Aquilops

Autor:	Łukasz Czepiński
Korekta:	Michał Siedlecki

---

Aquilops (akwilops)
Długość	ok. 60 cm (osobnik niedojrzały)
Wysokość	ok. 30 cm (osobnik niedojrzały)
Masa	ok. 1,5 kg (osobnik niedojrzały)
Dieta	roślinożerny
Miejsce	USA formacja Cloverly (Montana)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 110-100 Ma ?środkowy-późny alb (wczesna kreda)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ceratopsia Neoceratopsia
Ryc. 1. Rekonstrukcja przyżyciowa akwilopsa z hipotetycznym rogiem na dziobie. Autor: Brian Engh 0.6 m Porównanie wielkości Aquilops i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EMontana, Carbon County\u003Cbr\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Formacja\" class=\"mw-redirect\" title=\"Formacja\"\u003Eformacja\u003C/a\u003E \u003Ca href=\"/index.php?title=Cloverly\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Cloverly (strona nie istnieje)\"\u003ECloverly\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ci\u003E\u003Ca class=\"mw-selflink selflink\"\u003EAquilops americanus\u003C/a\u003E\u003C/i\u003E\u003Cbr\u003E\u003Cb\u003EOMNH 34557\u003C/b\u003E (\u003Ca href=\"/wiki/Holotyp\" title=\"Holotyp\"\u003Eholotyp\u003C/a\u003E)\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Montana, Carbon Countyformacja Cloverly\n","link":"","lat":45,"lon":-109,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Aquilops americanus to gatunek niewielkiego bazalnego dinozaura rogatego, najwcześniejszego znanego ceratopsa z kontynentu amerykańskiego. Poruszał się prawdopodobnie na dwóch kończynach i miał czaszkę z ostro zakrzywionym dziobem, na przedzie którego znajdywał się guz, być może za życia stanowiący podstawę rogu (Ryc. 1).

Materiał kopalny

Ryc. 2. Czaszka Aquilops - OMNH 34557

Ryc. 3. Rekonstrukcja czaszki akwilopsa

Akwilops znany jest z niekompletnej czaszki i żuchwy niedojrzałego osobnika, opatrzonej numerem katalogowym OMNH 34557 (Ryc. 2), stanowiącej holotyp. Okaz przechowywany jest w kolekcji Muzeum Historii Naturalnej im. Sama Noble'a w Oklahomie (USA).

Historia odkrycia

Szczątki Aquilops zostały odkryte w 1997 roku przez paleontologa Scotta Madsena, który początkowo wziął je za należące do niewielkiego ornitopoda z rodzaju Zephyrosaurus. Po wypreparowaniu skamieniałości ze skał, Madsen stwierdził, że ma do czynienia z niewielkim dinozaurem rogatym i oddał je do Muzeum w Oklahomie .

Szczątki doczekały się swojego naukowego opisu w 2014 roku, za sprawą zespołu amerykańskich naukowców pod kierownictwem Andrewa Farke'a.

Budowa i biologia

Podobnie jak większość wczesnych neoceratopsów, akwilops miał niewielkie rozmiary (sama czaszka mierzyła jedynie 8,4 cm, należała jednak do niedojrzałego osobnika). Na tle innych Neoceratopsia wyróżniał się hakowato zagiętym dziobem (tworzonym przez kość rostralną w szczęce górnej), którego wierzchołek jest skierowany ku wnętrzu pyska, a na którego przedniej powierzchni znajduje się guz. Cechą prymitywną tego zwierzęcia jest obecność trzech zębów na kości przedszczękowej (u późniejszych ceratopsów, za wyjątkiem protoceratopsydów, zęby obecne są tylko na kości szczękowej). Inną charakterystyczną cechą akwilopsa jest kształt i rozmiary okna przedoczodołowego (Ryc. 3).

Środowisko

Ze skał formacji Cloverly na terenie Montany, oprócz Aquilops znane są szczątki ornitopodów takich jak Tenontosaurus tilleti czy niewielki Zephyrosaurus schaffi oraz ankylozaura Sauropelta edwardsorum a także tajemniczego owiraptorozaura Microvenator, czy pozostającego bez nazwy ornitomimozauryda. Zagrożeniem zarówno dla akwilopsa jak i dla innych współwystępujących z nim zwierząt był zapewne duży dromeozauryd Deinonychus antirrhopus. Nad nimi górowały zauropody, takie jak Rugocaudia.

Filogeneza i taksonomia

Kladogramy są powszechnym sposobem przedstawiania hipotez o pokrewieństwach między organizmami. Ich interpretacja wymaga pewnych umiejętności, dlatego też dowiedz się Jak czytać kladogramy.

Neoceratopsia	Liaoceratops Aquilops Auroraceratops Yamaceratops Archaeoceratops Helioceratops Koreaceratops Leptoceratopsidae Coronosauria

Kladogram ukazujący pokrewieństwo Aquilops z innymi neoceratopsami (za: Farke, et al., 2014). Wykazuje on, że akwilops jest bliskim krewniakiem wczesnych neoceratopsów, takich jak Liaoceratops z barremu (wczesna kreda, ok. 126-125 Ma), jest jednak od niego znacznie późniejszy (ok. 15-20 milionów lat). Akwilops nie jest przodkiem późniejszych północnoamerykańskich ceratopsów - leptoceratopsydów i ceratopsydów, które niezależnie należy wyprowadzać z azjatyckich przodków.

