Spiclypeus: Różnice pomiędzy wersjami
(przeniesienie części informacji do hasła Ceratopsoidea) |
|||
| (Nie pokazano 26 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Spiclypeus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Spiclypeus''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | + | |Autor = [[Kamil Kamiński]] | |
| − | + | |Korekta = [[Łukasz Czepiński]] | |
| − | + | |nazwa = ''Spiclypeus'' (spiklypeus) | |
| − | + | |długość = 4,5-6 m | |
| − | | | + | |wysokość = |
| − | + | |masa = ?3-4 t | |
| − | + | |dieta = roślinożerny | |
| − | + | |miejsce = [[USA]] - Montana | |
| − | + | <small>([[formacja]] [[Judith River]] – ogniwo Coal Ridge)</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|75.9|75.3}} | |
| − | + | ok. 75,9-75,3 <ref>Mallon i in., 2016</ref><ref>Ramezani, J., Beveridge, T. L., Rogers, R. R., Eberth, D. A., & Roberts, E. M. (2022). "Calibrating the zenith of dinosaur diversity in the Campanian of the Western Interior Basin by CA-ID-TIMS U–Pb geochronology". Scientific Reports, 12(1), 16026. [https://www.nature.com/articles/s41598-022-19896-w]</ref> [[Ma]]<br> | |
| − | | | + | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> |
| − | + | |systematyka = | |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | ?3-4 t | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | [[USA]] - Montana | ||
| − | |||
| − | <small>([[formacja]] [[Judith River]] – ogniwo Coal Ridge)</small> | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | <small> | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Ornithischia]] | [[Ornithischia]] | ||
| Linia 44: | Linia 25: | ||
[[Chasmosaurinae]] | [[Chasmosaurinae]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | |grafika = Spiclypeusand Daspletosaurus by Abelov2014.jpg | ||
| + | |podpis = Grupa ''Spiclypeus'' otoczona przez parę ''[[Daspletosaurus]]''. Autor: ABelov2014 [https://www.deviantart.com/abelov2014/art/Defensive-position-hunting-stories-var-2-919500959] | ||
| + | |PorównanieGrupa = | ||
| + | |PorównanieDługość = | ||
| + | |mapa = | ||
| + | <display_points type="terrain" zoom=3> | ||
| + | 47.5° N, 109.5° W~Fergus County, Montana | ||
| + | </display_points> | ||
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Spiclypeus'' to [[rodzaj]] | + | ''Spiclypeus'' to [[rodzaj]] [[ceratops]]a z grupy [[Chasmosaurinae]], cechującej się m.in. dłuższą czaszką w stosunku do siostrzanego [[klad]]u - [[Centrosaurinae]]. Znany jest z jednego, niekompletnego szkieletu z rozczłonkowaną czaszką. Jak większość [[Ceratopsidae|ceratopsydów]], występował w późnej kredzie na obszarze dzisiejszej Ameryki Północnej. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 58: | Linia 42: | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] (CMN 57081) to rozczłonkowana, kompletna w ok. 50% czaszka oraz ok. 6% szkieletu pozaczaszkowego: kilka kręgów szyjnych i grzbietowych, co najmniej piętnaście żeber, lewa kość ramienna, fragmentaryczna lewa k. biodrowa, bliższa połowa lewej k. udowej, fragmenty lewej k. piszczelowej i strzałkowej. | + | [[Plik:Spiclypeus teeth.PNG|300px|thumb|right|Zęby. Źródło: Mallon i in., 2016 [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0154218].]] |
| + | [[Holotyp]] (CMN 57081) to rozczłonkowana, kompletna w ok. 50% czaszka oraz ok. 6% szkieletu pozaczaszkowego: kilka kręgów szyjnych i grzbietowych, co najmniej piętnaście żeber, lewa kość ramienna, fragmentaryczna lewa k. biodrowa, bliższa połowa lewej k. udowej, fragmenty lewej k. piszczelowej i strzałkowej. | ||
==Odkrycie i opis== | ==Odkrycie i opis== | ||
| Linia 68: | Linia 53: | ||
==Budowa== | ==Budowa== | ||
