Katepensaurus

Autor:	Mateusz Tałanda
Korekta:	Michał Siedlecki

---

Katepensaurus (katepenzaur)
Długość	12,9 m
Wysokość	3,15 m (w biodrach)
Masa	4,7 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Argentyna - Chubut (formacja Bajo Barreal - dolne ogniwo)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 97-90 Ma późna kreda (środkowy cenoman - późny turon)
Systematyka	Dinosauria Sauropodomorpha Sauropoda Neosauropoda Diplodocoidea Rebbachisauridae Limaysaurinae
Holotyp - kręgi szyjne. Źródło: Ibiricu i in., 2017 [1]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\"2005 Quarry\", Estancia Laguna Palacios\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"\"2005 Quarry\", Estancia Laguna Palacios\n","link":"","lat":-44.90661666666699858296851743943989276885986328125,"lon":-69.378797222222004847935750149190425872802734375,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Katepensaurus to rodzaj dość dużego dinozaura z grupy rebbachizaurydów - dziwnych zauropodów z grupy diplodokoidów żyjących głównie na terenie dwóch kontynentów tworzących Gondwanę - Ameryki Południowej i Afryki. Omawiany rodzaj żył na terenie dzisiejszej Argentyny w pierwszej połowie epoki późnej kredy

Materiał kopalny

Holotyp (UNPSJB-PV 1007) to stowarzyszone ze sobą kości tworzące częściowy szkielet (głównie pozaczaszkowy). Są to: trzy kręgi z przodu i środka szyi (UNPSJB-PV 1007/1-3), trzy kręgi z tyłu i środka tułowia (UNPSJB-PV 1007/4-6), dwa przednie kręgi ogonowe (UNPSJB-PV 1007/7-8), kawałek prawej kości czołowej (UNPSJB-PV 1007/29; początkowo uznaną za nieokreślony fragment), niezidentyfikowany fragment łuku neuralnego (UNPSJB-PV 1007/35), częściowo zachowane żebra szyjne (UNPSJB-PV 1007/36), niekompletne dwa przednie i/lub środkowe kręgi grzbietowe (UNPSJB-PV 1007/12), łuk neuralny z przedniej części lub środka tułowia (UNPSJB-PV 1007/31), trzy niekompletne kręgi z przedniej części ogona (UNPSJB-PV 1007/9-11), prawdopodobny fragment środręcza/śródstopia (UNPSJB-PV 1007/33), prawdopodobny fragment prawej kości skokowej (UNPSJB-PV 1007/32) oraz wiele fragmentów trudnych do oznaczenia, pochodzących prawdopodobnie z kończyny i kolejnych kręgów (najpewniej są to wyrostki kolczyste kręgów grzbietowych albo przednich ogonowych) (UNPSJB-PV 1007/9,10,19-28,30,34). Został znaleziony na w górnej części dolnego ogniwa formacji Bajo Barreal. W przekroju żebra tego osobnika zachowało się siedem linii zatrzymanego wzrostu. Miał więc przynajmniej siedem lat w chwili śmierci, a jego wzrost nie był jeszcze zakończony. Wspomniane szczątki zostały pogrzebane z dala od brzegu rzeki w piaszczystym kanale rzecznym o kształcie płatu o grubości ok. 30 cm. Miejsce ostatniego spoczynku omawianego zauropoda było zbudowane z szorstkich piaskowców wzbogaconych tufami i pelitami, co wskazuje iż przepływ rzeki w tym miejscu był silnie skoncentrowany. Elementy szkieletu osiowego zostały znalezione w osadzie bogatym w pelity, przy czym zostały pokryte osadami znad brzegu (niepokryte szczątki zostały poddane silnej erozji). Część wspomnianych elementów (głównie większe) było zgrupowanych razem w środkowej części płatu. Przykrycie wspomnianych szczątków zakończyło się dopiero przy kolejnym napływie osadów znad brzegów rzeki (Casal i in, 2023). Oprócz tego materiału, z formacji Bajo Barreal znane są inne kości rebbachizaurydów, które mogły należeć do katepenzaura. Niestety są niekompletne lub pochodzą z innej części szkieletu niż te znane u kapenzaura. Na dodatek nie wiemy jaka była zmienność wewnątrzgatunkowa tego dinozaura. Dlatego na razie nie da się tego potwierdzić.

Budowa i systematyka

Katepenzaur był średnich rozmiarów rebbachizaurydem, prawdopodobnie wyglądającym podobnie do limajzaura, katartezaury, czy nigerzaura. Różnił się od swych krewniaków głównie detalami budowy środkowych i tylnych kręgów grzbietowych. Jego pozycja systematyczna w obrębie tego kladu jest niepewna, ale większość ostatnich analiz filogenetycznych umieszcza go w obrębie podgrupy rebbachizaurynów (np: Lerzo i in., 2024a,b). Katepenzaur jest najbardziej wysuniętym na południe rebbachizaurydem, którego da się oznaczyć do gatunku. Jednocześnie był jednym z ostatnich przedstawicieli tej grupy.

Paleoekologia

Szkielet rebbachizauryda z systemem worków powietrznych, które wnikały w kości kręgosłupa, obniżając ich masę. Zmodyfikowano z: Ibiricu i in., 2017.

