Ojo Alamo

Autor:

Paweł Konarzewski

---

Formacja Ojo Alamo
Wiek	Trias 252 Jura 201,4 Kreda 143,1 66 ok. (?70) 67-65 Ma późna kreda-wczesny paleocen) (mastrycht-dan)
Miejsce	USA - Nowy Meksyk
Podjednostki	ogniwa Naashoibito i Kimbeto
Leży pod	formacja Kirtland (niezgodnie)
Leży nad	formacja Nacimiento
Klimat	tropikalny
Litologia	piaskowce i mułowce
Odsłonięcia skał formacji Ojo Alamo w rezerwacie Bisti/De-Na-Zin. Fot. Kent G. Budge [3]

Wstęp

Formacja Ojo Alamo to jednostka skalna znajdująca się w amerykańskim stanie Meksyk (Basen San Juan). Jest ona datowana na schyłek ery mezozoicznej oraz początek kenozocznej.

Paleoceńskie dinozaury?

Rekonstrukcja paleośrodowiska formacji Ojo Alamo (ogniwo Naashoibito) wraz z dinozaurami. Autor: Sergey Krasovskiy. Źródło: Jasinski i in., 2020 [1]

Przez długi czas naukowcy zastanawiali się, czy nieptasie dinozaury mogły przetrwać wymieranie kredowe. Fassett i współpracownicy (2002) donieśli o 34 elementach szkieletu hadrozauryda, które pochodziły z paleoceńskiej części formacji Ojo Alamo. Zdaniem naukowców, skamieniałości te nie zostały wtórnie przeniesione ze starszych osadów kredowych, lecz pochodzą z młodszych warstw paleoceńskich. Fauna dinozaurów z Nowego Meksyku mogła być dość zróżnicowana, a ich przedstawiciele prawdopodobnie żyli jeszcze około 1 mln lat po wymieraniu kredowym. Fassett i in. uważają, że dinozaury mogły przetrwać uderzenie asteroidy poprzez licznie złożone zakopane jaja tuż przed samym kataklizmem. Zakopane jaja mogły stanowić bezpieczne schronienie dla rozwijających się embrionów w dwóch pierwszych latach po katastrofie, co mogło umożliwić im przetrwanie najgorszej fazy jej skutków. Fassett (2009) i Fassett i in. (2011) na podstawie danych palinologicznych (pyłki roślin i zarodniki) oraz paleomagnetycznych stwierdzili kenozoiczny wiek ogniwa Naashoibito oraz formacji Animas z Kolorado, gdzie odnaleziono skamieniałości dinozaurów. Zdaniem powyższych naukowców skamieniałości dinozaurów nie zostały przemieszczone z warstw kredowych.

Z taką interpretacją nie zgadzają się Lucas i in. (2009). Naukowcy uważają, że Fassett (2009) nie przedstawił wystarczająco przekonujących dowodów na obecność paleoceńskich dinozaurów. Ich zdaniem Fassett (2009) zignorował znaczną nieciągłość osadów występującą powyżej warstw zawierających dinozaury w ogniwie Naashoibito. Dodatkowo Fassett w swojej publikacji traktował podjednostki formacji Ojo Alamo (ogniwa Naashoibito i Kimbeto) za jednolitą jednostkę stratygraficzną, przypisując jej wiek paleoceński, co według poprzednich badań było błędem. Ponadto Lucas i współpracownicy podają, że tylko jedna kość hadrozauryda może być młodsza, gdyż została ona przeniesiona z warstw kredowych. Tym samym ten zespół naukowców stwierdził, że dane palinologiczne i magnetostratygraficzne przytoczone przez Fassetta są niewiarygodne.

