Foremost: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
m (→‎Dinozaury)
m (→‎Paleośrodowisko)
 
(Nie pokazano 12 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 12: Linia 12:
 
  |miąższość              = do 170 m
 
  |miąższość              = do 170 m
 
  |klimat                = ciepły i wilgotny  
 
  |klimat                = ciepły i wilgotny  
−
  |litologia              = dominują skały osadowe, występują również wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne
+
  |litologia              = mułowce, piaskowce, pyłowce, skały wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne (materiał wtórny)
 
  |typowy                =  
 
  |typowy                =  
 
  |grafika                = Foremost Fm 1.jpg
 
  |grafika                = Foremost Fm 1.jpg
Linia 19: Linia 19:
 
}}
 
}}
 
==Wstęp==
 
==Wstęp==
 +
[[Plik:Foremost Fm 2.jpg|thumb|Odsłonięcia skał formacji Foremost znajdujące się obok rzeki Milk River. Fot. Georgialh [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Foremost_Fm_2.jpg]]]
 
[[Formacja]] Foremost to [[późna kreda|późnokredowa]] [[formacja|jednostka litostratygraficzna]] położona w Kanadzie. Jej osady datuje się na [[piętro]] zwane [[kampan]].
 
[[Formacja]] Foremost to [[późna kreda|późnokredowa]] [[formacja|jednostka litostratygraficzna]] położona w Kanadzie. Jej osady datuje się na [[piętro]] zwane [[kampan]].
  
 
==Etymologia==
 
==Etymologia==
−
Nazwa [[formacja|formacji]] pochodzi od wychodni skalnych w Chin Coulee w pobliżu miasta Foremost.
+
Nazwa [[formacja|formacji]] pochodzi miasta Foremost znajdującego się w prowincji Alberta.
  
 
==Litologia i wiek==
 
==Litologia i wiek==
−
[[Formacja]] Foremost rozciąga się od południowej Alberty i Saskatchewan przez granicę ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie część jej warstw o równoważnym wieku jest uważanych jako część formacji [[Judith River]] w północnej Montanie. Foremost należy do [[grupa|grupy]] [[Belly River]], w której skład wchodzą również formacje [[Oldman]], [[Dinosaur Park]] oraz [[Judith River]]. Granice formacji są wyznaczone przez strefy zawierające duże ilości węgla zwane Mackay (dolne pokłady) i Taber (górne pokłady). Możliwe, że w skład formacji wchodzą również piaskowce Herronton, które oddzielają górną strefę węglową Taber od dolnych osadów formacji [[Oldman]]. Formacja Foremost zawiera skały osadowe, wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne (Thompsom, 2018). Fowler (2017) ustalił wiek formacji mieszczący się w przedziale od ok. 80,2 do 79,5 [[Ma]]. Z kolei wg Rogersa i in. (2024) [[formacja]] jest trochę młodsza (ok. 79,5-78,6 [[Ma]]).
+
Osady formacji Foremost powstały podczas regresji Morza Środkowego Zachodu. Rozciąga się ona od południowej Alberty i Saskatchewan przez granicę ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie część jej warstw o równoważnym wieku jest uważanych jako część formacji [[Judith River]] w północnej Montanie. Skały formacji Foremost w Albercie i Saskatchewan pochodzą z obszarów dzisiejszej Kolumbii Brytyjskiej i Montany. Powstały z materiałów takich jak skały wulkaniczne, metamorficzne, plutoniczne i osadowe, które zostały przyniesione przez rzeki i inne procesy, a następnie osadziły się w tym regionie. Foremost należy do [[grupa|grupy]] [[Belly River]], w której skład wchodzą również formacje [[Oldman]], [[Dinosaur Park]] oraz [[Judith River]]. Tradycyjnie granice formacji są wyznaczone przez strefy zawierające duże ilości węgla zwane Mackay (dolne pokłady) i Taber (górne pokłady). W regionie rzeki Milk River można wyróżnić trzy jeszcze nienazwane ogniwa (Thompson i in., 2024). Fowler (2017) ustalił wiek pokładów Foremost mieszczący się w przedziale od ok. 80,2 do 79,5 [[Ma]]. Z kolei wg Rogersa i in. (2025) [[formacja]] jest trochę młodsza (ok. 79,5-78,6 [[Ma]]).
  
 
==Paleośrodowisko==
 
==Paleośrodowisko==
−
[[Plik:Xenoceratops environment.jpg|Xenoceratops_environment|thumb|Rekonstrukcja paleośrodowiska z dinozaurami. Autor: ABelov2014 [https://abelov2014.deviantart.com/art/Xenoceratops-700152193]]]
+
[[Plik:Xenoceratops environment.jpg|thumb|Rekonstrukcja paleośrodowiska formacji Foremost. Autor: ABelov2014 [https://abelov2014.deviantart.com/art/Xenoceratops-700152193]]]
−
Osady formacji Foremost sugerują środowiska nadbrzeżne z estuariami lub lagunowe, które z czasem zmieniły się w obszary o większej powierzchni lądu w wyniku obniżenia się poziomu Morza Środkowego Zachodu oddzielającego od siebie Laramidię i Appalachię podczas morskiej regresji Claggett (Thompson, 2018).
+
Osady formacji Foremost sugerują występowanie środowisk nadbrzeżnych z estuariami lub lagunami, które z czasem zmieniły się w obszary o większej powierzchni lądu w wyniku obniżenia się poziomu Morza Środkowego Zachodu oddzielającego od siebie Laramidię i Appalachię podczas morskiej regresji Claggett. Niska liczba i różnorodność otwornic bentosowych (żyjących na dnach zbiorników wodnych) wskazywały na stresujące warunki tlenowe i zasolenie w środowiskach przybrzeżnych. Z kolei fauny morskich kręgowców świadczyły o mieszanym wpływie środowisk słodkowodnych i słonawych, a różnorodność wzrastała wraz ze wzrostem wpływu słodkowodnego (Thompson i in., 2024).
  