Choć katepenzaur nie żył w pobliżu równika, w jego czasach klimat znacząco się ocieplił. Dlatego temu dinozaurowi towarzyszyły stosunkowo wysokie temperatury. Rozwój gleb na tych terenach świadczy o częstych opadach deszczu. Natomiast budowa drewna wskazuje na brak różnych pór roku. W tak wilgotnych i gorących warunkach, panujących przez cały rok, duże zwierzęta takie jak katepenzaur są narażone na przegrzanie. Przystosowaniem do takich warunków mógł być rozbudowany system worków powietrznych, które wnikały w kręgosłup (pneumatyzacja) zwierzęcia, obniżając jego masę. Taki system był szczególnie rozwinięty u rebbachizaurów, do których należał katepenzaur. W jego kręgach widać liczne doły, kanały i komory, które mogły wypełniać worki powietrzne. Dzięki temu jego mięśnie mogły wkładać mniej wysiłku w utrzymywanie lżejszego ciała i wydzielać mniej ciepła. Słabością tej hipotezy jest brak tak silnie rozwiniętych analogicznych struktur u współwystępujących tytanozaurów, które były jeszcze większe. Być może radziły sobie z przegrzaniem w inny sposób. Co ciekawe, potomkowie tych tytanozaurów - saltazaurydy - osiągnęły pod koniec kredy podobny stopień spneumatyzowania szkieletu konwergentnie do rebbachizaurydów.

Katepenzaur zamieszkiwał obszar pokryty bujną roślinnością, przez który przepływały mało kręte rzeki. Żył wśród żółwi, krokodylomorfów, pterozaurów i innych dinozaurów, które zamieszkiwały wtedy te tereny. Do tych ostatnich należał celurozaur aniksozaur, prymitywne tytanozaurydy epachtozaur i sarmientozaur, tytanozaur elaltytan, drusilazaura z tej samej grupy, znany tylko z fragmentarycznej kości szczękowej zauropod kampylodon, iguanodont notohypsilofodon, abelizauryd ksenotarsozaur. Znane są też pazury pozostawione przez megaraptorydy.

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego wyrazu saurus ("jaszczur") oraz słowa katepenk, które oznacza dziurę. Jest ono używane w języku ludu Tehuelche, który zamieszkuje Patagonię. Słowo to nawiązuje do charakterystycznych okien w wyrostkach kręgów grzbietowych, które wyróżniają tego dinozaura. Nazwę rodzajową można przetłumaczyć więc jako "dziurawy jaszczur". Epitet gatunkowy goicoecheai honoruje pana Alejandro Goicoechea. Był on właścicielem Estancia Laguna Palacios, gdzie znaleziono katepenzaura i pozwalał tam pracować paleontologom przez prawie dwie dekady.

Spis gatunków

Katepensaurus	Ibiricu, Casal, Martínez, Lamanna, Luna i Salgado, 2013
K. goicoecheai	Ibiricu, Casal, Martínez, Lamanna, Luna i Salgado, 2013

Bibliografia

Casal, G.A., Ibiricu, L.M., Alvarez, B.N., Cardozo, N.V., Caglianone, J., Luna, M., Foix, N. (2023). "Procesos bioestratinómicos actuantes en Katepensaurus goicoecheai: Análisis de factores intrínsecos y extrínsecos. Formación Bajo Barreal (Cretácico Superior), Patagonia, Argentina" ["Biostratinomic processes acting on Katepensaurus goicoecheai: intrinsic and extrinsic factors analysis. Bajo Barreal Formation (upper Cretaceous), Patagonia, Argentina"]. Publicación Electrónica de la Asociación Paleontológica Argentina. 23 (2): 1-26. [2]

Ibiricu, L.M., Casal, G.A., Martínez, R.D., Lamanna, M.C., Luna, M., Salgado, L. (2013). "Katepensaurus goicoecheai gen. et sp. nov., a Late Cretaceous rebbachisaurid (Sauropoda, Diplodocoidea) from central Patagonia, Argentina". Journal of Vertebrate Paleontology, t. 33, str. 1351-1366. DOI: 10.1080/02724634.2013.776562

Ibiricu, L.M., Casal, G.A., Martínez, R.D., Lamanna, M.C., Luna, M., Salgado, L. (2015). "New material of Katepensaurus goicoecheai (Sauropoda: Diplodocoidea) and its significance for the morphology and evolution of Rebbachisauridae". Ameghiniana, t. 52, nr 4, str. 430-446. doi: 10.5710/AMGH.24.04.2015.2830

Ibiricu, L.M., Lamanna, M.C., Martínez, R.D.F., Casal, G.A., Cerda, I.A., Martínez, G., Salgado, L. (2017)." A novel form of postcranial skeletal pneumaticity in a sauropod dinosaur: Implications for the paleobiology of Rebbachisauridae". Acta Palaeontologica Polonica, t. 62 (2). [3]

Lerzo, L.N., Gallina, P.A., Canale, J.I., Otero, A., Carballido, J.L., Apesteguía, S., Makovicky, P.J. (2024a). "The last of the oldies: a basal rebbachisaurid (Sauropoda, Diplodocoidea) from the early Late Cretaceous (Cenomanian–Turonian) of Patagonia, Argentina". Historical Biology: 1–26. [4]

Lerzo, L. N., Fernández-Baldor, F. T., Canale, J.I., Whitlock, J. A., Otero, A., & Gallina, P. A. (2024b). "They all floated in the Cretaceous: new rebbachisaurid (Sauropoda, Diplodocoidea) with a highly pneumatized skeleton from the Upper Cretaceous (lower Cenomanian) of Patagonia, Argentina". Historical Biology: 1–14. [5]

Novas, F. (2009). "The Age of Dinosaurs in South America". Indiana University Press, str. 1-452.

Salgado, L., Gallina, P.A., Lerzo, L.N., Canudo, J.I. (2022). "Highly specialized Diplodocoids: the Rebbachisauridae". [W]: Otero, A., Carballido, J.L., Pol, D. (2022). "South American Sauropodomorph Dinosaurs". Springer: 165-208.