Teratophoneus

Autor:	Korekta:
Tomasz Skawiński	Maciej Ziegler

---

Teratophoneus (teratofon)
Długość:	>5 m
Masa:	>700 kg
Miejsce występowania:	USA – Utah (formacja Kaiparowits)
Czas występowania:	76–75,5 Ma późna kreda (późny kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Neotheropoda Tetanurae Avetheropoda Coelurosauria Tyrannosauroidea Tyrannosauridae Tyrannosaurinae
Rekonstrukcje tyranozaurynów Teratophoneus (B.) i Lythronax (A.). Według Loewena i in. (2013)

Wstęp

Teratophoneus to rodzaj teropoda z kladu (rodziny) Tyrannosauridae żyjącego w późnej kredzie w Ameryce Północnej.

Budowa i biologia

Na podstawie rozmiarów i stopnia rozwoju kości czaszki Thomas Carr i wsp. (2011) stwierdzili, że holotyp teratofona był osobnikiem młodocianym. Występują u niego cechy juwenilne obserwowane również u gorgozaura. Teratophoneus miał jednak krótki i głęboki pysk, co jest cechą nietypową, ponieważ u większości młodocianych tyranozaurów występowały pyski długie i płytkie. Carr i in. sugerują również, że pysk dorosłego teratofona był prawdopodobnie stosunkowo jeszcze krótszy, ponieważ tego typu rozwój czaszki miał miejsce u innych tyranozaurów (Carr i in. 2011). Ogólnie czaszka jest podobna do czaszki albertozaurynów, Bistahieversor czy Daspletosaurus – oczodoły są skierowane przednio-bocznie, a tył czaszki umiarkowanie rozszerzony. Pysk jest stosunkowo krótki (poniżej 65% całkowitej długości czaszki), a czaszka szeroka – jej szerokość przekracza 40% długości (Loewen i in. 2013). Na podstawie rozmiarów kości udowej masę okazu holotypowego oszacowano na 667 kg – niemal dwukrotnie więcej niż długopyski Alioramus, lecz blisko dziesięciokrotnie mniej niż Tyrannosaurus (Carr i in. 2011).

Systematyka

Teratophoneus został uwzględniony (jako „takson z Utah”) w analizie kladystycznej przeprowadzonej przez Brusattego i współpracowników (2009), według której należy do kladu Tyrannosaurinae, gdzie jest bardziej zaawansowany od aliorama i siostrzany dla kladu obejmującego rodzaje Daspletosaurus, Tarbosaurus i Tyrannosaurus. Podobne rezultaty przyniosła również późniejsza analiza wykonana przez Brusattego et al. (2010). Z kolei według analizy Loewena i in. (2013) Teratophoneus jest siostrzany do kladu obejmującego Bistahieversor, Lythronax, Tyrannosaurus, Tarbosaurus i Zhuchengtyrannus.

Materiał kopalny i lokalizacja typowa

Rekonstrukcja czaszki teratofona według Loewena i wsp. (2013)

Teratophoneus został opisany w 2011 roku przez Thomasa Carra i współpracowników (2011) w oparciu o niekompletny szkielet jednego osobnika, oznaczony kilkoma numerami katalogowymi (kości czaszki, kręgi szyjne, kość krucza i łopatka – BYU 8120/9396, kości promieniowa i łokciowa – BYU 8120/9397, lewa kość szczękowa – BYU 826/9420, lewa kość zębowa – BYU 9398, lewa kość udowa – BYU 13719). Skamieniałości te odkryto na terenie pomnika narodowego USA Grand Staircase-Escalante National Monument, w górnokampańskich osadach formacji Kaiparowits (choć dokładna lokalizacja nie jest znana; Loewen i in. 2013), datowanych radiometrycznie na około 74–76 mln lat. W 2013 roku Loewen i in. opisali szkielet młodocianego osobnika (UMNH VP 16690) obejmujący większość czaszki i kręgosłupa, miednicę oraz fragment tylnej nogi. Okaz ten również pochodzi z osadów formacji Kaiparowits.

Teratophoneus jest pierwszym znanym diagnostycznym tyranozaurydem żyjącym w kampanie na południowym zachodzie Ameryki Północnej i pierwszym przedstawicielem tej grupy z formacji Kaiparowits.

Etymologia

Nazwa Teratophoneus pochodzi od greckich słów teratos („potwór”) i phoneus („morderca”), co odnosi się do drapieżnictwa tego teropoda. Nazwa gatunkowa gatunku typowego, curriei, honoruje kanadyjskiego paleontologa Philipa Curriego, który zajmuje się m.in. osteologią i systematyką teropodów.

Spis gatunków

Teratophoneus	Carr, Williamson, Britt i Stadtman, 2011
T. curriei	Carr, Williamson, Britt i Stadtman, 2011

Bibliografia

Brusatte S.L., Carr T.D., Erickson G.M., Bever G.S., Norell M.A. 2009. A long-snouted, multihorned tyrannosaurid from the Late Cretaceous of Mongolia. Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (41): 17261–17266. doi:10.1073/pnas.0906911106.

Brusatte S.L., Norell M.A., Carr T.D., Erickson G.M., Hutchinson J.R., Balanoff A.M., Bever G.S., Choiniere J.N., Makovicky P.J., Xu X. 2010. Tyrannosaur paleobiology: new research on ancient exemplar organisms. Science 329 (5998): 1481–1485. doi:10.1126/science.1193304.

Carr T.D., Williamson T.E., Britt B.B., Stadtman K. 2011. Evidence for high taxonomic and morphologic tyrannosauroid diversity in the Late Cretaceous (Late Campanian) of the American Southwest and a new short-skulled tyrannosaurid from the Kaiparowits formation of Utah. Naturwissenschaften 98: 241–246. doi:10.1007/s00114-011-0762-7.

Loewen M.A., Irmis R.B., Sertich J.J.W., Currie P.J., Sampson S.D. 2013. Tyrant dinosaur evolution tracks the rise and fall of Late Cretaceous oceans. PLOS ONE 8 (11): e79420. doi:10.1371/journal.pone.0079420.