Spiclypeus

Autor:	Kamil Kamiński
Korekta:	Łukasz Czepiński

---

Spiclypeus (spiklypeus)
Długość	4,5-6 m
Masa	?3-4 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	USA - Montana (formacja Judith River – ogniwo Coal Ridge)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 75,9-75,3 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ceratopsia Ceratopsoidea Ceratopsidae Chasmosaurinae
Grupa Spiclypeus otoczona przez parę Daspletosaurus. Autor: ABelov2014 [9]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EFergus County, Montana\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Fergus County, Montana\n","link":"","lat":47.5,"lon":-109.5,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Spiclypeus to rodzaj ceratopsa z grupy Chasmosaurinae, cechującej się m.in. dłuższą czaszką w stosunku do siostrzanego kladu - Centrosaurinae. Znany jest z jednego, niekompletnego szkieletu z rozczłonkowaną czaszką. Jak większość ceratopsydów, występował w późnej kredzie na obszarze dzisiejszej Ameryki Północnej.

Etymologia

Nazwa Spiclypeus pochodzi od łacińskich słów spica, czyli „kolec”, oraz clypeus – „tarcza, osłona”, co nawiązuje do kształtu kostnej kryzy, najeżonej wieloma rogami. Epitet gatunkowy shipporum honoruje dr Billa i Lindę Shipp, pierwotnych właścicieli kości tego dinozaura, oraz ich rodzinę.

Materiał kopalny

Zęby. Źródło: Mallon i in., 2016 [1].

Holotyp (CMN 57081) to rozczłonkowana, kompletna w ok. 50% czaszka oraz ok. 6% szkieletu pozaczaszkowego: kilka kręgów szyjnych i grzbietowych, co najmniej piętnaście żeber, lewa kość ramienna, fragmentaryczna lewa k. biodrowa, bliższa połowa lewej k. udowej, fragmenty lewej k. piszczelowej i strzałkowej.

Odkrycie i opis

Szczątki Spiclypeus zostały odkryte w 2005 r. na terenie prywatnej posiadłości. Początkowo zebrano jedynie znajdujące się na powierzchni fragmenty kości udowej i żeber, a w ciągu kolejnych dwóch lat wykopano resztę okazu. Kości były następnie preparowane w ośrodku White River Preparium w Hill City (Dakota Południowa). Brakujące elementy czaszki zostały odtworzone w oparciu o kości triceratopsa. Wiele z parzystych kości czaszki zachowało się przynajmniej z jednej strony, umożliwiając rekonstrukcję odpowiedników z drugiej strony ciała. Szkielet trafił następnie do Canadian Museum of Nature. W 2016 r. dinozaur ten został nazwany i opisany przez zespół paleontologów w składzie: Jordan Mallon, Christopher Ott, Peter Larson, Edward Iuliano oraz David Evans.

Rogi nadoczodołowe. Źródło: Mallon i in., 2016 [2].

Filogeneza

Spiclypeus należał do podrodziny Chasmosaurinae, i wg Mallona i in. (2016) jego najbliższymi krewnymi były rodzaje Kosmoceratops i Vagaceratops.

Budowa

Para Spiclypeus w towarzystwie innego ceratopsa (Machairoceratops, występującego nieco wcześniej w innej części Ameryki Płn.) i pachycefalozaurów (Texacephale, takze żyjacych na innych terenach). Autor: ABelov2014 [3].

Rekonstrukcja czaszki. Źródło: Mallon i in., 2016 [4].

Tak jak inne ceratopsy, Spiclypeus był czworonożnym roślinożercą o czaszce zakończonej kostną kryzą i ozdobionej rogami. Wyglądem przypominał swoich krewniaków, różniąc się od nich głównie cechami czaszki i wspomnianej kryzy. Spiclypeus wyróżniał się m.in. pomarszczoną boczną powierzchnią wyrostka grzbietowego kości przedszczękowej, w miejscu kontaktu z k. nosową, oraz unikalną kombinacją kilku cech rogów nadoczodołowych i epiparietales, czyli rożków znajdujących się z tyłu kryzy, na kości ciemieniowej, które to były odchylone ku przodowi od tylnej krawędzi kryzy.

Rekonstrukcja czaszki. Autor zdjęcia: Zachi Evenor [5].

Elementy kryzy. Źródło: Mallon i in., 2016 [6].

