Saurornitholestes

Do sprawdzenia (zwłaszcza materiał kopalny i ważność poszczególnych gatunków).

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński

---

Saurornitholestes (zaurornitolest)
Długość:	ok. 1,8 m
Masa:	ok. 10-20 kg
Miejsce występowania:	Kanada - Alberta (formacje Dinosaur Park, Oldman, Foremost, Judith River, Two Medicine)
Czas występowania	ok. 80-72 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves Dromaeosauridae Eudromaeosauria ?Velociraptorinae / Dromaeosaurinae ?Saurornitholestinae
Rekonstrukcja zaurornitolesta ze zdobyczą. Autor: Emily Willoughby [6]

Wstęp

Saurornitholestes był niewielkim dromeozaurydem, którego szczątki znaleziono na zachodzie Ameryki Północnej. Na przestrzeni lat do tego rodzaju zaliczono aż trzy gatunki, jednak pewny wydaje się tylko jeden - Saurornitholestes langstoni.

Materiał kopalny

Holotyp oznaczony jako PMAA 74.10.5 to niekompletny szkielet, obejmujący kości czołowe, lewą k. zewnętrznoskrzydłową (ang. ectopterygoid), lewą kość kwadratową, dwa zęby, dwa kręgi, gastralia, fragmenty żeber, fragment żebra, kość śródręcza, kilka paliczków i pazury lewej dłoni, trzy izolowane prezygapofyzy (wyrostki kręgów) oraz liczne mniejsze fragmenty (Sues, 1978).

Paratypy to trzy kości czołowe, w tym jedna częściowa.

Materiał przypisany obejmuje bardzo liczne szczątki. Najwięcej jest wśród nich pojedynczych zębów, ale występują też pojedyncze kości i niekompletne szkielety. Jedne z pełniejszych okazów to m.in.: RTMP 88.121.39 (kilka kości czaszki, żebra, kilka kręgów ogonowych oraz kości przednich i tylnych kończyn), UALVP 55700 (jeszcze formalnie nieopisany, niemal kompletny szkielet, w tym czaszka, mostek, widełki, żebra i elementy tylnych kończyn) oraz MOR 660 (niekompletny szkielet pozaczaszkowy, w tym kręgi z różnych części ciała, elementy miednicy i kończyn).

Rekonstrukcja szkieletu. [1].

Etymologia

Nazwa Saurornitholestes pochodzi od greckich słów sauros („gad”, „jaszczur”), ornis („ptak”) oraz lestes („złodziej”). Nawiązuje ona do podobieństwa do „saurornithoididae” (obecnie Troodontidae) oraz drapieżnego trybu życia tego zwierzęcia. Epitet gatunkowy honoruje dr Wanna Langstona za jego zasługi dla paleontologii i pomoc, jakiej udzielił autorowi opisu (Sues, 1978).

Historia taksonu

Pierwsze szczątki zaurornitolesta (zęby) odkryto jeszcze w XIX w., lecz wówczas zaliczono je do rodzaju Laelaps (obecnie Dryptosaurus). Holotyp znaleziono w Albercie (Kanada) w 1974 r. Cztery lata później Hans-Dieter Sues na jego podstawie nazwał nowy rodzaj dinozaura. W ciągu kolejnych lat naukowcy odkrywali liczne szczątki tego zwierzęcia na terenie Kanady i Stanów Zjednoczonych. Najczęściej były to zęby, ale jak już wspomniano, zdarzały się również pojedyncze kości i niekompletne szkielety. Wydaje się jednak, że nie wszystkie z tych znalezisk należy klasyfikować w rodzaju Saurornitholestes. Szczątki pochodzące z datowanych na mastrycht osadów formacji Horseshoe Canyon, Scollard, Lance i Frenchman najpewniej należą do innych, choć być może blisko spokrewnionych taksonów, a zasięg stratygraficzny zaurornitolesta ograniczony był zapewne do późnego kampanu (Sullivan, 2006). W 2015 r. Currie i Evans ogłosili, że rok wcześniej w Albercie odnaleziono nowy, niemal kompletny okaz, który pozwoli na znacznie lepsze poznanie anatomii tego zwierzęcia. Jak dotąd wyniki ich prac nie zostały jednak oficjalnie opublikowane. Saurornitholestes pozostaje wiec słabo poznanym dinozaurem, pomimo dość licznych szczątków.