Wiek

Odsłonięcia skał formacji Ojo Alamo z widocznym w środku fragmentem skamieniałego drzewa. Fot. Kent G. Budge [2]

Dokładny wiek formacji Ojo Alamo jest trudny do ustalenia, ale uważa się, że osady ogniwa Naashoibito pochodzą z mastrychtu, natomiast Kimbeto - paleocenu. Na podstawie datowania metotodów U-Pb (uranowo-ołowiową) cyrkonów określono wiek ogniwa Naashoibito na 70 Ma, natomiast metoda Ar/Ar (argon-argon) dała nieco młodszy wiek (ok. 67-66,5 Ma). Sugeruje, to, że omawiana podjednostka jest nieco starsza niż formacja Hell Creek (Fowler, 2017). Według badań Flynna i współpracowników (2025) warstwy ogniwa Naashoibito zawierające skamieniałości dinozaurów datowane są na schyłek mastrychtu, a ich wiek wynosi od 66,9 do 66,4 Ma. Zdaniem badaczy mezoziczna część pokłady Ojo Alamo odpowiada swoim wiekiem warstwom Hell Creek. Z kolei Flynn i in. (2020) uważają, że paleoceńske osady formacji Ojo Alamo (ogniwo Kimbeto) powstały tuż po erze mezozoicznej, około 66-65 Ma.

Paleofauna

Na terenach formacji Ojo Alamo występowały bardzo podobne grupy dinozaurów jak w półnonych regionach Ameryki Północnej, jednak nowością były zauropody z grupy Titanosauria. Dorosłe tytanozaury zapewne nie były narażone na ataki ze strony tyranozaurydów, jednak mogły stanowić zagrożenie dla młodych, starych i chorych. Innymi występującymi grupami roślinożerców były hadrozaurydy, ceratopsydy oraz ankylozaury. W cieniu dużych drapieżników żyły mniejsze dromeozaurydy, troodontydy oraz owiraptorozaury. Oprócz dinozaurów faunę Ojo Alamo stanowiły również krokodylomorfy, żółwie, łuskonośne, ryby oraz ssaki. Według Flynna i współpracowników (2025) fauna dinozaurów w mastrychtcie nie była jednolita w całej Laramidii.