| − | [[Plik:Machairoceratops spiclypeus texacephale by abelov2014-dadvtzn.jpg| | + | [[Plik:Machairoceratops spiclypeus texacephale by abelov2014-dadvtzn.jpg|300px|thumb|right|Para ''Spiclypeus'' w towarzystwie innego ceratopsa (''[[Machairoceratops]]'', występującego nieco wcześniej w innej części Ameryki Płn.) i pachycefalozaurów (''[[Texacephale]]'', takze żyjacych na innych terenach). Autor: ABelov2014 [http://abelov2014.deviantart.com/art/Machairoceratops-Spiclypeus-Texacephale-627981971].]] |
[[Plik:Spiclypeus.PNG|200px|thumb|left|Rekonstrukcja czaszki. Źródło: Mallon i in., 2016 [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0154218].]] | [[Plik:Spiclypeus.PNG|200px|thumb|left|Rekonstrukcja czaszki. Źródło: Mallon i in., 2016 [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0154218].]] | ||
| − | Tak jak inne ceratopsy, ''Spiclypeus'' był czworonożnym roślinożercą o czaszce zakończonej kostną kryzą i ozdobionej rogami. Wyglądem przypominał swoich krewniaków, różniąc się od nich głównie cechami czaszki i wspomnianej kryzy. ''Spiclypeus'' wyróżniał się pomarszczoną | + | Tak jak inne ceratopsy, ''Spiclypeus'' był czworonożnym roślinożercą o czaszce zakończonej kostną kryzą i ozdobionej rogami. Wyglądem przypominał swoich krewniaków, różniąc się od nich głównie cechami czaszki i wspomnianej kryzy. ''Spiclypeus'' wyróżniał się m.in. pomarszczoną boczną powierzchnią wyrostka grzbietowego kości przedszczękowej, w miejscu kontaktu z k. nosową, oraz unikalną kombinacją kilku cech rogów nadoczodołowych i ''[[epiparietales]]'', czyli rożków znajdujących się z tyłu kryzy, na kości ciemieniowej, które to były odchylone ku przodowi od tylnej krawędzi kryzy. |
[[Plik:Ceratops Vienna.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki. Autor zdjęcia: Zachi Evenor [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ceratops_Vienna.jpg].]] | [[Plik:Ceratops Vienna.jpg|300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki. Autor zdjęcia: Zachi Evenor [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ceratops_Vienna.jpg].]] | ||
[[Plik:Spiclypeus frill.PNG|200px|thumb|left|Elementy kryzy. Źródło: Mallon i in., 2016 [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0154218].]] | [[Plik:Spiclypeus frill.PNG|200px|thumb|left|Elementy kryzy. Źródło: Mallon i in., 2016 [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0154218].]] | ||
| − | Czaszka ''Spiclypeus'' był dość duża, porównywalna rozmiarami z ''[[Chasmosaurus]]''. Jej długość mierzona w widoku bocznym od końca pyska do tylnego końca kości ciemieniowej wynosiła 167 cm. Dziób był silnie | + | Czaszka ''Spiclypeus'' był dość duża, porównywalna rozmiarami z ''[[Chasmosaurus]]''. Jej długość mierzona w widoku bocznym od końca pyska do tylnego końca kości ciemieniowej wynosiła 167 cm. Dziób był silnie hakowato zakrzywiony, podobnie jak u chasmozaura czy [[Anchiceratops|anchiceratopsa]], i w przeciwieństwie do [[Kosmoceratops|kosmoceratopsa]] i [[Arrhinoceratops|arrinoceratopsa]]. Z przody pyska, nad nozdrzami znajdował się trójkątny róg, mierzący u [[holotyp]]u 166 mm. Jego dokładne umiejscowienie pozostaje jednak nieznane, jako że kości nosowe w większości nie zachowały się. Tak jak inne ceratopsy, ''Spiclypeus'' miał baterie zębowe w szczękach. W kości szczękowej znajdowało się co najmniej 28 pozycji zębowych, a w kości zębowej – 24. Nad oczami wyrastała para owalnych w przekroju rogów, mierzących w linii prostej od grzbietowej krawędzi oczodołu do wierzchołka 228 (lewy) i 246 mm (prawy). Ich rozmiary są zbliżone do rogów ''[[Kosmoceratops]]''. Rogi nadoczodołowe ''Spiclypeus'' były skierowane ku górze, lekko zagięte do przodu i silnie rozchylone na boki. |