 
==Paleofauna==
 
==Paleofauna==
−
Fauna dinozaurów była podobnie zróżnicowana, co inne, dobrze poznane kampańskie formacje z Ameryki Północnej. Występowały m. in. [[ceratopsyd]]y, [[tyranozauryd]]y, [[pachycefalozauryd]]y, [[dromeozauryd]]y, bazalni przedstawiciele [[Neornithischia]], [[ankylozauryd]]y i niewielkie teropody. Wstępowały również ryby, jaszczurki, żółwie, płazy, ssaki, ptaki, morskie bezkręgowce oraz przedstawicieli Champsosauridae i Eusuchia.
+
Fauna dinozaurów była podobnie zróżnicowana, co inne, dobrze poznane [[kampan|kampańskie]] formacje Ameryki Północnej. Występowały m. in. [[ceratopsyd]]y, [[tyranozauryd]]y, [[pachycefalozauryd]]y, [[dromeozauryd]]y, bazalni przedstawiciele [[Neornithischia]], [[ankylozauryd]]y oraz ptaki. [[Ceratopsidae|Ceratopsydy]] i [[Ankylosauria|ankylozaury]] wykazywały zmniejszenie względnej liczebności w górnych warstwach formacji Foremost oraz w dolnej części formacji [[Oldman]]. Mogło to wynikać z ich preferencji dla środowisk przybrzeżnych lub zasobów roślinnych, w przeciwieństwie do innych roślinożerców. Oprócz dinozaurów żyły również ryby, jaszczurki, żółwie, płazy, ssaki, krokodykomorfy, przedstawiciele Champsosauridae oraz bezkręgowce (Thompson i in., 2024).
  
 
===Dinozaury===
 
===Dinozaury===
Linia 54: Linia 55:
 
|-
 
|-
 
|
 
|
−
''[[Hesperornis]]'' [[sp.]] <ref name="Thompson2018">Thompson, 2018</ref><ref>Hope, S. (2002). "The Mesozoic radiation of Neornithes". [w:] Chiappe, L. M & Witmer, L.M. (red)."Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs". University of California Press. pp 339-388.</ref>
+
''[[Hesperornis#H. lumgairi|Hesperornis lumgairi]]'' <ref>Fox, R. C. (1974). "A Middle Campanian, nonmarine occurrence of the Cretaceous toothed bird ''Hesperornis'' Marsh". Canadian Journal of Earth Sciences, 11(9), 1335-1338. [[doi:10.1139/e74-127]]</ref><ref>Aotsuka, K., & Sato, T. (2016). "Hesperornithiformes (Aves: Ornithurae) from the Upper Cretaceous Pierre Shale, Southern Manitoba, Canada". Cretaceous Research, 63, 154-169. [[doi:10.1016/j.cretres.2016.03.003]]</ref>
 +
<hr>
 +
''[[Hesperornis]]'' [[sp.]] <ref>https://www.encyklopedia.dinozaury.com/wiki/Hesperornis</ref>
 
|
 
|
−
''[[tarsometatarsus]]'', korona zęba
+
UA 9716 - lewy ''[[tarsometatarsus]]''
 +
<hr>
 +
UCMP 108074 - ''[[tarsometatarsus]]''
 
|
 
|
−
Być może te szczątki reprezentują nowy gatunek hesperornisa.
+
Dawniej uważany za jeden z okazów ''[[Hesperornis#H. regalis|H. regalis]]''. Gatunek ten został odnaleziony również w USA ([[formacja]] [[Pierre Shale]]).
 +
<hr>
 +
Być może okaz UCMP 108074 reprezentuje nowy gatunek hesperornisa.
 
|
 
|
−
[[Plik:Hesperornis UDL.png|200px]]
+
[[Plik:Hesperornis TD.png|200px]]
 
|-  
 
|-  
 
|
 
|
Linia 116: Linia 123:
 
TMP 2011.053.0148 - ząb <ref name="Cullen2016"></ref>  
 
TMP 2011.053.0148 - ząb <ref name="Cullen2016"></ref>  
 
<hr>
 
<hr>
−
pojedyncza osteoderma <ref name="Thompson2018"></ref>
+
pojedyncza osteoderma <ref name="Thompson2018">Thompson, M. G. (2018). "A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta". (dysertacja doktorska, Carleton University) [https://curve.carleton.ca/3c11d8cf-52ea-40d9-b484-409615aa2e28]</ref>
 
|
 
|
 
Niediagnostyczne taksony.
 
Niediagnostyczne taksony.
Linia 189: Linia 196:
 
|}
 
|}
  
−
===Ryby chrzęstnoszkieletowe===
+
===Krokodylomorfy===
−
{| class="wikitable"
+
{| class="wikitable sortable" align="center" width="100%"
−
{| class="wikitable"
+
|-
−
{| class="wikitable"
+
! colspan="3" align="center" |'''Krokodylomorfy
 +
|-
 +
!Takson
 +
!Materiał kopalny
 +
!Komentarz
 +
|-
 +
|
 +
Niezidentyfikowany przedstawiciel Eusuchia <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2009.037.0101 - osteodermy i zęby
 +
|
 +
Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
 +
|}
 +
 
