Yutyrannus
| Autor: | Korekta: |
| Tomasz Skawiński |
| Yutyrannus (jutyran) | |
|---|---|
| Długość: | 9 m |
| Masa: | 1500 kg |
| Miejsce występowania: | Chiny – Liaoning |
| Czas występowania | 125-122 (?136-?118) Ma
kreda wczesna (apt?) |
| Systematyka | Dinosauria |
| 400px
Stado Yutyrannus huali atakujące parę Beipiaosaurus. © Brian Choo, 2012. | |
Yutyrannus to rodzaj dużego, opierzonego teropoda z grupy Tyrannosauroidea.
Budowa, paleobiologia i paleoekologia
Yutyrannus osiągał bardzo duże rozmiary – kość udowa największego znanego osobnika mierzy 85 cm długości, co pozwala oszacować długość całego zwierzęcia na około 9 m (z czego blisko 90 cm przypadało na czaszkę), a jego masę na ponad 1400 kg. Mimo to, Yutyrannus nie był największym bazalnym tyranozauroidem – większe od niego rozmiary osiągał Sinotyrannus. , a protopióra są znane u Dilong. Połączenie tych dwóch cech czyni jednak z Yutyrannus największego znanego teropoda, co do którego posiadamy bezpośrednie dowody występowania upierzenia – ponadczterdziestokrotnie większego od Beipiaosaurus, dotychczasowego rekordzisty.
Odkryto skamieniałości trzech osobników Yutyrannus – każdy z nich miał zachowane pióra. Szczątki te dowodzą, że pióra pokrywały większość ciała teropoda, choć u każdego z okazów zachowały się w innej części ciała. Prawdopodobnie najdłuższe z nich znajdowały się na szyi zwierzęcia. Pióra pokrywające końcową część ogona były zbyt gęsto położone, by ustalić, czy to wydłużone szerokie pióra nitkowate (EBFF's – elongated broad filamentous feathers), jak te, które odnaleziono u Beipiaosaurus, smukłe monofilamenty (nierozgałęzione), czy struktury bardziej złożone. Funkcja protopiór Yutyrannus nie jest jasna – mogły one pełnić funkcję pokazową, przydatną w czasie godów, jak u wielu innych wczesnych pierzastych teropodów, jednak niewykluczone, że służyły one głównie do utrzymywania ciepłoty ciała, zwłaszcza że Yutyrannus żył w czasach znacznie chłodniejszych od reszty okresu kredowego – średnia roczna temperatura na terenach dzisiejszej prowincji Liaoning wynosiła przypuszczalnie około 10 °C, podczas gdy kilkadziesiąt milionów lat później, pod koniec kredy – około 18 °C.
Oprócz piór, jedną z cech charakterystycznych jutyrana jest silnie pneumatyczny grzebień kostny biegnący przez środek czaszki, podobny do tego obecnego u tyranozauroida Guanlong i karnozaura Concavenator. U Yutyrannus tworzące grzebień kości przedszczękowa i nosowa są jednak tylko luźno połączone stawowo. Pod pewnymi względami Yutyrannus przypominał swoich późniejszych krewnych – miał np. podobnie długą i głęboką czaszkę. Inne cechy upodabniają go jednak do bazalnych tyranozauroidów – np. jego kręgi nie są w tak dużym stopniu spneumatyzowane, jak u tyranozaurydów.
Odkrycie trzech osobników w różnym wieku pozwala też ocenić, w jaki sposób rósł Yutyrannus. Prawdopodobnie schemat wzrostu był odmienny niż u dobrze poznanych pod tym względem tyranozaurydów – np. łopatka i kość biodrowa Yutyrannus wykazują negatywną allometrię w trakcie wzrostu, podczas gdy u tyranozaurydów, odpowiednio, pozytywną allometrię i niemal izometrię. Kość promieniowa, śródręcze i dystalne elementy kończyn są negatywnie allometryczne u Yutyrannus i tyranozaurydów, jednak negatywna allometria śródręcza, śródstopia i piszczeli występuje u Yutyrannus znacznie silniej niż u tyranozaurydów.
Systematyka
Analizy kladystyczne przeprowadzone przez Xu i współpracowników sugerują, że Yutyrannus zajmuje pozycję bardziej bazalną nie tylko od Tyrannosauridae, ale też Xiongguanlong czy Eotyrannus. Taki wynik przyniosła zarówno analiza, w której trzy okazy jutyrana połączono w pojedynczą roboczą jednostkę taksonomiczną, jak i ta, w której kodowano je jako osobne jednostki.
Odkrycie
Szczątki trzech osobników Yutyrannus huali zostały kupione przez Zhucheng Dinosaur Museum i Erlianhaote Dinosaur Museum od handlarza skamieniałości, który twierdził, że pochodzą one z jednego kamieniołomu w Batuyingzi na zachodzie prowincji Liaoning, choć nie potrafił przedstawić dokładnej lokalizacji. Cechy osadów otaczających skamieniałości są typowe dla formacji Yixian, co potwierdza, że szczątki pochodzą z tej właśnie formacji.
Etymologia
Nazwa rodzajowa pochodzi od słowa yu, które w języku mandaryńskim oznacza „pióra”, oraz łacińskiego tyrannus („tyran”), natomiast epitet gatunkowy gatunku typowego, huali, ponownie pochodzi z języka mandaryńskiego, w którym znaczy „piękny”, co odnosi się do urody upierzenia tego teropoda.
Spis gatunków
| Yutyrannus | Xu, Wang, Zhang, Ma, Xing, Sullivan, Hu, Cheng i Wang, 2012 |
|---|---|
| Y. huali | Xu, Wang, Zhang, Ma, Xing, Sullivan, Hu, Cheng i Wang, 2012 |
Bibliografia
- Xu X, Wang K, Zhang K, Ma Q, Xing L, Sullivan C, Hu D, Cheng S, Wang S. 2012. A gigantic feathered dinosaur from the Lower Cretaceous of China. Nature 484: 92-95. doi:10.1038/nature10906.