Dinozaury

Dinozaury
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Alamosaurus sanjuanensis	Naashoibito	wiele okazów	Pierwszy opisany zauropod pochodzący z mastrychtu Ameryki Północnej.
Dineobellator notohesperus	Naashoibito	SMP VP-2430 - niekompletny szkielet	Pierwotnie był zaliczony do grupy Velociraptorinae.
Glyptodontopelta mimus	Naashoibito	wiele okazów	Jedyny opisany nodozauryd z omawianej formacji.
Ojoceratops fowleri	Naashoibito	wiele okazów	Chasmozauryn blisko spokrewniony z Triceratops.
Ojoraptorsaurus boerei	Naashoibito	SMP VP-1458 - zrośnięte kości łonowe	Obecnie jest uważany za nomen dubium.
Richardoestesia sp.	Naashoibito	NMMNH P-32742 - ząb	Nieokreślony gatunek z rodzaju Richardoestesia.
Niezidentyfikowany ankylozaur	Naashoibito	SMP VP-1570, SMP VP-1573, SMP VP-1731, SMP VP-1831, SMP VP-1832, SMP VP1863, SMP VP-2355, SMP VP-2519 - osteodermy; SMP VP-2048 - osteoderma oraz dwa niezidentyfikowane fragmenty kości; USNM 8571 - niemalże kompletna lewa łopatka	Te okazy mogą należeć do różnych taksonów.
Niezidentyfikowany ankylozauryd	Naashoibito	NMMNH P-22654 - dwie fragmentaryczne osteodermy miedniczne; NMMNH P-33917 - osteoderma; NMMNH P46390 - ząb; SMP VP-1249 - niekompletny przedni kręg ogonowy; SMP VP-2632 - lewa kość łopatkowo-krucza, kręgi z połączonymi żebrami, kręgi, żebra, fragmenty żeber połączonych z niezidentyfikowanymi kośćmi	Takson mogący być podobny do Euoplocephalus.
Niezidentyfikowany cenagnatyd	Naashoibito	SMP VP-2172 - niekompletny pazur stopy	Niediagnostyczny takson. Zachowany pazur jest krótki, masywny oraz lekko wygięty.
Niezidentyfikowany ceratopsyd	Naashoibito	NMMNH P-21100 - niekompletna prawa kość łuskowa; NMMNH P-25074 - częściowa kości ciemieniowa; SMP VP-1459 - dwa niezidentyfikowane fragmenty krawędzi kryzy młodocianego lub młodego osobnika; SMP VP-1533 – fragmenty podstawy czaszki oraz fragmenty kości znajdujące się w konkrecji; SMP VP-1642 - nieokreślony element czaszki; SMP VP-1714 - trzon kręgu grzbietowego; SMP VP-1830 - niezidentyfikowany fragment kości; SMP VP-2047 - niezidentyfikowany element w czterech częściach; SMP VP-2088 - trzon kręgu i towarzyszące fragmenty kości; SMP VP-2107 - fragmenty podstawy czaszki; SMP VP-2262 – niekompletny prawy wyrostek dziobiasty; SMP VP-2509 - 88 zębów i fragmentów zębów; SMP VP-2539 - dwa prawdopodobne fragmenty kości łuskowej; SMP VP-2589 - nieoznaczone fragmenty czaszki; SMP VP-2592 - fragment prawdopodobnie kości czołowej oraz zidentyfikowany fragment kostny; SMP VP-2693 - ząb; SMP VP-2733 - prawdopodobny fragment rogu	Te okazy mogą należeć do rodzaju Ojoceratops.
Niezidentyfikowane dinozaury	Naashoibito	SMP VP-1244 - trzy niezidentyfikowane kostne elementy; SMP VP-1820 - fragment kręgu; SMP VP-1833 i SMP VP-VP-2191 - niezidentyfikowana kość; SMP VP-2066 - bliższa część niezidentyfikowanej kości; SMP VP-2106 - dalsza część ?kości strzałkowej; SMP VP-2108 - niezidentyfikowany element; SMP VP-2231 - ?fragment kończyny; SMP VP-2261 - ?fragment czaszki; SMP VP-2516 - ?fragment żebra; SMP VP-2591 - element pozaczaszkowy; SMP VP-2596 - niekompletny trzon kręgu oraz fragmenty czaszki; SMP VP-2627 - ?kość skrzydłowa zewnętrzna; SMP VP-2700 - koprolit; SMP VP-2784 -?fragmenty czaszki oraz kręgów; SMP VP-2789 - prawie kompletne żebro; SMP VP-2808 - ?niekompletny kręg oraz fragmenty kręgów	Niediagnostyczne taksony. Skąpy materiał kopalny uniemożliwia przypisanie ich do konkretnych grup.
Niezidentyfikowany hadrozauryd	Naashoibito	NMMNH P-22544 - niekompletna prawa kość piszczelowa; SMP VP-1247 - zwietrzałe i niekompletne kręgi ogonowe; SMP VP- 1320 - niekompletne ścięgno; SMP VP-1624 - kręgi oraz ich fragmenty; SMP VP-1867 - niekompletne żebro i fragmenty kręgów; SMP VP2050 - prawie kompletna kość strzałkowa; SMP VP-2087 - fragmenty czaszki z niekompletnym wyrostkiem dziobiastym; SMP VP-2508 i SMP VP-2692 - zęby oraz ich fragmenty; SMP VP-2809 - ? skostniałe ścięgno; SMP VP-2823 - prawie kompletny trzon kręgu ogonowego	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany lambeozauryn	Naashoibito	NMMNH P-19147 - 22 żerba, dwa kręgi grzbietowe, pięć wyrostków kolczystych, skostniałe ścięgno, słabo zachowana kość krzyżowa, niekompletna prawa łopatka, części obydwu kości łonowych, dystalna część kości piszczeli; SMP VP-1534 - prawie kompletna prawa kość jarzmowa; SMP VP-2263 - prawie kompletna lewa kość ramienna	Takson mogący być podobny do Corythosaurus i Hypacrosaurus.
Niezidentyfikowany ornitomimyd	Naashoibito	NMMNH P-22660 - niekompletny pazur; NMMNH P-37811 - niekompletny paliczek; NMMNH P-38482 - dystalna części kości śródstopia IV będącej w 20 kawałkach	Niediagnostyczne takson.
Niezidentyfikowane teropody	Naashoibito	NMMNH P-28367 i NMMNH P-28369 - niekompletne zęby; SMP VP-1318 - niekompletne kręg ogonowy; SMP VP-2176 - niekompletny trzon kręgu ogonowego; SMP VP-2434 i SMP VP-2521 - ?fragment czaszki; SMP VP-2435 - prawdopodobny fragment czaszki; SMP VP-2500 - dwa fragmenty ? kości ciemieniowej oraz częściowa mózgoczaszka; SMP VP-2626 - niekompletny kręg oraz powiązane z nim fragmenty kości; SMP VP-2069 - niekompletny ?ząb przedszczękowy; SMP VP-2709 - niekompletna kość śródstopia; SMP VP-2781 - niekompletny pazur stopy; SMP VP-2788 - prawie kompletny pazur stopy; SMP VP-3357 - paliczek stopy ?III-1	Niediagnostyczne taksony.
Niezidentyfikowany tyranozauryd	Naashoibito	AMNH 5882 - prawy paliczek stopy; NMMNH P-7199 - fragment lewej kości zębowej, fragmenty zębów oraz fragment kręgu; SMP VP-1113 - niekompletna prawa kość udowa; SMP VP-1317 - niekompletny wierzchołek zęba; SMP VP-1574 - prawie kompletny ząb; SMP VP-1848 - lewa kość śródstopia; SMP VP-2105 - prawie kompletny prawa kość łopatkowo-krucza; SMP VP-2174 - wierzchołek zęba powiązany z niezidentyfikowanym fragmentem kości; SMP VP-2352 - boczna połowa zęba.	Takson mogący być odrębny od Tyrannosaurus.
Niezidentyfikowany troodontyd	Naashoibito	NMMNH P-22566 i SMP VP-3341 - cztery zęby	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.