 +
===Żółwie===
 +
{| class="wikitable sortable" align="center" width="100%"
 +
|-
 +
! colspan="3" align="center" |'''Żółwie
 
|-
 
|-
−
! Takson !! Materiał kopalny
+
!Takson
 +
!Materiał kopalny
 +
!Komentarz
 
|-
 
|-
−
| ''Elasmodus'' sp. ||  TMP 2013.019.0076 - fragmenty szczęki
+
|
 +
''Adocus'' [[sp.]] <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|  
 +
TMP 2013.019.0094 - fragmenty pancerza
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Adocus''.
 
|-
 
|-
−
| [[cf.]] ''Hybodus'' [[sp.]] || TMP 2009.037.0078 - prawy, prawie kompletny kolec znajdujący się na głowie
+
|
 +
''Basilemys'' [[sp.]] <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2015.044.0134 - fragment pancerza
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Basilemys''.
 
|-
 
|-
−
| przedstawiciel Odontaspididae || TMP 2009.037.0081 - ząb
+
|
 +
''Naomichelys'' [[sp.]] <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2009.037.0093 - fragment pancerza
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Naomichelys''.
 
|-
 
|-
−
| ''Archaeolamna'' sp.|| TMP 2011.053.0077 - zęby
+
|
 +
Niezidentyfikowany przedstawiciel Baenidae <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2013.019.0095 - fragment pancerza
 +
|
 +
Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
 
|-
 
|-
−
| ''Pseudomyledaphus'' sp.|| TMP 2009.037.0079 - ząb oraz fragment trzonu kręgu
+
|
 +
Niezidentyfikowany przedstawiciel Chelydridae <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2015.044.0136 - fragment pancerza
 +
|
 +
Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
 
|-
 
|-
−
| ''Squatirhina roessingi'' || ząb
+
|
 +
Niezidentyfikowany aprzedstawiciel Trionychidae <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2009.037.0098 - fragmenty skorupy
 +
|
 +
Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
 
|}
 
|}
  
−
===Ryby kostnoszkieletowe===
+
===Choristodery===
−
{| class="wikitable"
+
{| class="wikitable sortable" align="center" width="100%"
−
{| class="wikitable"
+
|-
−
{| class="wikitable"
+
! colspan="3" align="center" |'''Choristodery
 +
|-
 +
!Takson
 +
!Materiał kopalny
 +
!Komentarz
 
|-
 
|-
−
! Takson !! Materiał kopalny
+
|
 +
''Champsosaurus'' [[sp.]] <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2009.037.0100 - kręgi szyjne i grzbietowe
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Champsosaurus''.
 +
|}
 +
 
 +
===Płazy===
 +
{| class="wikitable sortable" align="center" width="100%"
 
|-
 
|-
−
| Nienazwany takson ||  TMP 2013.019.0077 -  łuski
+
! colspan="3" align="center" |'''Płazy
 
|-
 
|-
−
| ''Lepisosteus'' sp. || TMP 2009.037.0082 - zęby, łuski i fragmenty czaszki
+
!Takson
 +
!Materiał kopalny
 +
!Komentarz
 
|-
 
|-
−
| ''Horseshoeichthys'' sp. || TMP 2011.053.0102 - trzon kręgu
+
|
 +
''Scapherpeton'' [[sp.]] <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2015.044.0117 - kręg tułowiowy
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Scapherpeton'' (płaz ogoniasty).
 
|-
 
|-
−
| Nienazwany takson|| TMP 2013.019.0085 - część kości biodrowej
+
|
 +
Niezidentyfikowany przedstawiciel Caudata <ref name="Thompson2018"></ref>
 +
|
 +
kręg
 +
|
 +
Niewielki płaz ogoniasty.
 
|-
 
|-
−
| ''Scapherpeton'' sp. || TMP 2015.044.0117 - kręg tułowiowy
+
|
 +
Niezidentyfikowany przedstawiciel Lissamphibia  <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2013.019.0085 - niekompletna kość biodrowa 
 
|}
 
|}
  
−
===Żółwie===
+
===Ryby chrzęstnoszkieletowe===
−
{| class="wikitable"
+
{| class="wikitable sortable" align="center" width="100%"
−
{| class="wikitable"
+
|-
−
{| class="wikitable"
+
! colspan="3" align="center" |'''Ryby chrzęstnoszkieletowe
 +
|-
 +
!Takson
 +
!Materiał kopalny
 +
!Komentarz
 +
|-
 +
|
 +
''Archaeolamna'' [[sp.]] <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2011.053.0077 - zęby
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Archaeolamna''.
 +
|-
 +
|
 +
''Elasmodus'' [[sp.]] <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2013.019.0076 - fragmenty szczęki
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Elasmodus''.
 +
|-
 +
|
 +
[[cf.]] ''Hybodus'' [[sp.]]  <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
<hr>
 +
''Hybodus'' [[sp.]] <ref name="Peng2001">Peng, J., Russell, A. P., & Brinkman, D. B. (2001). "Vertebrate microsite assemblages (exclusive of mammals) from the Foremost and Oldman Formations of the Judith River Group (Campanian) of southeastern Alberta: an illustrated guide". Prov. Mus. Alberta. Occas. Pap. 25, 1–54.</ref>
 +
|
 +
TMP 2009.037.0078 - prawy, prawie kompletny kolec znajdujący się na głowie
 +
<hr>
 +
TMP 96.71.1 i TMP 96.71.2 - zęby
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Hybodus''.
 
|-
 
|-
−
! Takson !! Materiał kopalny
+
|
 +
''Ischyrhiza mira''  <ref name="Peng2001"></ref>
 +
|
 +
TMP 96.71.10 i TMP 96.71.11 - zęby
 +
|
 +
Ryba ta swoim wyglądem przypominała dzisiejsze rekiny piły.
 
|-
 
|-
−
| Nienazwany takson ||  TMP 2015.044.013 -fragment pancerza
+
|
 +
''Myledaphus'' [[sp.]] <ref name="Peng2001"></ref>
 +
|
 +
TMP 96.71.20-28 - zęby
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Myledaphus''.
 
