Eotriceratops
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Krzysztof Lichota |
| Medusaceratops (meduzaceratops) | |
|---|---|
| Długość: | 7-11 m |
| Masa: | 4-17 t |
| Miejsce występowania: | Kanada - Alberta |
| Czas występowania | 68-67,6 Ma
późna kreda |
| Systematyka | Dinosauria |
| |
Wstęp
Eotriceratops to rodzaj wielkiego rogatego dinozaura żyjącego w późnej kredzie na terenie Ameryki Północnej. Jego okrycie jest ważne, ponieważ wypełnia on lukę w dziejach ceratopsów z wczesnego i późnego mastrychtu. Może się okazać, że miał największą czaszkę wśród zwierząt lądowych. Osiągał podobne rozmiary co triceratops i torozaur, a być może był od nich większy.
Odkrycie
W 2001 roku ekspedycja z Royal Tyrrell Museum of Palaeontology i Canadian Museum of Nature rozpoczęła systematyczną eksplorację górnych osadów formacji Horseshoe Canyon na terenie prowincji Alberta w Kanadzie, szczególnie w Parku Prowincjonalnym Dry Island Buffalo Jump. Glan Guthrie odkryła duży szkielet ceratopsyda niedaleko brzegu rzeki Red Deer, w skałach z najmłodszej części formacji Horseshoe Canyon.
Barnum Brown pisał już o tym znalezisku w notatkach w 1910 roku jako o jednym z pierwszych znalezisk jego ekipy w tym sezonie w Albercie. Postanowił jednak nie zbierać skamielin, ponieważ uznał je za kiepskiej jakości, w porównaniu do innych z tej okolicy - np. szczątków dużych teropodów, które obecnie znane są jako cmentarzysko tyranozaurydów z rodzaju Albertosaurus.
Etymologia
Nazwa Eotriceratops nawiązuje do wieku i klasyfikacji zwierzęcia, oznacza bowiem "wczesny triceratops". Natomiast epitet gatunkowy (xerinsularis) znaczy "z suchej wyspy" i odnosi się do miejsca znalezienia szczątków - Parku Prowincjonalnego Dry Island Buffalo Jump (w wolnym tłumaczeniu - "sucha wyspa skaczących bawołów"). Pierwsza część nazwy (xer) pochodzi od greckiego xeres - "suchy", a druga (insularis) od wyrazu insula, oznaczającego wyspę.
Materiał kopalny
Dotychczas odnaleziono tylko holotyp (RTMP 2002.57.7) - niekompletny i nieartykułowany szkielet, zawierający: kość rostralną, obie kości przedszczękowe i szczękowe, lewy rdzeń rogu z kością łzową, kość przedczołową, kość czołową, kość zaoczodołową i kość jarzmową, lewą kość nadjarzmową, prawą kość kwadratowo-jarzmową, lewą kość kwadratową, częściową kość ciemieniową, lewą kość łuskową z kryzy, puszkę mózgową, zrośnięte kręgi szyjne, czwarty i piąty kręg szyjny, fragment kręgosłupa składający się z połączonych tylnych kręgów szyjnych i przednich grzbietowych, żebra i fragmenty skostniałych ścięgien (które u Ornithischia występują pospolicie w postaci beleczek).
Na rekonstrukcji czaszki widać jaki materiał odnaleziono - jest wyraźnie ciemniejszy i chropowaty, a odtworzone fragmenty są gładkie.
Budowa
Mimo że znaleziono tylko kości czaszki i kilka kręgów oraz żeber, na podstawie porównań z innymi ceratopsami można wysnuć wniosek, że również eotriceratops był czworonożnym roślinożercą. Jego głowa miała klasyczny układ rogów chasmozaurynów - jeden mały róg na nosie i dwa długie nad oczami. Cechą wyróżniającą go spośród innych dinozaurów rogatych są głębokie i lekko ukośne ślady po naczyniach krwionośnych spotykające się z poprzecznymi odciskami naczyń na przedzie rogu nosowego, wysoki, płytkokształtny wyrostek nosowy kości przedszczękowej bez żadnych zagłębień i z górną krawędzią położoną znacznie nad wewnętrzną krawędzią okna międzyprzedszczękowego ostry, stożkowaty rożek na kości jarzmowej (epijugal) z wyrażnym proksymalnotylnym wyrotkiem i oddzielnym, wyglądającym jak dołek powierzchniami stykającymi się z kością jarzmową i kwadrato-jarzmową oraz wyraźnie rozgraniczone eliptyczne wgłębienie położone na dolnym przedzie powierzchni kości łuskowej (która znajdowała się na bokach kryzy). Niezwykle szerokie i spłaszczone różki na jej krawędziach, niektóre przekraczające 15 cm szerokości i stykające się ze sobą mogą być związane z wiekiem zwierzęcia (Horner i Goodwin, 2006; Scannella i Horner, 2010).
