Erketu: Różnice pomiędzy wersjami
(uzupełnienie - drugi okaz?) |
(uzupełnienia) |
||
| (Nie pokazano 3 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Erketu''}} | {{DISPLAYTITLE:''Erketu''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Maciej Ziegler]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Marcin Szermański]],[[Łukasz Czepiński]], [[Paweł Konarzewski]] |
| − | + | |nazwa = ''Erketu'' (erketu) | |
| − | + | |długość = 16 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press. </ref> | |
| − | + | |wysokość = 3,1 m (w ramionach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | |
| − | | [[Marcin Szermański]] | + | |masa = 5,6 t <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | [[Łukasz Czepiński]] | + | |dieta = roślinożerny |
| − | | | + | |miejsce = [[Mongolia]] - Ajmak wschodniogobijski |
| − | + | <small>([[formacja]] [[Bayan Shireh]])</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|96|90}} | |
| − | + | ok. 96-90 [[Ma]] <ref>Kurumada, Y., Aoki, S., Aoki, K., Kato, D., Saneyoshi, M., Tsogtbaatar, K., ... & Ishigaki, S. (2020). "Calcite U–Pb age of the Cretaceous vertebrate‐bearing Bayn Shire Formation in the Eastern Gobi Desert of Mongolia: Usefulness of caliche for age determination". Terra Nova, 32(4), 246-252.</ref><br> | |
| − | + | <small>[[późna kreda]] ( [[cenoman]] - [[turon]])</small> | |
| − | + | |systematyka = | |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | |- | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | [[Mongolia]] - Ajmak wschodniogobijski | ||
| − | |||
| − | <small>(formacja | ||
| − | |- | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
| Linia 50: | Linia 29: | ||
? [[Titanosauria]] / ? [[Euhelopodidae]] | ? [[Titanosauria]] / ? [[Euhelopodidae]] | ||
| − | | | + | |PorównanieGrupa = |
| − | | | + | |PorównanieDługość = |
| − | + | |grafika = Erketu ellisoni skeletal.png | |
| − | |} | + | |podpis = Sylwetka [[holotyp]]u ''Erketu'' wraz z zaznaczonymi na biało odnalezionymi kośćmi. Autor: Gunnar Bivens [https://www.deviantart.com/gunnarbivens/art/Erketu-ellisoni-Skeletal-834513311] |
| − | + | |mapa = | |
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
''Erketu'' to tytanozaurokształtny [[Sauropoda|zauropod]] odnaleziony w Mongolii w osadach pochodzących ze "środkowej" kredy. | ''Erketu'' to tytanozaurokształtny [[Sauropoda|zauropod]] odnaleziony w Mongolii w osadach pochodzących ze "środkowej" kredy. | ||
''Erketu'' żył na równinach zalewowych, obok nieopisanych większych od ''[[Deinonychus]]'' [[maniraptor]]ów i drapieżników wielkości ''[[Allosaurus]]''. W tej samej lokalizacji znaleziono także skamieniałe owoce. | ''Erketu'' żył na równinach zalewowych, obok nieopisanych większych od ''[[Deinonychus]]'' [[maniraptor]]ów i drapieżników wielkości ''[[Allosaurus]]''. W tej samej lokalizacji znaleziono także skamieniałe owoce. | ||
| + | |||
| + | ==Materiał kopalny== | ||
| + | [[Holotyp]] należący do dorosłego osobnika (IGM 100/1803) to artykułowane kręgi szyjne: kompletne od 1 do 5, szósty niekompletny, mostek, artykułowane: kość strzałkowa i kość piszczelowa, kość skokowa i kość piętowa. Kolejne kręgi szyjne (7-9) tego samego osobnika zostały wydobyte i opisane później (Ksepka i Norell, [[2010]]). | ||
| + | |||
| + | Być może także zęby znalezione w tej samej lokalizacji należą do tego [[takson]]u. | ||
| + | |||