|-
 
|-
−
| ''Naomichelys'' sp. || TMP 2009.037.0098 - fragment pancerza
+
|
 +
''Pseudomyledaphus'' [[sp.]]  <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2009.037.0079 - ząb oraz fragment trzonu kręgu
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Pseudomyledaphus''.
 
|-
 
|-
−
| Nienazwany takson || TMP 2013.019.0094 - fragment pancerza
+
|
 +
''Rhinobatos casieri'' <ref name="Peng2001"></ref>
 +
|
 +
TMP 96.71.13 - zęby
 +
|
 +
Zęby tej ryby nie przekraczają 1,5 mm długości.
 
|-
 
|-
−
| Nienazwany takson||  TMP 2013.019.0095 - fragment pancerza
+
|
 +
''Squatina hassei'' <ref name="Peng2001"></ref>
 +
|
 +
TMP 96.71.7 i TMP 96.71.8 - zęby
 +
|
 +
Zęby tego gatunku są bardzo podobne jak u ''Squatirhina'' i ''Cretorectolobus''.
 
|-
 
|-
−
| ''Basilemys'' sp. || TMP 2015.044.0134 - fragment pancerza
+
|
 +
''Synodontaspis hardingi'' <ref name="Peng2001"></ref>
 +
|
 +
TMP 96.71.3 i TMP 96.71.4 - zęby
 +
|
 +
Jeden z najbardziej pospolitych rekinów odnaleziony na terenach Ameryki Północnej w późnej kredzie.
 
|-
 
|-
−
| Adocus sp. || fragmenty pancerza
+
|
 +
Niezidentyfikowany przedstawiciel Odontaspididae <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2009.037.0081 - ząb
 +
|
 +
Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie rodzaju do jakiego należał ten ząb.
 
|}
 
|}
  
−
===Pozostałe kręgowce===
+
===Ryby kostnoszkieletowe===
−
{| class="wikitable"
+
{| class="wikitable sortable" align="center" width="100%"
−
{| class="wikitable"
 
−
{| class="wikitable"
 
 
|-
 
|-
−
! Takson !! Materiał kopalny
+
! colspan="3" align="center" |'''Ryby kostnoszkieletowe
 
|-
 
|-
−
| Nienazwany takson<br>(płaz ogoniasty) ||  kręg
+
!Takson
 +
!Materiał kopalny
 +
!Komentarz
 
|-
 
|-
−
| ''Champsosaurus'' sp. || TMP 2009.037.0100 - kręgi, zęby, kość biodrowa i fragmentaryczne żebra
+
|
 +
''Enchodus'' [[sp.]] <ref name="Thompson2018"></ref>
 +
|
 +
ząb
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Enchodus''.
 
|-
 
|-
−
| Nienazwany przedstawiciel Eusuchia<br>(Archosauria) || TMP 2009.037.0101 - osteodermy, zęby, kręgi i fragmenty czaszki
+
|
 +
''Lepisosteus occidentalis'' <ref name="Thompson2018"></ref>
 +
|
 +
łuski
 +
|
 +
Przedstawiciel rodziny Lepisosteidae (niszczukowate).
 +
|-
 +
|
 +
''Lepisosteus'' [[sp.]] <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2009.037.0082 - zęby, łuski i fragmenty czaszki
 +
|
 +
Nieokreślony gatunek z rodzaju ''Lepisosteus''.
 
|-
 
|-
−
| Nienazwany mozazauryd<br>(Squamata)||  paliczek
+
|
 +
"Holostean B" <ref name="Thompson2018"></ref>
 +
|
 +
łuski
 +
|
 +
Przedstawiciel Acipenseridae (jesiotrowate).
 
|-
 
|-
−
| Nienazwany łuskonośny<br>(Squamata) || żebra i fragmenty kręgów
+
|
 +
''Horseshoeichthys'' [[sp.]] <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2011.053.0102 - trzon kręgu
 +
|
 +
Okaz ten wcześniej był przypisywany do rodzaju ''Cretophareodus''.
 +
|-
 +
|
 +
?''Knightia'' <ref name="Thompson2018"></ref>
 +
|
 +
trzon kręgu
 +
|
 +
Pierwszy przedstawiciel rodziny Clupeidae (śledziowate) odnaleziony w formacji Foremost.
 +
|-
 +
|
 +
''Paralbula casei'' <ref name="Thompson2018"></ref>
 +
|
 +
zęby
 +
|
 +
Niewielka ryba kostnoszkieletowa.
 +
|-
 +
|
 +
Niezidentyfikowany przedstawiciel Semionotiformes  <ref name="Cullen2016"></ref>
 +
|
 +
TMP 2013.019.0077 -  łuski
 +
|
 +
Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie rodzaju do jakiego należały te łuski.
 +
|-
 +
|
 +
Niezidentyfikowane ryby <ref name="Thompson2018"></ref>
 +
|
 +
zęby i łuski
 
|}
 
|}
  
 
===Bezkręgowce===
 
===Bezkręgowce===
−
[[Plik:UASM332546 Haidoterminus cippus 01.jpg|thumb|Mrówka ''Haidoterminus cippus'']]
+
{| class="wikitable sortable" align="center" width="100%"
−
[[Plik:Boltonimecia canadensis fig 1 A- Borysenko bioRxiv preprint 2016.jpg|thumb|left|Mrówka ''Boltonimecia canadensis'']]
+
|-
−
Z formacji Foremost są znane również dwa gatunki mrówek odkrytych w bursztynie: ''Haidoterminus cippus'' oraz ''Boltonimecia canadensis'' (McKellar i in., 2013; Borysenko, 2017).
+
! colspan="4" align="center" |'''Bezkręgowce
−
 