Krokodylomorfy

Krokodylomorfy
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz
cf. Brachychampsa sp.	Naashoibito	SMP VP-2504 - ząb z górnej lub dolnej szczęki	Ten okaz może należeć do rodzaju Brachychampsa.
Niezidentyfikowani przedstawiciele Crocodylidae	Naashoibito	NMMNH P-25022, SMP VP-2049 i SMP VP-2787 - zęby; SMP VP-1321, SMP VP-1823 i SMP VP-2511 - osteodermy; NMMNH P-32838 - fragment żuchwy	Niediagnostyczne taksony.

Żółwie

Żółwie
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz
Basilemys sp.	Naashoibito	USNM 6555 - elementy skorupy	Ten okaz był wcześniej uważany za gatunek Basilemys nobilis, jednak został uznany za nomen dubium i został obecnie sklasyfikowany jako nieokreślony gatunek Basilemys.
Compsemys sp.	Naashoibito	SMP VP-2527, SMP VP-2590 i USNM 8349 - elementy skorupy	Nieokreślony gatunek z rodzaju Compsemys.
Hoplochelys sp.	Naashoibito	NMMNH P-29159, SMP VP-1571, SMP VP-1578, SMP VP-1650, SMP VP-2109 i SMP VP-2514 - elementy skorupy	Nieokreślony gatunek z rodzaju Hoplochelys.
cf. Plastomenus sp.	Naashoibito	SMP VP-2517 - prawie kompletna prawa kość ciemieniowa	Ten okaz może należeć do rodzaju Plastomenus.
Niezidentyfikowani przedstawiciele Adocidae	Naashoibito	USNM 6554, SMP VP-1308, SMP VP-2356, SMP VP-2389, SMP VP-2663 i SMP VP-2785 - elementy skorupy	Okaz USNM 6554 jest holotypem Adocus vigoratus, jednak ze względu na brak cech diagnostycznych został uznany za nomen dubium.
Niezidentyfikowani przedstawiciele Baenidae	Naashoibito	SMP VP-2482, SMP VP-2506, SMP VP-2513, SMP VP-2594, SMP VP-2637 i SMP VP-3259 - elementy skorupy	Prawdopodobnie niediagnostyczne taksony.
Niezidentyfikowany przedstawiciel Paracryptodira	Naashoibito	SMP VP-2670 - element skorupy	Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie dokładna przynależeć tego okazu wewnętrz grupy Paracryptodira.
Niezidentyfikowani przedstawiciele Testudines	Naashoibito	SMP VP-2518 i SMP VP-2671 - elementy skorupy	Niediagnostyczne taksony.
Niezidentyfikowani przedstawiciele Trionychidae	Naashoibito	liczne elementy skorupy	Niediagnostyczne taksony.