| + | Okaz IGM 100/3005 - tylny kręg grzbietowy i 15 kręgów ogonowych znalezionych 2 km od [[holotyp]]u zostało przypisanych do [[Titanosauria]] [[indet.]] (Ksepka i Norell, 2010). Autorzy uznali, że nie jest to ''Erketu'', gdyż kręgi wykazują morfologię bardziej zaawansowanego [[somfospondyl]]a (Titanosauria). Ponieważ analizy Manniona i in. (2014) wykazały zaawansowaną pozychę ''Erketu'' wśród Titanosauria, odpadła negatywna przesłanka do uznania tego materiału za ''Erketu''. Uznać więc należy, że jest to prawdopodobnie materiał tego zauropoda, gdyż jest to bardziej oszczędna hipoteza niż obecność dwóch somfospondylów o zbliżonej pozycji filogenetycznej. | ||
==Budowa== | ==Budowa== | ||
| − | ''Erketu'' miał niezwykle długą szyję, nawet w porównaniu do innych długoszyich zauropodów, takich jak ''[[Mamenchisaurus]]''. O jej wyjątkowej długości decydowało znaczne wydłużenie [[kręg]]ów. Całkowita długość szyi mogła wynosić | + | ''Erketu'' miał niezwykle długą szyję, nawet w porównaniu do innych długoszyich zauropodów, takich jak ''[[Mamenchisaurus]]''. O jej wyjątkowej długości decydowało znaczne wydłużenie [[kręg]]ów. Całkowita długość szyi mogła wynosić 7,5 metrów, przy długości ciała szacowanej na 16 m, co stanowiłoby 47% całkowitej długości zwierzęcia (Molina-Perez i Larramendi, 2020). Znalezione kości kończyn tylnych wskazują, że był dość lekki, mimo znacznej długości ciała. |
==Pozycja filogenetyczna== | ==Pozycja filogenetyczna== | ||
| − | [[Analiza kladystyczna]] [[Daniel Ksepka|Ksepki]] i [[Mark Norell|Norella]] ([[2006]]) wskazała na [[politomia|politomię]] ''Erketu'' z [[rodzaj]]em ''[[Euhelopus]]'' i [[klad]]em [[Lithostrotia]]. Znacznie obszerniejsze badanie tych samych autorów ([[2010]]), wskazało, że ''[[Euhelopus]]'' jest bardziej [[bazalny]] od [[klad]]u (''Erketu''+''[[Qiaowanlong]]''+[[Titanosauria]]). ''Erketu'' i ''Qiaowanlong'' łączą rozdwojone wyrostki kolczyste na przednich kręgach szyjnych. [[Michael D'Emic]] ([[2012]]) umieszcza go w [[Euhelopodidae]], jako bardziej [[zaawansowany|zaawansowanego]] od ''[[Qiaowanlong]]'', ale mniej od ''[[Euhelopus]]''; rozdwojone wyrostki kolczyste na kręgach szyjnych to wg niego [[synapomorfia]] Euhelopodidae. Wg analizy Manniona i in. (2013) jest to przedstawiciel [[Titanosauria]] mieszczący się blisko [[Lithostrotia]], w kladzie z ''[[Rapetosaurus]]'' i ''[[Mongolosaurus]]'' (wg bardziej wiarygodnych metod - LCDM i LSDM z implied weight) lub przedstawiciel Euhelopodidae (kladu bazalnych [[Somphospondyli]]), siostrzany do ''[[Euhelopus]]'' (LSDM). Wg analizy Carballido i Sandera (2014), ''Erketu'' i ''[[Chubutisaurus]]'' tworzą [[politomia|politomię]] u podstawy [[Somphospondyli]], natomiast w opartej na niej analizie Li i in. (2014) tworzą one [[klad]]. | + | [[Analiza kladystyczna]] [[Daniel Ksepka|Ksepki]] i [[Mark Norell|Norella]] ([[2006]]) wskazała na [[politomia|politomię]] ''Erketu'' z [[rodzaj]]em ''[[Euhelopus]]'' i [[klad]]em [[Lithostrotia]]. Znacznie obszerniejsze badanie tych samych autorów ([[2010]]), wskazało, że ''[[Euhelopus]]'' jest bardziej [[bazalny]] od [[klad]]u (''Erketu''+''[[Qiaowanlong]]''+[[Titanosauria]]). ''Erketu'' i ''Qiaowanlong'' łączą rozdwojone wyrostki kolczyste na przednich kręgach szyjnych. [[Michael D'Emic]] ([[2012]]) umieszcza go w [[Euhelopodidae]], jako bardziej [[zaawansowany|zaawansowanego]] od ''[[Qiaowanlong]]'', ale mniej od ''[[Euhelopus]]''; rozdwojone wyrostki kolczyste na kręgach szyjnych to wg niego [[synapomorfia]] Euhelopodidae. Wg analizy Manniona i in. (2013) jest to przedstawiciel [[Titanosauria]] mieszczący się blisko [[Lithostrotia]], w kladzie z ''[[Rapetosaurus]]'' i ''[[Mongolosaurus]]'' (wg bardziej wiarygodnych metod - LCDM i LSDM z implied weight) lub przedstawiciel Euhelopodidae (kladu bazalnych [[Somphospondyli]]), siostrzany do ''[[Euhelopus]]'' (LSDM). Wg analizy Carballido i Sandera (2014), ''Erketu'' i ''[[Chubutisaurus]]'' tworzą [[politomia|politomię]] u podstawy [[Somphospondyli]], natomiast w opartej na niej analizie Li i in. (2014) tworzą one [[klad]]. Fernández-Baldor i in. (2017) również uzyskali [[politomia|politomię]] ''Erketu'' z ''[[Chubutisaurus]]'', jednakże bliżej grupy Titanosauria. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