+
|-
−
Mrówka ''Haidoterminus'' swoją budową była dość podobna do rodzaju ''Haidomyrmex''. Okaz typowy to robotnica o długości 3,2 mm. Czułki składały się z 12 segmentów (McKellar i in., 2013).
+
!Takson
−
 
+
!Materiał kopalny
−
Okaz holotypowy mrówki należał ''Boltonimecia'' do robotnicy i należała do robotnicy. Większość ciała mrówki miała taki sam jak otaczający ją bursztyn, a część miała brązowy i czarny. Jej głowa była mała i znacznie szersza niż dłuższa. Żuwaczki były zakrzywione pod kątem 90 stopni, a jej czułki składały się z 11 segmentów (Borysenko, 2017).
+
!Komentarz
 +
!Grafika
 +
|-
 +
|
 +
''Boltonimecia canadensis'' <ref>Borysenko, L. H. (2017). "Description of a new genus of primitive ants from Canadian amber, with the study of relationships between stem- and crown-group ants (Hymenoptera: Formicidae)". Insecta Mundi. 570: 1–57.</ref>
 +
|
 +
CAS 330 - mrówka robotnica znajdująca się w bursztynie
 +
|
 +
Głowa mrówki ''Boltonimecia'' była mała i znacznie szersza niż dłuższa. Żuwaczki były zakrzywione pod kątem 90 stopni, a jej czułki składały się z 11 segmentów.
 +
|
 +
[[Plik:Boltonimecia canadensis fig 1 A- Borysenko bioRxiv preprint 2016.jpg|200px]]
 +
|-
 +
|
 +
''Haidoterminus cippus'' <ref>McKellar, R. C., Glasier, J. R., & Engel, M. S. (2013). "A new trap-jawed ant (Hymenoptera: Formicidae: Haidomyrmecini) from Canadian Late Cretaceous amber". The Canadian Entomologist, 145(4), 454-465</ref>
 +
|
 +
UASM 332546 - mrówka robotnica znajdująca się w bursztynie
 +
|
 +
Mrówka ''Haidoterminus'' swoją budową była dość podobna do rodzaju ''Haidomyrmex''. Czułki składały się z 12 segmentów.
 +
|
 +
[[Plik:UASM332546 Haidoterminus cippus 01.jpg|200px]]
 +
|}
  
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
−
<small> Borysenko, L.H. (2017). "Description of a new genus of primitive ants from Canadian amber, with the study of relationships between stem- and crown-group ants (Hymenoptera: Formicidae)". Insecta Mundi. 570: 1–57.
+
<small>  
−
 
 
 
Fowler, D. W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. [[doi:10.1371/journal.pone.0188426]]
 
Fowler, D. W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. [[doi:10.1371/journal.pone.0188426]]
  
−
McKellar, R. C., Glasier, J. R., & Engel, M. S. (2013). "A new trap-jawed ant (Hymenoptera: Formicidae: Haidomyrmecini) from Canadian Late Cretaceous amber". The Canadian Entomologist, 145(4), 454-465.
+
Rogers, R. R., Eberth, D. A., & Ramezani, J. (2025). "The “Judith River–Belly River problem” revisited (Montana-Alberta-Saskatchewan): New perspectives on the correlation of Campanian dinosaur-bearing strata based on a revised stratigraphic model updated with CA-ID-TIMS U-Pb geochronology". GSA Bulletin, 136(3-4), 1221-1237. [[doi:10.1130/B36999.1]]
−
 
 
−
Rogers, R. R., Eberth, D. A., & Ramezani, J. (2024). "The “Judith River–Belly River problem” revisited (Montana-Alberta-Saskatchewan): New perspectives on the correlation of Campanian dinosaur-bearing strata based on a revised stratigraphic model updated with CA-ID-TIMS U-Pb geochronology". GSA Bulletin, 136(3-4), 1221-1237. [[doi:10.1130/B36999.1]]
 
−
 
 
−
Thompson, M. G. (2018). "A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta "(dysertacja doktorska, Carleton University) [https://curve.carleton.ca/3c11d8cf-52ea-40d9-b484-409615aa2e28]
 
  
 
Thompson, M. G., Cullen, T. M., Evans, D. C., Schröder-Adams, C., & Ryan, M. J. (2024). "Multi-proxy paleoenvironmental and paleoecological reconstruction of the Foremost Formation (Upper Cretaceous, Campanian) of Alberta". Palaios, 39(12), 425-443 [[doi:10.2110/palo.2022.061]]
 
Thompson, M. G., Cullen, T. M., Evans, D. C., Schröder-Adams, C., & Ryan, M. J. (2024). "Multi-proxy paleoenvironmental and paleoecological reconstruction of the Foremost Formation (Upper Cretaceous, Campanian) of Alberta". Palaios, 39(12), 425-443 [[doi:10.2110/palo.2022.061]]

Aktualna wersja na dzień 10:56, 21 sie 2025

Autor: Paweł Konarzewski

Formacja Foremost
Wiek
252 201,4 143,1
66

ok. 79,5-78,6 Ma
późna kreda (kampan)

Miejsce Kanada - Alberta i Saskatchewan
Leży pod formacja Oldman
Leży nad formacja Pakowki
Miąższość do 170 m
Klimat ciepły i wilgotny
Litologia mułowce, piaskowce, pyłowce, skały wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne (materiał wtórny)
Foremost Fm 1.jpg
Osłonięcia skał formacji Foremost wzdłuż przebiegającej rzeki Milk River. Fot. Georgialh [4]

Wstęp

Odsłonięcia skał formacji Foremost znajdujące się obok rzeki Milk River. Fot. Georgialh [2]

Formacja Foremost to późnokredowa jednostka litostratygraficzna położona w Kanadzie. Jej osady datuje się na piętro zwane kampan.