| − | Jak już wspomniano, najbardziej charakterystyczna była ornamentacja kryzy. Na jej wierzchołkach, w miejscu styku kości ciemieniowych i łuskowych znajdowały się duże rożki ''[[epiparietosquamosales]]'', mierzące u holotypu 171 mm (lewy) i 200 mm (prawy) od podstawy do wierzchołka. Z | + | Jak już wspomniano, najbardziej charakterystyczna była ornamentacja kryzy. Na jej wierzchołkach, w miejscu styku kości ciemieniowych i łuskowych znajdowały się duże rożki ''[[epiparietosquamosale|epiparietosquamosales]]'', mierzące u holotypu 171 mm (lewy) i 200 mm (prawy) od podstawy do wierzchołka. Z tyłu kryzy na kościach ciemieniowych wyrastały po trzy ''[[epiparietales]]''. Pierwsze z nich, porównywalnych rozmiarów z ''[[epiparietosquamosales]]'', skierowane były ku górze. Dalej w kierunku środka kryzy znajdowało się duże wcięcie, a dwa kolejne ''epiparietales'' były ściśle ze sobą połączone i zwrócone do dołu. Po bokach kryzy, na kościach łuskowych znajdowały się rożki ''[[episquamosales]]''. Na lewej kości łuskowej holotypu wyróżnić można siedem ''episquamosales'', a na prawej – sześć. Stawały się one coraz mniejsze w kierunku dołu kryzy. |
| − | Nieliczne znane elementy szkieletu pozaczaszkowego są słabo zachowane, i niewiele różnią się od innych | + | Nieliczne znane elementy szkieletu pozaczaszkowego są słabo zachowane, i niewiele różnią się od innych ceratopsydów. |
[[Plik:Spiclypeus snout.PNG|200px|thumb|left|Dziób. Źródło: Mallon i in., 2016 [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0154218].]] | [[Plik:Spiclypeus snout.PNG|200px|thumb|left|Dziób. Źródło: Mallon i in., 2016 [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0154218].]] | ||
| Linia 85: | Linia 70: | ||
==Ważność ''Spiclypeus''== | ==Ważność ''Spiclypeus''== | ||
| − | Wg autorów opisu jest całkiem możliwe, że holotyp ''Spiclypeus'' i materiał wątpliwego ceratopsa | + | Wg autorów opisu jest całkiem możliwe, że holotyp ''Spiclypeus'' i materiał wątpliwego ceratopsa „''[[Ceratops_(rodzaj)|Ceratops montanus]]''” reprezentują ten sam gatunek. Nie ma na to jednak przekonujących dowodów, dlatego postanowili oni utworzyć nowy [[rodzaj]] i [[gatunek]] dla szczątków CMN 57081. ''Spiclypeus'' jest też bardzo podobny do innego wątpliwego ceratopsa ''Pentaceratops aquilonius'', dokładne porównanie utrudnia jednak słaba jakość materiału kopalnego. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==Paleopatologie== | |
| + | [[Plik:Spiclypeus vertebrae.PNG|300px|thumb|right|Zachowane kręgi. Źródło: Mallon i in., 2016 [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0154218].]] | ||
| + | O paleopatologiach ceratopsydów zobacz więcej w: [[Ceratopsoidea#Paleopatologie]]. | ||
==Paleoekologia== | ==Paleoekologia== | ||
| Linia 98: | Linia 81: | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V|''Spiclypeus''}} | |
| {{Kpt|[[Jordan Mallon|Mallon]], [[Christopher Ott|Ott]], [[Peter Larson|Larson]], [[Edward Iuliano|Iuliano]]}} i {{Kpt|[[David Evans|Evans]] |}}, [[2016]] | | {{Kpt|[[Jordan Mallon|Mallon]], [[Christopher Ott|Ott]], [[Peter Larson|Larson]], [[Edward Iuliano|Iuliano]]}} i {{Kpt|[[David Evans|Evans]] |}}, [[2016]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V|''S. shipporum''}} | |
| {{Kpt|[[Jordan Mallon|Mallon]], [[Christopher Ott|Ott]], [[Peter Larson|Larson]], [[Edward Iuliano|Iuliano]]}} i {{Kpt|[[David Evans|Evans]] |}}, [[2016]] | | {{Kpt|[[Jordan Mallon|Mallon]], [[Christopher Ott|Ott]], [[Peter Larson|Larson]], [[Edward Iuliano|Iuliano]]}} i {{Kpt|[[David Evans|Evans]] |}}, [[2016]] | ||
| + | |?= ''"[[Ceratops_(rodzaj)|Ceratops montanus]]"'' | ||
|- | |- | ||