Zrekonstruowana czaszka. Autor zdjęcia: James St. John [2].

Do Saurornitholestes zaliczono dwa kolejne gatunki: S. robustus w 2006 r. oraz S. sullivani (2015). Obydwa pochodzą z Nowego Meksyku. Ich materiał kopalny jest jednak zbyt fragmentaryczny, aby uznać takie oznaczenie za pewne (zob. dalej).

Budowa

Saurornitholestes był niewielkim i lekko zbudowanym teropodem. Rozmiarami przypominał dobrze znanego welociraptora. Pomimo obfitego materiału kopalnego, trudno wskazać konkretne cechy diagnostyczne tego drapieżnika. Sullivan (2006) wskazał, że długość kości czołowej była aż dziesięć razy większa niż wynosiła jej grubość. Niedawne odkrycia wskazują, że zaurornitolest miał głębszy, krótszy i szerszy pysk niż Velociraptor (Currie i Evans, 2019), a charakterystyczny m.in. dla dromeozaurydów powiększony pazur drugiego palca stopy był proporcjonalnie większy niż jego azjatyckiego kuzyna. Kości nosowe były spnaumatyzowane. Zęby były niewielkie, bocznie spłaszczone i wyraźnie zakrzywione. Charakteryzowały się silnie rozwiniętym ząbkowaniem – na każde 5 mm przedniej krawędzi przypadało 35 drobnych ząbków, a tylnej – 24-26 (Sues, 1978).

Paleobiologia

Zrekonstruowana stopa zaurornitolesta. Autor zdjęcia: Roland Tanglao [3].

Saurornitholestes bez wątpienia był mięsożercą, nie wiadomo jednak dokładnie, jakimi ofiarami się żywił. Badania Torices i współpracowników (2018) wskazują, że omawiany tu teropod, podobnie jak inne dromeozaurydy, był dobrze przystosowany do walki ze zdobyczą. Jego szczęki były w stanie wywierać większy nacisk bez ryzyka uszkodzenia zębów niż to miało miejsce w przypadku przedstawicieli Troodontidae. Wynika z tego, że Saurornitholestes i jego krewniacy mogli żywić się większymi ofiarami, a nawet częściowo pożerać ich kości, podczas gdy troodontydy zmuszone były zadowalać się mniejszymi zdobyczami. Dzięki temu te dwie rodziny teropodów mogły żyć w tym samym ekosystemie, nie stanowiąc dla siebie nadmiernej konkurencji. Po wbiciu zębów w zdobycz zaurornitolest prawdopodobnie cofał głowę do tyłu, wyrywając w ten sposób kawałki mięsa i zadając poważne rany (Torices i in., 2018).

Oprócz polowania, Saurornitholestes prawdopodobnie odżywiał się również padliną. Znany jest szkielet dużego pterozaura z formacji Dinosaur Park ze śladami ugryzień i wyłamaną końcówką zęba omawianego tu teropoda. Ze względu na dużą różnicę rozmiarów między tymi dwoma zwierzętami uważa się, że zaurornitolest nie zabił pterozaura, lecz pożywiał się jego padliną (Currie i Jacobsen, 1995).

Rekonstrukcja zaurornitolesta. Autor: Matt Martyniuk [4].

Będąc drapieżnikiem, Saurornitholestes mógł sam padać ofiarą większych mięsożerców. Na kości zębowej jednego z okazów zachowały się ślady zębów innego teropoda, prawdopodobnie młodego tyranozauryda. Mógł to być Daspletosaurus lub Gorgosaurus (Jacobsen, 2001).