Etymologia

Nazwa formacji pochodzi miasta Foremost znajdującego się w prowincji Alberta.

Litologia i wiek

Osady formacji Foremost powstały podczas regresji Morza Środkowego Zachodu. Rozciąga się ona od południowej Alberty i Saskatchewan przez granicę ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie część jej warstw o równoważnym wieku jest uważanych jako część formacji Judith River w północnej Montanie. Skały formacji Foremost w Albercie i Saskatchewan pochodzą z obszarów dzisiejszej Kolumbii Brytyjskiej i Montany. Powstały z materiałów takich jak skały wulkaniczne, metamorficzne, plutoniczne i osadowe, które zostały przyniesione przez rzeki i inne procesy, a następnie osadziły się w tym regionie. Foremost należy do grupy Belly River, w której skład wchodzą również formacje Oldman, Dinosaur Park oraz Judith River. Tradycyjnie granice formacji są wyznaczone przez strefy zawierające duże ilości węgla zwane Mackay (dolne pokłady) i Taber (górne pokłady). W regionie rzeki Milk River można wyróżnić trzy jeszcze nienazwane ogniwa (Thompson i in., 2024). Fowler (2017) ustalił wiek pokładów Foremost mieszczący się w przedziale od ok. 80,2 do 79,5 Ma. Z kolei wg Rogersa i in. (2025) formacja jest trochę młodsza (ok. 79,5-78,6 Ma).

Paleośrodowisko

Rekonstrukcja paleośrodowiska formacji Foremost. Autor: ABelov2014 [3]

Osady formacji Foremost sugerują występowanie środowisk nadbrzeżnych z estuariami lub lagunami, które z czasem zmieniły się w obszary o większej powierzchni lądu w wyniku obniżenia się poziomu Morza Środkowego Zachodu oddzielającego od siebie Laramidię i Appalachię podczas morskiej regresji Claggett. Niska liczba i różnorodność otwornic bentosowych (żyjących na dnach zbiorników wodnych) wskazywały na stresujące warunki tlenowe i zasolenie w środowiskach przybrzeżnych. Z kolei fauny morskich kręgowców świadczyły o mieszanym wpływie środowisk słodkowodnych i słonawych, a różnorodność wzrastała wraz ze wzrostem wpływu słodkowodnego (Thompson i in., 2024).

Paleofauna

Fauna dinozaurów była podobnie zróżnicowana, co inne, dobrze poznane kampańskie formacje Ameryki Północnej. Występowały m. in. ceratopsydy, tyranozaurydy, pachycefalozaurydy, dromeozaurydy, bazalni przedstawiciele Neornithischia, ankylozaurydy oraz ptaki. Ceratopsydy i ankylozaury wykazywały zmniejszenie względnej liczebności w górnych warstwach formacji Foremost oraz w dolnej części formacji Oldman. Mogło to wynikać z ich preferencji dla środowisk przybrzeżnych lub zasobów roślinnych, w przeciwieństwie do innych roślinożerców. Oprócz dinozaurów żyły również ryby, jaszczurki, żółwie, płazy, ssaki, krokodykomorfy, przedstawiciele Champsosauridae oraz bezkręgowce (Thompson i in., 2024).

Dinozaury

Dinozaury
Takson Materiał kopalny Komentarz Grafika

Colepiocephale lambei [1][2]

czaszki kilku osobników

Szczątki tego gatunku odnaleziono również w formacji Judith River.

Colepiocephale lambei.png

Hesperornis lumgairi [3][4]

Hesperornis sp. [5]

UA 9716 - lewy tarsometatarsus

UCMP 108074 - tarsometatarsus

Dawniej uważany za jeden z okazów H. regalis. Gatunek ten został odnaleziony również w USA (formacja Pierre Shale).

Być może okaz UCMP 108074 reprezentuje nowy gatunek hesperornisa.

Hesperornis TD.png

Palintropus sp. [6]

TMP 86.146.11 - prawy fragment prawej łopatki

Być może nowy gatunek palintropa. Więcej skamieniałości tego taksonu znanych jest z formacji Dinosaur Park.

Probrachylophosaurus sp. [7]

szczątki kilku osobników

Nieokreślony gatunek z rodzaju Probrachylophosaurus.

Probrachylophosaurus bergei.png

Saurornitholestes langstoni [8]

korona zęba

Gatunek ten został odnaleziony również w formacjach Judith River, Dinosaur Park, Oldman, oraz Two Medicine.

Saurornitholestes langstoni skeletal.png

Thanatotheristes degrootorum [9]

niekompletne czaszki dwóch osobników

Najstarszy znany kanadyjski tyranozauryd.

Thanatotheristes Size Comparison.svg

Xenoceratops foremostensis [10]

?Xenoceratops foremostensis [10]

niekompletne czaszki kilku osobników

TMP 2010.076.0024 - niewypreparowana fragmentaryczna czaszka

Najstarszy znany kanadyjski ceratopsyd.

Być może ten okaz reprezentuje rodzaj Xenoceratops.

Xenoceratops foremostensis.jpg

Niezidentyfikowane ankylozaurydy [11]

TMP 2011.053.0148 - ząb [11]

pojedyncza osteoderma [8]

Niediagnostyczne taksony.

Niezidentyfikowany ceratopsyd [12]

TMP 1989.068.0001 - lewy, niekompletny róg nadoczony wraz z kośćmi czaszki

Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem.

TMP 1989.068.0001 Brown, 2018.jpg

Niezidentyfikowany ceratopsyd [12]

TMP 2017.022.0037 - niekompletny róg nadoczony

Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem.