Łuskonośne

Łuskonośne
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz
?Chamops sp.	Naashoibito	NMMNH P-15017 - ząb	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
Peneteius sp.	Naashoibito	NMMNH P-36544 - szczęka z zębami; NMMNH P-41233 - dolny ząb; NMMNH P-41224 - górny ząb	Nieokreślony gatunek z rodzaju Peneteius.

Płazy

Płazy
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz
Niezidentyfikowany przedstawiciel?Batrachosauroididae	Naashoibito	NMMNH P-44917 - kręg tułowiowy	Przedstawiciel grupy Caudata (płazy ogonowe.

Ryby kostnoszkieletowe

Ryby kostnoszkieletowe
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz
Niezidentyfikowani przedstawiciele Lepisosteidae	Naashoibito	SMP VP-2068, SMP VP-2501, SMP VP-2782 i SMP VP-2858 - izolowane łuski	Niediagnostyczne taksony.

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Ryby chrzęstnoszkieletowe
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz
Myledaphus sp.	Naashoibito	NMMNH P-44485 - ząb	Nieokreślony gatunek z rodzaju Myledaphus.
?Squatirhina sp.	Naashoibito	NMMNH P-27832 - ząb	Przynależność tego okazu do Squatirhina jest wątpliwa.

Ssaki

Ssaki
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz
Alphadon marshi	Naashoibito	NMMNH P-49828 i NMMNH P-49779 - zęby	Przedstawiciel grupy Alphadontinae (torbacze).
cf. Essonodon sp.	Naashoibito	NMMNH P-30243, NMMNH P-32570, NMMNH P-32771, NMMNH P-32773 i UNM FKK-020 - zęby	Przedstawiciel grupy Multituberculata (wieloguzkowce).
aff. Glasbius sp.	Naashoibito	NMMNH P-41560, NMMNH P-46380, NMMNH P-46381 i NMMNH P-46384 - zęby	Przedstawiciel grupy Glasbiidae (ssaki niższe). Przynależność tych okazów do rodzaju Glasbius jest niepewna.
aff. Meniscoessus sp.	Naashoibito	NMMNH P-49780 - niekompletny ząb	Przedstawiciel grupy Multituberculata (wieloguzkowce).
Mesodma formosa	Naashoibito	NMMNH P-49781, NMMNH P-49782, NMMNH P-49829 i NMMNH P-49830 - zęby	Przedstawiciel grupy Multituberculata (wieloguzkowce).
Niezidentyfikowany przedstawiciel Alphadontinae	Naashoibito	NMMNH P-41549 - zęby	Przedstawiciel grupy Alphadontinae (torbacze).
Niezidentyfikowany przedstawiciel Multituberculata	Naashoibito	NMMNH P-49783 - ząb	Być może niediagnostyczny takson.
cf. Pediomyidae	Naashoibito	NMMNH P-41557, NMMNH P-46395 i NMMNH P-54200 - zęby	Przedstawiciel grupy Pediomyidae (torbacze).

Pozostałe kręgowce

Kręgowce
Takson	Ogniwo	Materiał kopalny	Komentarz
Niezidentyfikowane przedstawiciele Vertebrata	Naashoibito	NMMNH P-32988 - niezidentyfikowany fragment kości; SMP VP-2480, lewa kość czołowa; SMP VP-2502 - dwa koprolity; SMP VP-2512 - dwa niezidentyfikowane fragmenty kości; SMP VP-2662 - niekompletny ?ząb; SMP VP-2695 - dwa niezidentyfikowane fragmenty kości; SMP VP-2700 - koprolit	Niediagnostyczne taksony.