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small>Mallon J.,C., Ott, C.,J., Larson, P., L., Iuliano, E., M., Evans, D., C., (2016) ''Spiclypeus shipporum gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA | + | <small>Mallon J.,C., Ott, C.,J., Larson, P., L., Iuliano, E., M., Evans, D., C., (2016) "''Spiclypeus shipporum'' gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA". PLoS ONE 11(5): e0154218. [[doi:10.1371/journal.pone.0154218]]. |
| − | Chang, E. (2016) | + | Chang, E. (2016) "Horned dinosaur with nasty infection reveals new species". CBC News. [http://www.cbc.ca/news/technology/judith-horned-dinosaur-1.3587562].</small> |
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
Aktualna wersja na dzień 20:02, 31 paź 2024
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Łukasz Czepiński |
| Spiclypeus (spiklypeus) | |
|---|---|
| Długość | 4,5-6 m |
| Masa | ?3-4 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | USA - Montana
(formacja Judith River – ogniwo Coal Ridge) |
| Czas |
ok. 75,9-75,3 [1][2] Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Grupa Spiclypeus otoczona przez parę Daspletosaurus. Autor: ABelov2014 [9] | |
| Mapa znalezisk | |
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Spiclypeus to rodzaj ceratopsa z grupy Chasmosaurinae, cechującej się m.in. dłuższą czaszką w stosunku do siostrzanego kladu - Centrosaurinae. Znany jest z jednego, niekompletnego szkieletu z rozczłonkowaną czaszką. Jak większość ceratopsydów, występował w późnej kredzie na obszarze dzisiejszej Ameryki Północnej.
Etymologia
Nazwa Spiclypeus pochodzi od łacińskich słów spica, czyli „kolec”, oraz clypeus – „tarcza, osłona”, co nawiązuje do kształtu kostnej kryzy, najeżonej wieloma rogami. Epitet gatunkowy shipporum honoruje dr Billa i Lindę Shipp, pierwotnych właścicieli kości tego dinozaura, oraz ich rodzinę.
Materiał kopalny
Holotyp (CMN 57081) to rozczłonkowana, kompletna w ok. 50% czaszka oraz ok. 6% szkieletu pozaczaszkowego: kilka kręgów szyjnych i grzbietowych, co najmniej piętnaście żeber, lewa kość ramienna, fragmentaryczna lewa k. biodrowa, bliższa połowa lewej k. udowej, fragmenty lewej k. piszczelowej i strzałkowej.
Odkrycie i opis
Szczątki Spiclypeus zostały odkryte w 2005 r. na terenie prywatnej posiadłości. Początkowo zebrano jedynie znajdujące się na powierzchni fragmenty kości udowej i żeber, a w ciągu kolejnych dwóch lat wykopano resztę okazu. Kości były następnie preparowane w ośrodku White River Preparium w Hill City (Dakota Południowa). Brakujące elementy czaszki zostały odtworzone w oparciu o kości triceratopsa. Wiele z parzystych kości czaszki zachowało się przynajmniej z jednej strony, umożliwiając rekonstrukcję odpowiedników z drugiej strony ciała. Szkielet trafił następnie do Canadian Museum of Nature. W 2016 r. dinozaur ten został nazwany i opisany przez zespół paleontologów w składzie: Jordan Mallon, Christopher Ott, Peter Larson, Edward Iuliano oraz David Evans.
Filogeneza
Spiclypeus należał do podrodziny Chasmosaurinae, i wg Mallona i in. (2016) jego najbliższymi krewnymi były rodzaje Kosmoceratops i Vagaceratops.
Budowa
Tak jak inne ceratopsy, Spiclypeus był czworonożnym roślinożercą o czaszce zakończonej kostną kryzą i ozdobionej rogami. Wyglądem przypominał swoich krewniaków, różniąc się od nich głównie cechami czaszki i wspomnianej kryzy. Spiclypeus wyróżniał się m.in. pomarszczoną boczną powierzchnią wyrostka grzbietowego kości przedszczękowej, w miejscu kontaktu z k. nosową, oraz unikalną kombinacją kilku cech rogów nadoczodołowych i epiparietales, czyli rożków znajdujących się z tyłu kryzy, na kości ciemieniowej, które to były odchylone ku przodowi od tylnej krawędzi kryzy.