W mongolskiej szamańskiej tradycji było 99 Tengri (bóstwa). Erketu Tengri to potężny Tengri, bóg-stwórca, który powołał do życia Yesu gei, mitycznego ojca Czyngis-chana. Epitet gatunkowy honoruje Micka Ellisona, paleoartystę i przyjaciela jednego z autorów opisu - Marka Norella. | W mongolskiej szamańskiej tradycji było 99 Tengri (bóstwa). Erketu Tengri to potężny Tengri, bóg-stwórca, który powołał do życia Yesu gei, mitycznego ojca Czyngis-chana. Epitet gatunkowy honoruje Micka Ellisona, paleoartystę i przyjaciela jednego z autorów opisu - Marka Norella. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V| ''Erketu''}} | |
| {{Kpt|[[Daniel Ksepka|Ksepka]]}} i {{Kpt|[[Mark Norell|Norell]]}}, [[2006]] | | {{Kpt|[[Daniel Ksepka|Ksepka]]}} i {{Kpt|[[Mark Norell|Norell]]}}, [[2006]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V| ''E. ellisoni''}} | |
| {{Kpt|Ksepka}} i {{Kpt|Norell}}, 2006 | | {{Kpt|Ksepka}} i {{Kpt|Norell}}, 2006 | ||
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small>Carballido, J.L. & Sander, M. (2014) "Postcranial axial skeleton of Europasaurus holgeri (Dinosauria, Sauropoda) from the Upper Jurassic of Germany: implications for sauropod ontogeny and phylogenetic relationships of basal Macronaria" Journal of Systematic Palaeontology. [[doi:10.1080/14772019.2013.764935]]. | + | <small>Carballido, J.L. & Sander, M. (2014) "Postcranial axial skeleton of ''Europasaurus holgeri'' (Dinosauria, Sauropoda) from the Upper Jurassic of Germany: implications for sauropod ontogeny and phylogenetic relationships of basal Macronaria" Journal of Systematic Palaeontology. [[doi:10.1080/14772019.2013.764935]]. |
D'Emic, M. (2012) "The early evolution of titanosauriform sauropod dinosaurs" Zoological Journal of the Linnean Society, 166, 624-671. [[doi:10.1111/j.1096-3642.2012.00853.x]] | D'Emic, M. (2012) "The early evolution of titanosauriform sauropod dinosaurs" Zoological Journal of the Linnean Society, 166, 624-671. [[doi:10.1111/j.1096-3642.2012.00853.x]] | ||
| − | Ksepka, D.T & Norell, M.A. (2006). "Erketu ellisoni, a long-necked sauropod from Bor Guvé (Dornogov Aimag, Mongolia)" American Museum Novitates, 3508, 1-16. | + | Fernández-Baldor, F. T., Canudo, J. I., Huerta, P., Moreno-Azanza, M., & Montero, D. (2017). "''Europatitan eastwoodi'', a new sauropod from the lower Cretaceous of Iberia in the initial radiation of somphospondylans in Laurasia. PeerJ, 5, e3409. [[doi:10.7717/peerj.3409]] |
| + | |||
| + | Ksepka, D.T & Norell, M.A. (2006). "''Erketu ellisoni'', a long-necked sauropod from Bor Guvé (Dornogov Aimag, Mongolia)" American Museum Novitates, 3508, 1-16. | ||
| − | Ksepka, D.T & Norell, M.A. (2010) "The Illusory Evidence for Asian Brachiosauridae: New Material of Erketu ellisoni and a Phylogenetic Reappraisal of Basal Titanosauriformes" American Museum Novitates, 3700, 1-27. [[doi:10.1206/3700.2]] | + | Ksepka, D.T & Norell, M.A. (2010) "The Illusory Evidence for Asian Brachiosauridae: New Material of ''Erketu ellisoni'' and a Phylogenetic Reappraisal of Basal Titanosauriformes" American Museum Novitates, 3700, 1-27. [[doi:10.1206/3700.2]] |
