Gnathovorax
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Michał Siedlecki |
| Gnathovorax (gnatoworaks) | |
|---|---|
| Długość | ok. 3 m |
| Masa | ok. 60 kg |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Brazylia - Rio Grande de Sul
(formacja Santa Maria - ogniwo Alemoa) |
| Czas | |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Juan(-username-). [5] | |
Wstęp
Gnathovorax to rodzaj mięsożernego dinozaura, żyjącego w późnym triasie na terenie dzisiejszej Brazylii. Był to jeden z najstarszych dinozaurów. Dzięki kompletnym i dobrze zachowanym szczątkom, stanowi on ważne źródło wiedzy na temat pierwszych przedstawicieli tej niezwykłej grupy zwierząt. Gnathovorax został nazwany i opisany w 2019 r. przez zespół paleontologów pod kierownictwem Cristiana Pacheco.
Etymologia
Nazwa Gnathovorax pochodzi od greckiego gnathos („szczęka”) oraz łacińskich voro („pożerać”) i ax („skłonny do”). Całość można tłumaczyć jako „szczęka skłonna do pożerania”. Epitet gatunkowy honoruje odkrywcę szczątków dr Sérgio Furtado Cabreirę.
Materiał kopalny
Holotyp (CAPPA/UFSM 0009) to niemal kompletny, częściowo artykułowany szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie części obręczy barkowej i lewej kończyny przedniej, a także niektórych żeber. Został znaleziony na stanowisku Marchezan, którego osady należą do ogniwa Alemoa formacji Santa Maria. W tym samym bloku skalnym, w którym znaleziono ów szkielet znaleziono pozostałości cynodontów oraz rynchozaurów.
W 2024 roku opisano nowe szczątki gnatoworaksa z dolnych pokładów stanowiska Faixa Nova-Cerrito I należącego do tej samej formacji, okaz MCN-PV 2290 - częściowy szkielet pozaczaszkowy, na który składają się dwa fragmenty zrośniętych ze sobą trzonów prawdopodobnie najdalszych kręgów grzbietowych (MCN-PV 2290a i b), kość krzyżowa składająca się z dwóch pierwszych kręgów krzyżowych i dwóch par żeber krzyżowych (MCN-PV 2290c) oraz częściowa prawa k. piszczelowa (Campo i in., 2024).
Budowa i filogeneza
Gnathovorax był raczej niedużym mięsożercą. Ogólny plan budowy ciała był podobny jak u innych herrerazaurydów. Czaszka była dość niska i miała typowy dla tej grupy dinozaurów tępo zakończony pysk. Charakterystyczną cechą Gnathovorax była obecność tylko trzech zębów w kości przedszczękowej, podczas gdy Herrerasaurus miał ich cztery. Między kością przedszczękową a szczękową znajdował się dodatkowy, owalny otwór. W kościach szczękowych znajdowało się po 19 wydłużonych zębów, a w zębowych – 14. Były one zakrzywione do tyłu i bocznie spłaszczone, przypominające noże. Zęby szczękowe były piłkowane na obu krawędziach, a pozostałe – tylko z tyłu. Badanie wnętrza czaszki ujawniło stosunkowo prymitywną budowę tyłomózgowia.
Szyja składała się z 9 kręgów i była stosunkowo krótka, natomiast grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył 16 kręgów. Kończyny przednie były dość krótkie i kończyły się wydłużonymi, pięciopalczastymi dłońmi. Palec czwarty i piąty były zredukowane. Tylne kończyny były zdecydowanie dłuższe, ale raczej nieprzystosowane do biegania, o czym świadczy udo dłuższe od podudzia i krótkie śródstopie.
Gnathovorax należał do rodziny Herrerasauridae. Wg autorów opisu, byli to bazalni przedstawiciele Saurischia. Istnieją jednak również inne poglądy na temat pozycji filogenetycznej herrerazaurydów (zob. Staurikosaurus#Filogeneza).
Paleobiologia
Gnatoworaks prawdopodobnie szybko poruszającym się drapieżnikiem polującym na małych i średniej wielkości roślinożerców (np. rynchozaury) oraz na małe drapieżniki (np: buriolesta). Rekonstrukcja jego mózgu wskazała, iż miał bardzo dobrze rozwinięty płat kłaczkowaty móżdzka, więc prawdopodobnie miał świetny zmysł równowagi i koordynację motoryczną głowy i szyi (Pacheco i in., 2019). Analiza klatki piersiowej wykazała, iż u tego herrerazauryda nie występował system worków powietrznych, czyli jego kości nie były jeszcze spneumatyzowane (analogiczne obserwacje uzyskano dla buriolesta i pampadroma) (Aureliano i in., 2022).
Spis gatunków
| Gnathovorax | Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019 |
| G. cabreirai | Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019 |
| = Herrerasaurus (Gnathovorax) cabreirai | (Pacheco, Müller, Langer, Pretto, Kerber i da Silva, 2019) Paul, 2024 |
Bibliografia
Aureliano, T., Ghilardi, A.M., Müller, R.T., Kerber, L., Pretto, F.A., Fernandes, M.A., Ricardi-Branco, F., Wedel, M.J. (2022). "The absence of an invasive air sac system in the earliest dinosaurs suggests multiple origins of vertebral pneumaticity". Scientific Reports. 12 (1). 20844. [6]
Campo, M. L., Silva, F. O., Paes Neto, V. D., Ferigolo, J., Ribeiro, A. M. (2024). "Overview on the tetrapods from Faixa Nova-Cerrito I site (Hyperodapedon Assemblage Zone), Upper Triassic of southernmost Brazil". Historical Biology: An International Journal of Paleobiology: 1–19. [7]
Pacheco, C., Müller, R., Langer, M., Pretto, F., Kerber, L., da Silva, S.D. (2019)."Gnathovorax cabreirai: a new early dinosaur and the origin and initial radiation of predatory dinosaurs". PeerJ. doi:10.7717/peerj.7963.
Paul, G.S. (2024). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" (3 edycja). Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
![[5]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_cabreirai_J..jpg){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_locale.png){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull.png){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_skull_scans.png){kind=link}
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gnathovorax_maxilla_and_dentary.png){kind=link}