Czaszka Spiclypeus był dość duża, porównywalna rozmiarami z Chasmosaurus. Jej długość mierzona w widoku bocznym od końca pyska do tylnego końca kości ciemieniowej wynosiła 167 cm. Dziób był silnie hakowato zakrzywiony, podobnie jak u chasmozaura czy anchiceratopsa, i w przeciwieństwie do kosmoceratopsa i arrinoceratopsa. Z przody pyska, nad nozdrzami znajdował się trójkątny róg, mierzący u holotypu 166 mm. Jego dokładne umiejscowienie pozostaje jednak nieznane, jako że kości nosowe w większości nie zachowały się. Tak jak inne ceratopsy, Spiclypeus miał baterie zębowe w szczękach. W kości szczękowej znajdowało się co najmniej 28 pozycji zębowych, a w kości zębowej – 24. Nad oczami wyrastała para owalnych w przekroju rogów, mierzących w linii prostej od grzbietowej krawędzi oczodołu do wierzchołka 228 (lewy) i 246 mm (prawy). Ich rozmiary są zbliżone do rogów Kosmoceratops. Rogi nadoczodołowe Spiclypeus były skierowane ku górze, lekko zagięte do przodu i silnie rozchylone na boki.

Jak już wspomniano, najbardziej charakterystyczna była ornamentacja kryzy. Na jej wierzchołkach, w miejscu styku kości ciemieniowych i łuskowych znajdowały się duże rożki epiparietosquamosales, mierzące u holotypu 171 mm (lewy) i 200 mm (prawy) od podstawy do wierzchołka. Z tyłu kryzy na kościach ciemieniowych wyrastały po trzy epiparietales. Pierwsze z nich, porównywalnych rozmiarów z epiparietosquamosales, skierowane były ku górze. Dalej w kierunku środka kryzy znajdowało się duże wcięcie, a dwa kolejne epiparietales były ściśle ze sobą połączone i zwrócone do dołu. Po bokach kryzy, na kościach łuskowych znajdowały się rożki episquamosales. Na lewej kości łuskowej holotypu wyróżnić można siedem episquamosales, a na prawej – sześć. Stawały się one coraz mniejsze w kierunku dołu kryzy.

Nieliczne znane elementy szkieletu pozaczaszkowego są słabo zachowane, i niewiele różnią się od innych ceratopsydów.

Dziób. Źródło: Mallon i in., 2016 [7].

Jeden z autorów opisu, Jordan Mallon w wypowiedzi dla CBC News szacuje długość Spiclypeus na 4,5 -6 m, a masę na 3-4 t. W oficjalnej publikacji kość ramieniową określono jako porównywalną rozmiarami z największym okazem Chasmosaurus

Ważność Spiclypeus

Wg autorów opisu jest całkiem możliwe, że holotyp Spiclypeus i materiał wątpliwego ceratopsa „Ceratops montanus” reprezentują ten sam gatunek. Nie ma na to jednak przekonujących dowodów, dlatego postanowili oni utworzyć nowy rodzaj i gatunek dla szczątków CMN 57081. Spiclypeus jest też bardzo podobny do innego wątpliwego ceratopsa Pentaceratops aquilonius, dokładne porównanie utrudnia jednak słaba jakość materiału kopalnego.

Paleopatologie

Zachowane kręgi. Źródło: Mallon i in., 2016 [8].

O paleopatologiach ceratopsydów zobacz więcej w: Ceratopsoidea#Paleopatologie.

Paleoekologia

Spiclypeus żył w otoczeniu fauny typowej dla Ameryki Północnej w późnej kredzie. Razem z nim występowały tam inne ceratopsy, takie jak Mercuriceratops a także hadrozaury, pachycefalozaury i ankylozaury. Teropody były reprezentowane przez tyranozaurydy i troodontydy.

Spis gatunków

Spiclypeus	Mallon, Ott, Larson, Iuliano i Evans , 2016
S. shipporum	Mallon, Ott, Larson, Iuliano i Evans , 2016	?= "Ceratops montanus"

Bibliografia

Mallon J.,C., Ott, C.,J., Larson, P., L., Iuliano, E., M., Evans, D., C., (2016) "Spiclypeus shipporum gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA". PLoS ONE 11(5): e0154218. doi:10.1371/journal.pone.0154218.

Chang, E. (2016) "Horned dinosaur with nasty infection reveals new species". CBC News. [10].