił się prawnik i amatorski paleontolog Nate Murphy, który chcąc zapewnić środki na badania dinozaurów otworzył Judith River Dinosaur Institute - swoisty park, w którym zwiedzający mogli odszukiwać kości "strasznych jaszczurów".
W czasie wyprawy latem 2000 roku, jeden ochotnik z grupy poszukiwaczej Murphy'ego zauważył kość wystającą z niskiej skarpy, położonej na północ od miasteczka Malty. Asystent Murphy'ego - nastoletni syn Matt zaczął kopać, a gdy odsłonił cztery kolejne kręgi ogonowe, zawołał ojca. Nate zerknął na skarpę i zauważył zarys miednicy oraz stawu skokowego. Następnego dnia pokazał znalezisko właścicielowi gospodarstwa, na którego obszarze go dokonano. Zgodził się on na przeprowadzenie prac wykopaliskach na jego prywatnym terenie. Rozpoczęły się one latem 2001 roku. Najpierw ostrożnie wysadzono występ skalny o grubości 45 cm, następnie zdjęto spychaczami ponad dwumetrowe warstwy żwiru i piasku, po czym z ochotnikami usunięto ręcznie metr osadu. Kiedy zaczęto odsłaniać prawą kończynę "Leonarda", jeden z kopiących zauważywszy coś niezwykłego, zawołał Nate'a Murphy'ego. Kiedy on zerknął, zawołał: "O Boże! To przecież skóra!". Wtedy okazało się, że mają do czynienia z czymś więcej niż z szkieletem, Murphy więc zmienił plany. Postanowił wykopać siedmiometrowy okaz w całości, by można było go w jednym kawałku przetransportować do laboratorium. Za pomocą lin i kołowrotków wciągnięto ważący 6 ton blok na platformę ciężarówki. Potem wiele godzin poświęcono na usuwaniu macierzystej skały osadowej, w której hadrozaur ten był w połowie zanurzony. Odkryto przy tym kolczasty grzebień biegnący wzdłuż grzbietu zwierzęcia oraz więzadła i ścięgna utrzymujące ogon, drobne łuski na grzbiecie i bokach oraz większych na dolnych częściach łap. Podczas wydobywania "Leonarda" uszkodzono jego skórę, przez co można było zobaczyć układ pokarmowy. Badający naszego brachylofozaura paleobotanik oznaczył 36 róźnych rodzajów pyłku kwiatowego. Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że gdy "Leonarda" zobaczył Robert T. Bakker, słynny badacz dinozaurów, podobno miał upaść na kolana, z łzami w oczach. Wspomina: "Czułem się tak, jakbym ujrzał Pietę".
Planowany jest transport opisywanego tu okazu brachylofozaura do bazy lotniczej Hill w Utah, gdzie znajduje się największy na świecie tomograf komputerowy.
W jego wnętrznościach naukowcy zliczyli odkryli 200 śladów działalności pasożytów. Warto dodać, że "Leonardo" został wspomniany w Księdze Rekordów Guinnessa. Murphy ostatecznie zakończył swoją karierę paleontologiczną w niezbyt ciekawy sposób, przegrywając proces o kradzież skamielin dinozaurów.
Inne znane okazy brachylofozaura to "Elvis" (kompletny szkielet odkryty przez Murphy'ego w 1994), "Roberta" (szkielet cechujący się lekką budową, być może wynikająca z dymorfizmu płciowego) oraz "Peanut" (szczątki młodego "krótkogrzbieniastego jaszczura" z odciskami skóry). W maju 2008 Steven Cowan odnalazł w tych samych osadach, w których odkryto "Leonarda" kolejny szkielet brachylofozaura, który nazwał "Marco".
Budowa
Brachylofozaur był średniej wielkości hadrozaurydem. Osiągał długość do 9 m, wysokość - 2,5 m. Ważył 1 t. Na czaszce tego ornitopoda znajdował się płaski, wiosłokszałtny grzebień, który u jednych osobników brachylofozaura pokrywał niemal cały dach czaszki, a u innych był bardzo wąski. Niektórzy badacze uważają, że służył on do walk wewnątrzgatunkowych np. o dominację w stadzie bądź samicę. Istnieją jednak wątpliwości czy faktycznie był tak wytrzymały. Brachylofozaura wyróżniały także spośród innych współczesnych mu hadrozaurydów nadzwyczaj długie kończyny przednie i szersza górna szczęka.
Patologia
W 2003 Rothschild i współpracownicy stwierdzili na skamielinach brachylofozaura występowanie licznych zmian nowotworowych. Podobny efekt dały oględziny kości innych hadrozaurydów takich jak Edmontosaurus, Gilmoreosaurus czy Bactrosaurus. Mimo przebadania 10 tysięcy skamieniałości dinozaurów, ślady nowotworów odkryto tylko u przedstawicieli Hadrosauridae. Wskazuje to, że był one z jakichś względów szczególnie na nie narażone.
Środowisko
Brachylofozaur z formacji Oldman koegzystował z m.in.: teropodami - Daspletosaurus, Troodon, innymi ornitopodami - Parasaurolophus, Corythosaurus, Gryposaurus, ceratopsami - Albertaceratops, Centrosaurus, a pochodzący z formacji Judith River z m.in.: ceratopsami - Avaceratops, Ceratops, teropodami - Dromaeosaurus, Gorgosaurus, przedstawicielami Choristodera - Champsosaurus.
Spis gatunków
| Brachylophosaurus | Stenber, 1953 |
|---|---|
| B. canadensis | Stenber, 1953 |
| = B. goodwini | Horner, 1988 |
Wybrana bibliografia
Donald Glut (1997) "The Dinosaurs Encyklopedia"
http://en.wikipedia.org/wiki/Brachylophosaurus
http://en.wikipedia.org/wiki/Judith_River_Formation