??S. robustus

W 2006 r. na podstawie pojedynczej kości czołowej Sullivan opisał nowy gatunek z Nowego Meksyku (formacja Kirtland) - S. robustus. Za prawdopodobnie należące do tego gatunku uznał też inne szczątki – ząb i drugi pazur stopy. Jednak w 2012 r. Turner i in. wykazał brak synapomorfii Saurornitholestes i uznali go za nomen dubium. W 2014 r. Evans i współpracownicy stwierdzili, że okaz ten nie wykazuje żadnych cech diagnostycznych dromeozaurydów, ma za to kilka cech unikatowych dla przedstawicieli Troodontidae. Tak więc jego przynależność do rodzaju Saurornitholestes wydaje się obecnie nieprawdopodobna.

Rekonstrukcja zaurornitolesta. Autor: Tom Parker. [5].

?S. sullivani

Kolejny gatunek zaurornitolesta został nazwany w 2015 r. przez Jasinskiego. Podobnie jak w przypadku S. robustus, holotypem jest pojedyncza kość czołowa, pochodząca z formacji Kirtland w Nowym Meksyku. Jak jednak zauważa Mortimer (online) okaz ten został porównany jedynie z holotypem gatunku typowego. Materiał kopalny wielu dromeozaurydów z Ameryki Północnej nie zawiera kości czołowych, co sprawia, że zaproponowane przez autora opisu synapomorfie S. sullivani nie mogą być z nimi porównane. Wątpliwości budzi również odległość geograficzna. S. langstoni od gatunku z Nowego Meksyku dzieliły tysiące kilometrów, trudno więc zakładać, że zwierzęta te na pewno należały do jednego rodzaju.

Spis gatunków

Saurornitholestes	Sues, 1978
S. langstoni	Sues, 1978
?S. sullivani	Jasinski, 2015
S. robustus	Sullivan, 2006	nomen dubium

Bibliografia

Currie, P.J., Jacobsen, A.R. (1995). "An azhdarchid pterosaur eaten by a velociraptorine theropod". Canadian Journal of Earth Sciences. 32 (7): 922–925. doi:10.1139/e95-077.

Currie, P.J. & Evans, D.C. (2019). "Cranial Anatomy of New Specimens of Saurornitholestes langstoni (Dinosauria, Theropoda, Dromaeosauridae) from the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta." The Anatomical Record (advance online publication) doi: https://doi.org/10.1002/ar.24241. [abstrakt].

Evans, D.C., Larson, D.W., Cullen, T.M., Sullivan, R.M. (2014). "Saurornitholestes" robustus is a troodontid (Dinosauria: Theropoda): Canadian Journal of Earth Sciences, v. 51, p. 730–734.

Jacobsen, A.R. (2001). “Tooth-marked small theropod bone: An extremely rare trace”. 58-63. W: Mesozoic Vertebrate Life, Tanke, D. H., Carpenter, K., Skrepnick, M. W. Indiana University Press.

Jasinski, S.E. (2015). “A new dromaeosaurid (Theropoda: Dromaeosauridae) from the Late Cretaceous of New Mexico”. W: Sullivan, R.M. and Lucas, S.G., eds. Fossil Record 4. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 67: 79-88.

Mortimer, M. (2014 online) [7].

Mortimer, M. (2015 online) [8].

Mortimer, M. (2015 online) [9].

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University.

Sues, H.-D. (1978). "A new small theropod dinosaur from the Judith River Formation (Campanian) of Alberta Canada", Zoological Journal of the Linnean Society 62: 381-400.

Torices, A., Wilkinson, R., Arbour, A.M., Ruiz-Omenaca, J.I., Currie, P.J. (2018). “Puncture-and-Pull Biomechanics in the Teeth of Predatory Coelurosaurian Dinosaurs.” Current Biology. 28, 1-8 [[10]].

Turner, A.H., Makovicky, P.J. and Norell, M.A. (2012). “A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny.” Bulletin of the American Museum of Natural History. 371, 1–206.