Li, L.-G., Li, D.-Q., You, H.-L. & Dodson, P. (2014) "A New Titanosaurian Sauropod from the Hekou Group (Lower Cretaceous) of the Lanzhou-Minhe Basin, Gansu Province, China" PLoS ONE, 9(1), e85979. [[doi:10.1371/journal.pone.0085979]] | Li, L.-G., Li, D.-Q., You, H.-L. & Dodson, P. (2014) "A New Titanosaurian Sauropod from the Hekou Group (Lower Cretaceous) of the Lanzhou-Minhe Basin, Gansu Province, China" PLoS ONE, 9(1), e85979. [[doi:10.1371/journal.pone.0085979]] | ||
| − | Mannion, P.D., Upchurch, P., Barnes, R.N. & Mateus, O. (2013) "Osteology of the Late Jurassic Portuguese sauropod dinosaur Lusotitan atalaiensis (Macronaria) and the evolutionary history of basal titanosauriforms" Zoological Journal of the Linnean Society, 168(1), 98–206. [[doi:10.1111/zoj.12029]]</small> | + | Mannion, P.D., Upchurch, P., Barnes, R.N. & Mateus, O. (2013) "Osteology of the Late Jurassic Portuguese sauropod dinosaur Lusotitan atalaiensis (Macronaria) and the evolutionary history of basal titanosauriforms" Zoological Journal of the Linnean Society, 168(1), 98–206. [[doi:10.1111/zoj.12029]] |
| + | <references/></small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
| Linia 108: | Linia 91: | ||
[[Kategoria:Mezozoik]] | [[Kategoria:Mezozoik]] | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
| + | [[Kategoria:Cenoman]] | ||
| + | [[Kategoria:Turon]] | ||
Aktualna wersja na dzień 20:24, 21 lip 2024
| Autor: | Maciej Ziegler |
| Korekta: | Marcin Szermański,Łukasz Czepiński, Paweł Konarzewski |
| Erketu (erketu) | |
|---|---|
| Długość | 16 m [1] |
| Wysokość | 3,1 m (w ramionach) [1] |
| Masa | 5,6 t [1] |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | Mongolia - Ajmak wschodniogobijski |
| Czas |
ok. 96-90 Ma [2] |
| Systematyka | Dinosauria
? Titanosauria / ? Euhelopodidae |
 Sylwetka holotypu Erketu wraz z zaznaczonymi na biało odnalezionymi kośćmi. Autor: Gunnar Bivens [1] | |
Wstęp
Erketu to tytanozaurokształtny zauropod odnaleziony w Mongolii w osadach pochodzących ze "środkowej" kredy.
Erketu żył na równinach zalewowych, obok nieopisanych większych od Deinonychus maniraptorów i drapieżników wielkości Allosaurus. W tej samej lokalizacji znaleziono także skamieniałe owoce.
Materiał kopalny
Holotyp należący do dorosłego osobnika (IGM 100/1803) to artykułowane kręgi szyjne: kompletne od 1 do 5, szósty niekompletny, mostek, artykułowane: kość strzałkowa i kość piszczelowa, kość skokowa i kość piętowa. Kolejne kręgi szyjne (7-9) tego samego osobnika zostały wydobyte i opisane później (Ksepka i Norell, 2010).
Być może także zęby znalezione w tej samej lokalizacji należą do tego taksonu.
Okaz IGM 100/3005 - tylny kręg grzbietowy i 15 kręgów ogonowych znalezionych 2 km od holotypu zostało przypisanych do Titanosauria indet. (Ksepka i Norell, 2010). Autorzy uznali, że nie jest to Erketu, gdyż kręgi wykazują morfologię bardziej zaawansowanego somfospondyla (Titanosauria). Ponieważ analizy Manniona i in. (2014) wykazały zaawansowaną pozychę Erketu wśród Titanosauria, odpadła negatywna przesłanka do uznania tego materiału za Erketu. Uznać więc należy, że jest to prawdopodobnie materiał tego zauropoda, gdyż jest to bardziej oszczędna hipoteza niż obecność dwóch somfospondylów o zbliżonej pozycji filogenetycznej.
Budowa
Erketu miał niezwykle długą szyję, nawet w porównaniu do innych długoszyich zauropodów, takich jak Mamenchisaurus. O jej wyjątkowej długości decydowało znaczne wydłużenie kręgów. Całkowita długość szyi mogła wynosić 7,5 metrów, przy długości ciała szacowanej na 16 m, co stanowiłoby 47% całkowitej długości zwierzęcia (Molina-Perez i Larramendi, 2020). Znalezione kości kończyn tylnych wskazują, że był dość lekki, mimo znacznej długości ciała.