Nowe analizy filogenetyczne umieszczają akwilopsa jako takson siostrzany liaoceratopsa (Yu i in., 2020) lub za takson o wiele bardziej zaawansowany od większości bazalnych neoceratopsów, ale prymitywniejszy od jamaceratopsa (Son i in., 2022).

Znaczenie paleobiogeograficzne

Ponieważ najwcześniejsze znane ceratopsy, takie jak Yinlong ze środkowej/późnej jury Chin, czy Chaoyangsaurus i Xuanhuaceratops z późnej jury/wczesnej kredy Chin, pochodzą z terytorium Azji, to właśnie ten kontynent uznaje się za kolebkę dinozaurów rogatych. W Azji zapis kopalny ceratopsów urywa się przed końcem mezozoiku, a najbardziej zaawansowanymi formami były protoceratopsydy, bagaceratopidy i ceratopsoid Turanoceratops, podczas gdy w Ameryce Północnej koniec kredy jest czasem największej różnorodności zaawansowanych dinozaurów rogatych, ceratopsydów (takich jak np. Triceratops). Do czasu odkrycia wczesnokredowego Aquilops, z Ameryki Północnej znane były niemal wyłącznie wspomniane, późnokredowe ceratopsydy i nieco mniej zaawansowane leptoceratopsydy (znajdowane również na terenie Azji), z wcześniejszych osadów znane były jedynie izolowane zęby (z albu Maryland i z cenomanu Utah ) i elementy pozaczaszkowe (IMNH 398/39294 - elementy miednicy i kręgi ogonowe - oraz IMNH 1051/40571 - ~12 artykułowanych kręgów ogonowych z albu Idaho), będące oczywistymi dowodami na migracje faun między tymi kontynentami. Nie jest pewne, czy wymiana faun między Azją a Ameryką Północną następowała bezpośrednio (przez Beringię) czy może prowadziły przez Europę. Brak obecności kluczowych azjatyckich form w Europie (za wyjątkiem Ajkaceratops o niepewnej pozycji filogenetycznej) wspiera hipotezę bezpośrednią.

Aquilops jest świadectwem pierwszej migracji dinozaurów rogatych z Azji do Ameryki Północnej, poprzedzającym migrację leptoceratopsydów i ceratopsydów, które miały miejsce zapewne nie później niż w turonie, ok. 90 Ma. Czasowe i geograficzne rozprzestrzenienie tych ostatnich grup sugeruje obecność przynajmniej okresowych połączeń między Azją a Ameryką Północną istniejących aż do turonu włącznie. Po okresie izolacji, kolejne połączenie powstało prawdopodobnie w późnym kampanie, na co wskazuje zapis kopalny terizinozaurów, hadrozauroidów, tyranozauroidów oraz innych kladów.

Odnalezienie zębów należących do przedstawiciela neoceratopsów w formacji Arundel datowanej na apt, sugeruje, że pierwsza migracja neoceratopsów z Azji do Ameryki Północnej zaszła przed późną kredą, a przodkowie akwilopsa żyli na terenie obecnych Stanów Zjednoczonych już kilka-kilkanaście milionów lat wcześniej (Brownstein, 2018).

Etymologia

Nazwa rodzajowa Aquilops to połączenie łacińskiego wyrazu aquila ("orzeł") i greckiego ops ("twarz"), odnoszące się do hakowato zakrzywionego dziobu na czaszce zwierzęcia (jak u orła). Nazwa gatunkowa, americanus zwraca uwagę na miejsce znalezienia dinozaura. Całą nazwę można zatem przetłumaczyć jako "orla twarz z Ameryki".

Spis gatunków

Aquilops	Farke, Maxwell, Cifelli & Wedel, 2014
A. americanus	Farke, Maxwell, Cifelli & Wedel, 2014

Bibliografia

Brownstein, CD. (2018). The biogeography and ecology of the Cretaceous non-avian dinosaurs of Appalachia. Palaeontologia Electronica 21.1.5A: 1-56.

Chinnery-Allgeier, B.J., Kirkland, J.I., 2010. An update on the paleobiogeography of ceratopsian dinosaurs. W: Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B.J., Eberth, D.A., (eds.), New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. p.387-404. Indiana University Press, Bloomington.

Farke, A.A., Maxwell, W.D., Cifelli, R.L., Wedel, M.J., 2014. A Ceratopsian Dinosaur from the Lower Cretaceous of Western North America, and the Biogeography of Neoceratopsia. PLoS ONE 9(12): e112055. doi:10.1371/journal.pone.0112055

Son, M., Lee, Y., Zorigt, B., Kobayashi, Y., Park, J., Lee, S., Kim, S., Lee, K.Y. (2022) "A new juvenile Yamaceratops (Dinosauria, Ceratopsia) from the Javkhlant Formation (Upper Cretaceous) of Mongolia." PeerJ 10:e13176 [1]

Yu, Congyu; Prieto-Marquez, Albert; Chinzorig, Tsogtbaatar; Badamkhatan, Zorigt; Norell, Mark (2020-09-10). "A neoceratopsian dinosaur from the early Cretaceous of Mongolia and the early evolution of ceratopsia". Communications Biology. 3 (1): 1–8. [2]