Koprolity

Sullivan i Jasinski (2012) opisali 3 morfotypów koprolitów odnalezionych w formacji Ojo Alamo, które zostały odnalezione w ogniwie Naashoibito. Jeden z okazów (SMP VP-2502) został przypisany do morfotypu G. Koprolit charakteryzował się spiralnym, półksiężycowatym kształtem. Miał on długość ok. 55 mm oraz ok. 10,5 mm grubości.

Paleoflora

Na początku paleocenu (ok. 350 tys lat. po wymieraniu kredowym), paleoflora foramcji Ojo Alamo charakteryzowała się wysoką różnorodnością, lecz różniła się od siebie w zależności od danego środowiska. Dominowały w niej rośliny okrytonasienne, a w ich towarzystwie występowały paprotniki, widłakowe oraz rośliny iglaste. Część tej floru mogła być endemiczna dla regionu San Juan. W porównaniu do innych równowiekowych roślinności z Ameryki Północnej, flora Ojo Alamo wykazywała o 10-55% większe zróżnicowanie gatunkowe, przy jednocześnie mniejszej równomierności ich występowania. Dynamiczny rozwój roślin na południu kontynentu północnoamerykańskiego był możliwy dzięki ciepłemu i wilgotnemu klimatowi (Flynn i Peppe, 2019).

Bibliografia

Fassett, J. E. (2009). "New geochronologic and stratigraphic evidence confirms the Paleocene age of the dinosaur‑bearing Ojo Alamo Sandstone and Animas Formation in the San Juan Basin, New Mexico and Colorado". Palaeontologia Electronica, 12(1), 1‑155 [4]

Fassett, J. E., Heaman, L. M., & Simonetti, A. (2011). "Direct U-Pb dating of Cretaceous and Paleocene dinosaur bones, San Juan Basin, New Mexico". Geology, 39(2), 159-162. doi:10.1130/G31466.1

Fassett, J. E., Zielinski, R. A., & Budahn, J. R. (2002). "Dinosaurs that did not die: Evidence for Paleocene dinosaurs in the Ojo Alamo Sandstone, San Juan Basin, New Mexico". Geological Society of America Special Paper, 356, 307-336 [5]

Flynn, A. G., Brusatte, S. L., Chiarenza, A. A., García-Girón, J., Davis, A. J., Fenley, C. W., Leslie, C. E., Secord, R., Shelley, S., Weil, A., Heizler, M. T., Williamson, T. E., & Peppe, D. J. (2025). "Late-surviving New Mexican dinosaurs illuminate high end-Cretaceous diversity and provinciality". Science, 390(6771), 400-404. doi:10.1126/science.adw3282

Flynn, A. G., Davis, A. J., Williamson, T. E., Heizler, M., Fenley, C. W., Leslie, C., Secord, R., Brusatte, S., & Peppe, D. J. (2020). "Early Paleocene magnetostratigraphy and revised biostratigraphy of the Ojo Alamo Sandstone and lower Nacimiento Formation, San Juan Basin, New Mexico, USA". GSA Bulletin, 132(9-10), 2154. doi:10.1130/B35481.1

Flynn, A. G., & Peppe, D. J. (2019). "Early Paleocene tropical forest from the Ojo Alamo Sandstone, San Juan Basin, New Mexico, USA". Paleobiology, 45(4), 612-635. doi:10.1017/pab.2019.24

Fowler, D. W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America". PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426

Lucas, S. G., Sullivan, R. M., Cather, S. M., Jasinski, S. E., Fowler, D. W., Heckert, A. B., Spielmann, J. A., & Hunt, A. P. (2009). "No definitive evidence of Paleocene dinosaurs in the San Juan Basin". Palaeontologia Electronica, 12(2), 8A [6]

Sullivan, R. M., & Jasinski, S. E. (2012). "Coprolites from the Upper Cretaceous Fruitland, Kirtland and Ojo Alamo formations, San Juan Basin, New Mexico". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 57: 255-262