Czaszka Spiclypeus był dość duża, porównywalna rozmiarami z Chasmosaurus. Jej długość mierzona w widoku bocznym od końca pyska do tylnego końca kości ciemieniowej wynosiła 167 cm. Dziób był silnie hakowato zakrzywiony, podobnie jak u chasmozaura czy anchiceratopsa, i w przeciwieństwie do kosmoceratopsa i arrinoceratopsa. Z przody pyska, nad nozdrzami znajdował się trójkątny róg, mierzący u holotypu 166 mm. Jego dokładne umiejscowienie pozostaje jednak nieznane, jako że kości nosowe w większości nie zachowały się. Tak jak inne ceratopsy, Spiclypeus miał baterie zębowe w szczękach. W kości szczękowej znajdowało się co najmniej 28 pozycji zębowych, a w kości zębowej – 24. Nad oczami wyrastała para owalnych w przekroju rogów, mierzących w linii prostej od grzbietowej krawędzi oczodołu do wierzchołka 228 (lewy) i 246 mm (prawy). Ich rozmiary są zbliżone do rogów Kosmoceratops. Rogi nadoczodołowe Spiclypeus były skierowane ku górze, lekko zagięte do przodu i silnie rozchylone na boki.
Jak już wspomniano, najbardziej charakterystyczna była ornamentacja kryzy. Na jej wierzchołkach, w miejscu styku kości ciemieniowych i łuskowych znajdowały się duże rożki epiparietosquamosales, mierzące u holotypu 171 mm (lewy) i 200 mm (prawy) od podstawy do wierzchołka. Z tyłu kryzy na kościach ciemieniowych wyrastały po trzy epiparietales. Pierwsze z nich, porównywalnych rozmiarów z epiparietosquamosales, skierowane były ku górze. Dalej w kierunku środka kryzy znajdowało się duże wcięcie, a dwa kolejne epiparietales były ściśle ze sobą połączone i zwrócone do dołu. Po bokach kryzy, na kościach łuskowych znajdowały się rożki episquamosales. Na lewej kości łuskowej holotypu wyróżnić można siedem episquamosales, a na prawej – sześć. Stawały się one coraz mniejsze w kierunku dołu kryzy.
Nieliczne znane elementy szkieletu pozaczaszkowego są słabo zachowane, i niewiele różnią się od innych ceratopsydów.
Jeden z autorów opisu, Jordan Mallon w wypowiedzi dla CBC News szacuje długość Spiclypeus na 4,5 -6 m, a masę na 3-4 t. W oficjalnej publikacji kość ramieniową określono jako porównywalną rozmiarami z największym okazem Chasmosaurus
Ważność Spiclypeus
Wg autorów opisu jest całkiem możliwe, że holotyp Spiclypeus i materiał wątpliwego ceratopsa „Ceratops montanus” reprezentują ten sam gatunek. Nie ma na to jednak przekonujących dowodów, dlatego postanowili oni utworzyć nowy rodzaj i gatunek dla szczątków CMN 57081. Spiclypeus jest też bardzo podobny do innego wątpliwego ceratopsa Pentaceratops aquilonius, dokładne porównanie utrudnia jednak słaba jakość materiału kopalnego.
Paleopatologie
O paleopatologiach ceratopsydów zobacz więcej w: Ceratopsoidea#Paleopatologie.
Paleoekologia
Spiclypeus żył w otoczeniu fauny typowej dla Ameryki Północnej w późnej kredzie. Razem z nim występowały tam inne ceratopsy, takie jak Mercuriceratops a także hadrozaury, pachycefalozaury i ankylozaury. Teropody były reprezentowane przez tyranozaurydy i troodontydy.
Spis gatunków
| Spiclypeus | Mallon, Ott, Larson, Iuliano i Evans , 2016 | |
| S. shipporum | Mallon, Ott, Larson, Iuliano i Evans , 2016 | ?= "Ceratops montanus" |
Bibliografia
Mallon J.,C., Ott, C.,J., Larson, P., L., Iuliano, E., M., Evans, D., C., (2016) "Spiclypeus shipporum gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA". PLoS ONE 11(5): e0154218. doi:10.1371/journal.pone.0154218.
Chang, E. (2016) "Horned dinosaur with nasty infection reveals new species". CBC News. [10].
![[5]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ceratops_Vienna.jpg){kind=link}