TMP 2017.022.0037.jpg

Niezidentyfikowany ceratopsyd [11]

TMP 2011.053.0146 - korona zęba

Niediagnostyczny takson.

Niezidentyfikowany dromeozauryd [11]

TMP 2009.037.0109 - korona zęba

Niezidentyfikowany takson.

Niezidentyfikowane hadrozaurydy

CMN 9955 - dwa zniszczone elementy kręgów, niewypreparowana kość udowa [8]

CMN 9954 - kość śródstopia III [8]

TMP 2011.053.0150 - korona zęba [11]

fragment zęba [8]

kość nadgarstka lub stępu [8]

Niediagnostyczne taksony.

Niezidentyfikowany nodozauryd [11]

TMP 2011.053.0149 - ząb

Niediagnostyczny takson.

Niezidentyfikowany pachycefalozauryd [11]

TMP 2015.044.0215 - fragment kopuły czołowo-ciemieniowej

Być może reprezentuje nowy takson.

Niezidentyfikowany tyranozauryd [8]

ząb

Niediagnostyczny takson.

Krokodylomorfy

Krokodylomorfy
Takson Materiał kopalny Komentarz

Niezidentyfikowany przedstawiciel Eusuchia [11]

TMP 2009.037.0101 - osteodermy i zęby

Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.

Żółwie

Żółwie
Takson Materiał kopalny Komentarz

Adocus sp. [11]

TMP 2013.019.0094 - fragmenty pancerza

Nieokreślony gatunek z rodzaju Adocus.

Basilemys sp. [11]

TMP 2015.044.0134 - fragment pancerza

Nieokreślony gatunek z rodzaju Basilemys.

Naomichelys sp. [11]

TMP 2009.037.0093 - fragment pancerza

Nieokreślony gatunek z rodzaju Naomichelys.

Niezidentyfikowany przedstawiciel Baenidae [11]

TMP 2013.019.0095 - fragment pancerza

Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.

Niezidentyfikowany przedstawiciel Chelydridae [11]

TMP 2015.044.0136 - fragment pancerza

Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.

Niezidentyfikowany aprzedstawiciel Trionychidae [11]

TMP 2009.037.0098 - fragmenty skorupy

Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.

Choristodery

Choristodery
Takson Materiał kopalny Komentarz

Champsosaurus sp. [11]

TMP 2009.037.0100 - kręgi szyjne i grzbietowe

Nieokreślony gatunek z rodzaju Champsosaurus.

Płazy

Płazy
Takson Materiał kopalny Komentarz

Scapherpeton sp. [11]

TMP 2015.044.0117 - kręg tułowiowy

Nieokreślony gatunek z rodzaju Scapherpeton (płaz ogoniasty).

Niezidentyfikowany przedstawiciel Caudata [8]

kręg

Niewielki płaz ogoniasty.

Niezidentyfikowany przedstawiciel Lissamphibia [11]

TMP 2013.019.0085 - niekompletna kość biodrowa

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Ryby chrzęstnoszkieletowe
Takson Materiał kopalny Komentarz

Archaeolamna sp. [11]

TMP 2011.053.0077 - zęby

Nieokreślony gatunek z rodzaju Archaeolamna.

Elasmodus sp. [11]

TMP 2013.019.0076 - fragmenty szczęki

Nieokreślony gatunek z rodzaju Elasmodus.

cf. Hybodus sp. [11]

Hybodus sp. [13]

TMP 2009.037.0078 - prawy, prawie kompletny kolec znajdujący się na głowie

TMP 96.71.1 i TMP 96.71.2 - zęby

Nieokreślony gatunek z rodzaju Hybodus.

Ischyrhiza mira [13]

TMP 96.71.10 i TMP 96.71.11 - zęby

Ryba ta swoim wyglądem przypominała dzisiejsze rekiny piły.

Myledaphus sp. [13]

TMP 96.71.20-28 - zęby

Nieokreślony gatunek z rodzaju Myledaphus.

Pseudomyledaphus sp. [11]

TMP 2009.037.0079 - ząb oraz fragment trzonu kręgu

Nieokreślony gatunek z rodzaju Pseudomyledaphus.

Rhinobatos casieri [13]

TMP 96.71.13 - zęby

Zęby tej ryby nie przekraczają 1,5 mm długości.

Squatina hassei [13]

TMP 96.71.7 i TMP 96.71.8 - zęby

Zęby tego gatunku są bardzo podobne jak u Squatirhina i Cretorectolobus.

Synodontaspis hardingi [13]

TMP 96.71.3 i TMP 96.71.4 - zęby

Jeden z najbardziej pospolitych rekinów odnaleziony na terenach Ameryki Północnej w późnej kredzie.

Niezidentyfikowany przedstawiciel Odontaspididae [11]

TMP 2009.037.0081 - ząb

Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie rodzaju do jakiego należał ten ząb.

Ryby kostnoszkieletowe

Ryby kostnoszkieletowe
Takson Materiał kopalny Komentarz

Enchodus sp. [8]

ząb

Nieokreślony gatunek z rodzaju Enchodus.

Lepisosteus occidentalis [8]

łuski

Przedstawiciel rodziny Lepisosteidae (niszczukowate).

Lepisosteus sp. [11]

TMP 2009.037.0082 - zęby, łuski i fragmenty czaszki

Nieokreślony gatunek z rodzaju Lepisosteus.

"Holostean B" [8]

łuski

Przedstawiciel Acipenseridae (jesiotrowate).

Horseshoeichthys sp. [11]

TMP 2011.053.0102 - trzon kręgu

Okaz ten wcześniej był przypisywany do rodzaju Cretophareodus.

?Knightia [8]

trzon kręgu

Pierwszy przedstawiciel rodziny Clupeidae (śledziowate) odnaleziony w formacji Foremost.