Rozmiary
Niezwykłą cechą eotriceratopsa są rozmiary czaszki - mierzyła ona około 3 metrów długości, a więc obok Torosaurus była największa wśród wszystkich zwierząt lądowych. Wskazuje to na olbrzymie rozmiary tego gada. Wielkość dinozaura pozostaje nieznana, lecz sami autorzy opisu podają, że był wielki, duży (large). Angielska wikipedia powołując się na periodyk The Sun podaje, że eotriceratops mógł dorastać do 12 m i ważył 13 ton. Inne nieoficjalne szacunki wskazują jednak, że był mniejszy i miał 7 (Longrich), 8,5 (Paul) albo 9 (Holtz) metrów długości. Porównując wymiary do największego zmontowanego okazu Triceratops (7,1-7,9 m, czaszka 2,2 m) o którym pisze Dodson (1996), można obliczyć długość eotriceratopsa na 9,7-10,8 m. Masę triceratopsa ocenia się na 4-10 t, eotriceratops mógł więc wtedy osiągać 7-17 t. Gdy porówna się rekonstrukcję czaszki eotriceratopsa (w której wiele zostało uzupełnione - rzeczywiste wymiary kryzy są nieznane) z okazem torozaura (?=triceratopsa) MOR 981 to nie można zdecydować, który jest większy (przy czym nie chodzi tu o większą kryzę u torozaura, gdyż MOR 981 ma ją stosunkowo krótką, porównywalną z eotriceratopsem). Wydaje się więc, że eotriceratops nie był większy od późniejszych krewniaków. Wszystkie te oszacowania są bardzo niepewne, lecz wskazują, że prawdopodobnie ceratops ten był największym zwierzęciem w swoim środowisku. Byłby tylko niewiele krótszy od swojego pobratymca - hadrozauryda Edmontosaurus regalis, jednak był od niego dużo masywniejszy i miał zapewne wiele krótszy ogon, co czyniło by go największym (poza występującym na południu tytanozaurem Alamosaurus) zwierzęciem w tym okresie w Ameryce Północnej.
Pozycja filogenetyczna
Eotriceratops, jak wynika z analiz filogenetycznych, należy do Triceratopsini - kladu zaawansowanych ceratopsów, tworzonego przez rodzaje Titanoceratops, Triceratops, Nedoceratops, Torosaurus i Ojoceratops (trzy ostatnie to potencjalne synonimy Triceratops). Eotriceratops to prawdopodobnie bazalny przedstawiciel Triceratopsini, lecz bardziej zaawansowany niż Titanoceratops. Jeżeli jednak ten ostatni jest wyrośniętym pentaceratopsem a inne triceratopsyny to synonimy Triceratops, to jest on jedynym, obok Triceratops, przedstawicielem Triceratopsini. Można uznać, że Eotriceratops xerinsularis jest po prostu gatunkiem triceratopsa (T. xerinsularis), co zostało już nieoficjalnie zaproponowane przez Paula (2010).
Paleoekologia
Eotriceratops, jak inne rogate dinozaury, żywił się zapewne roślinami - zrywał je mocnym dziobem i rozdrabniał za pomocą baterii zębowych. Eotriceratops żył w otoczeniu innych dinozaurów - malutkiego alwarezauryda Albertonykus, czy zapewne jego głównego wroga - Albertosaurus. Prawdopodobnie żyły tam też rodzaje: Edmontosaurus, Edmontonia, Ornithomimus, Struthiomimus i Troodon.
Spis gatunków
| Eotriceratops | Wu, Brinkman, Eberth i Braman, 2007 |
|---|---|
| E. xerinsularis | Wu, Brinkman, Eberth i Braman, 2007 |
Bibliografia
Dodson, P. (1996) "The Horned Dinosaurs" wyd. Princeton University, New Jersey, 1-346.
Horner, J.R. & Goodwin, M.B. (2006) "Major cranial changes during Triceratops ontogeny" Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 273 (1602), 2757-2761.
Wu, X-C., Brinkman, D.B., Eberth, D.A., and Braman, D.R. (2007). "A new ceratopsid dinosaur (Ornithischia) from the uppermost Horseshoe Canyon Formation (upper Maastrichtian), Alberta, Canada." Canadian Journal of Earth Science, 44(9): 1243-1265.
Scannella, J. & Horner, J.R. (2010) "Torosaurus Marsh, 1891, is Triceratops Marsh, 1889 (Ceratopsidae: Chasmosaurinae): synonymy through ontogeny" Journal of Vertebrate Paleontology, 30(4): 1157 – 1168
Sampson, S.D., Loewen, M.A., Farke, A.A., Roberts, E.M., Forster, C.A., Smith, J.A. & Titus, A.L. (2010) "New Horned Dinosaurs from Utah Provide Evidence for Intracontinental Dinosaur Endemism" PLoS ONE, 5(9), e12292 doi:10.1371/journal.pone.0012292
Longrich, N.L. (2011) "Titanoceratops ouranous, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, doi: 10.1016/j.cretres.2010.12.007
http://scienceblogs.com/tetrapodzoology/2009/02/month_in_dinosaurs_part_iii.php
http://www.ucalgary.ca/~longrich/Albertonykus%20borealis.html
http://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/HoltzappendixWinter2010.pdf