Pozycja filogenetyczna
Analiza kladystyczna Ksepki i Norella (2006) wskazała na politomię Erketu z rodzajem Euhelopus i kladem Lithostrotia. Znacznie obszerniejsze badanie tych samych autorów (2010), wskazało, że Euhelopus jest bardziej bazalny od kladu (Erketu+Qiaowanlong+Titanosauria). Erketu i Qiaowanlong łączą rozdwojone wyrostki kolczyste na przednich kręgach szyjnych. Michael D'Emic (2012) umieszcza go w Euhelopodidae, jako bardziej zaawansowanego od Qiaowanlong, ale mniej od Euhelopus; rozdwojone wyrostki kolczyste na kręgach szyjnych to wg niego synapomorfia Euhelopodidae. Wg analizy Manniona i in. (2013) jest to przedstawiciel Titanosauria mieszczący się blisko Lithostrotia, w kladzie z Rapetosaurus i Mongolosaurus (wg bardziej wiarygodnych metod - LCDM i LSDM z implied weight) lub przedstawiciel Euhelopodidae (kladu bazalnych Somphospondyli), siostrzany do Euhelopus (LSDM). Wg analizy Carballido i Sandera (2014), Erketu i Chubutisaurus tworzą politomię u podstawy Somphospondyli, natomiast w opartej na niej analizie Li i in. (2014) tworzą one klad. Fernández-Baldor i in. (2017) również uzyskali politomię Erketu z Chubutisaurus, jednakże bliżej grupy Titanosauria.
Etymologia
W mongolskiej szamańskiej tradycji było 99 Tengri (bóstwa). Erketu Tengri to potężny Tengri, bóg-stwórca, który powołał do życia Yesu gei, mitycznego ojca Czyngis-chana. Epitet gatunkowy honoruje Micka Ellisona, paleoartystę i przyjaciela jednego z autorów opisu - Marka Norella.
Spis gatunków
| Erketu | Ksepka i Norell, 2006 |
| E. ellisoni | Ksepka i Norell, 2006 |
Bibliografia
Carballido, J.L. & Sander, M. (2014) "Postcranial axial skeleton of Europasaurus holgeri (Dinosauria, Sauropoda) from the Upper Jurassic of Germany: implications for sauropod ontogeny and phylogenetic relationships of basal Macronaria" Journal of Systematic Palaeontology. doi:10.1080/14772019.2013.764935.
D'Emic, M. (2012) "The early evolution of titanosauriform sauropod dinosaurs" Zoological Journal of the Linnean Society, 166, 624-671. doi:10.1111/j.1096-3642.2012.00853.x
Fernández-Baldor, F. T., Canudo, J. I., Huerta, P., Moreno-Azanza, M., & Montero, D. (2017). "Europatitan eastwoodi, a new sauropod from the lower Cretaceous of Iberia in the initial radiation of somphospondylans in Laurasia. PeerJ, 5, e3409. doi:10.7717/peerj.3409
Ksepka, D.T & Norell, M.A. (2006). "Erketu ellisoni, a long-necked sauropod from Bor Guvé (Dornogov Aimag, Mongolia)" American Museum Novitates, 3508, 1-16.
Ksepka, D.T & Norell, M.A. (2010) "The Illusory Evidence for Asian Brachiosauridae: New Material of Erketu ellisoni and a Phylogenetic Reappraisal of Basal Titanosauriformes" American Museum Novitates, 3700, 1-27. doi:10.1206/3700.2
Li, L.-G., Li, D.-Q., You, H.-L. & Dodson, P. (2014) "A New Titanosaurian Sauropod from the Hekou Group (Lower Cretaceous) of the Lanzhou-Minhe Basin, Gansu Province, China" PLoS ONE, 9(1), e85979. doi:10.1371/journal.pone.0085979
Mannion, P.D., Upchurch, P., Barnes, R.N. & Mateus, O. (2013) "Osteology of the Late Jurassic Portuguese sauropod dinosaur Lusotitan atalaiensis (Macronaria) and the evolutionary history of basal titanosauriforms" Zoological Journal of the Linnean Society, 168(1), 98–206. doi:10.1111/zoj.12029
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.
- ↑ Kurumada, Y., Aoki, S., Aoki, K., Kato, D., Saneyoshi, M., Tsogtbaatar, K., ... & Ishigaki, S. (2020). "Calcite U–Pb age of the Cretaceous vertebrate‐bearing Bayn Shire Formation in the Eastern Gobi Desert of Mongolia: Usefulness of caliche for age determination". Terra Nova, 32(4), 246-252.