Paralbula casei [8]

zęby

Niewielka ryba kostnoszkieletowa.

Niezidentyfikowany przedstawiciel Semionotiformes [11]

TMP 2013.019.0077 - łuski

Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie rodzaju do jakiego należały te łuski.

Niezidentyfikowane ryby [8]

zęby i łuski

Bezkręgowce

Bezkręgowce
Takson Materiał kopalny Komentarz Grafika

Boltonimecia canadensis [14]

CAS 330 - mrówka robotnica znajdująca się w bursztynie

Głowa mrówki Boltonimecia była mała i znacznie szersza niż dłuższa. Żuwaczki były zakrzywione pod kątem 90 stopni, a jej czułki składały się z 11 segmentów.

Boltonimecia canadensis fig 1 A- Borysenko bioRxiv preprint 2016.jpg

Haidoterminus cippus [15]

UASM 332546 - mrówka robotnica znajdująca się w bursztynie

Mrówka Haidoterminus swoją budową była dość podobna do rodzaju Haidomyrmex. Czułki składały się z 12 segmentów.

UASM332546 Haidoterminus cippus 01.jpg

Bibliografia

Fowler, D. W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426

Rogers, R. R., Eberth, D. A., & Ramezani, J. (2025). "The “Judith River–Belly River problem” revisited (Montana-Alberta-Saskatchewan): New perspectives on the correlation of Campanian dinosaur-bearing strata based on a revised stratigraphic model updated with CA-ID-TIMS U-Pb geochronology". GSA Bulletin, 136(3-4), 1221-1237. doi:10.1130/B36999.1

Thompson, M. G., Cullen, T. M., Evans, D. C., Schröder-Adams, C., & Ryan, M. J. (2024). "Multi-proxy paleoenvironmental and paleoecological reconstruction of the Foremost Formation (Upper Cretaceous, Campanian) of Alberta". Palaios, 39(12), 425-443 doi:10.2110/palo.2022.061

  1. ↑ Sullivan, R. M. (2003). "Revision of the dinosaur Stegoceras Lambe (Ornithischia, Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology. 23: 181–207.
  2. ↑ Schott, R. K., Evans, D. C., Williamson, T. E., Carr, T. D., & Goodwin, M. B. (2009). "The anatomy and systematics of Colepiocephale lambei (Dinosauria: Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology, 29(3), 771–786. doi:10.1671/039.029.0329
  3. ↑ Fox, R. C. (1974). "A Middle Campanian, nonmarine occurrence of the Cretaceous toothed bird Hesperornis Marsh". Canadian Journal of Earth Sciences, 11(9), 1335-1338. doi:10.1139/e74-127
  4. ↑ Aotsuka, K., & Sato, T. (2016). "Hesperornithiformes (Aves: Ornithurae) from the Upper Cretaceous Pierre Shale, Southern Manitoba, Canada". Cretaceous Research, 63, 154-169. doi:10.1016/j.cretres.2016.03.003
  5. ↑ https://www.encyklopedia.dinozaury.com/wiki/Hesperornis
  6. ↑ Longrich, N. R. (2009). "An ornithurine-dominated avifauna from the Belly River Group (Campanian, Upper Cretaceous) of Alberta, Canada". Cretaceous Research, 30(1): 161-177. doi:10.1016/j.cretres.2008.06.007
  7. ↑ Thompson, M. G., Bedek, F. V., Schröder-Adams, C., Evans, D. C., & Ryan, M. J. (2021). "The oldest occurrence of brachylophosaurin hadrosaurids in Canada". Canadian Journal of Earth Sciences, 58(10), 993-1004. doi:10.1139/cjes-2020-0007
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 Thompson, M. G. (2018). "A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta". (dysertacja doktorska, Carleton University) [1]
  9. ↑ Voris, J. T., Therrien, F., Zelenitzky, D. K., & Brown, C.M. (2020). "A new tyrannosaurinae (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388
  10. ↑ 10,0 10,1 Ryan, M. J., Evans, D. C., & Shepherd, K. M. (2012). "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences, 49(11), 1251-1262. doi:10.1139/e2012-056
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 11,16 11,17 11,18 11,19 11,20 11,21 11,22 11,23 11,24 Cullen, T. M., Fanti, F., Capobianco, C., Ryan, M. J., & Evans, D. C. (2016). "A vertebrate microsite from a marine-terrestrial transition in the Foremost Formation (Campanian) of Alberta, Canada, and the use of faunal assemblage data as a paleoenvironmental indicator". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 444, 101-114. doi:10.1016/j.palaeo.2015.12.015
  12. ↑ 12,0 12,1 Brown, C. M. (2018). "Long-horned Ceratopsidae from the Foremost Formation (Campanian) of southern Alberta". PeerJ 6:e4265 doi:10.7717/peerj.4265
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Peng, J., Russell, A. P., & Brinkman, D. B. (2001). "Vertebrate microsite assemblages (exclusive of mammals) from the Foremost and Oldman Formations of the Judith River Group (Campanian) of southeastern Alberta: an illustrated guide". Prov. Mus. Alberta. Occas. Pap. 25, 1–54.
  14. ↑ Borysenko, L. H. (2017). "Description of a new genus of primitive ants from Canadian amber, with the study of relationships between stem- and crown-group ants (Hymenoptera: Formicidae)". Insecta Mundi. 570: 1–57.
  15. ↑ McKellar, R. C., Glasier, J. R., & Engel, M. S. (2013). "A new trap-jawed ant (Hymenoptera: Formicidae: Haidomyrmecini) from Canadian Late Cretaceous amber". The Canadian Entomologist, 145(4), 454-465
Źródło: „https://encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Foremost&oldid=36761”