Eucoelophysis

Autor:

Mateusz Tałanda

---

Eucoelophysis (eucelofyz)
Długość	1 m
Miejsce	USA Nowy Meksyk (formacja Chinle, ogniwo Petrified Forest)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 212-210 Ma późny trias (późny noryk)
Systematyka	Archosauria Dinosauromorpha Dinosauriformes ?Dinosauria ?Ornithischia ?Parapredentata Silesauridae ?Sulcimentisauria
Materiał kopalny eucelofyza. A - prawa piszczel od góry i B - z boku; lewa kość udowa z góry - C, z tyłu - D i z przodu - E; tylnobrzuszna część prawej kości biodrowej z boku - F i od dołu - G. H, I, J - okaz PEFO 34347 ze stanowiska "Dying Grounds". Jest to bliższa część kości udowej, która mogła należeć do eucelofyza. Skala 1 cm. Na podstawie Nesbitt i in., 2007. 1 m Porównanie wielkości Eucoelophysis i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ECross Quarry\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Cross Quarry\n","link":"","lat":36.2999999999999971578290569595992565155029296875,"lon":-106.400000000000005684341886080801486968994140625,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ERanczo duch\u00f3w\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Ranczo duch\u00f3w\n","link":"","lat":36.2999999999999971578290569595992565155029296875,"lon":-106.5,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Eucoelophysis (eucelofyz) - jest to jeden z najmłodszych przedstawicieli rodziny silezaurydów. Został opisany w 1999 roku przez Sullivana i Lucasa jako dinozaur drapieżny blisko spokrewniony z celofyzem. Stąd pochodzi jego nazwa rodzajowa oznaczająca "prawdziwego celofyza". Nazwa gatunkowa baldwini honoruje XIX-wiecznego zbieracza skamieniałości - Davida Baldwina, który zebrał materiał typowy dla celofyza. Eucelofyza znaleziono w osadach formacji Chinle (Nowy Meksyk, USA), datowanej noryk, w ogniwie Petrified Forest (około 212-210 milionów lat).

Cechy charakterystyczne i materiał kopalny

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Holotyp NMMNH P-22298 stanowi niekompletny szkielet pozaczaszkowy, składający się z dwóch kręgów szyjnych i czterech niekompletnych kręgów ogonowych, prawie kompletnej prawej kości łonowej, fragmentu prawej kości kulszowej, fragmentu kości biodrowej i udowej, połowy lewej piszczeli, niekompletnych II, IV i kompletnej III kości śródstopia. Do holotypu mogła należeć także niekompletna lewa łopatka.
Ten gatunek wyróżniają od innych nierozszerzające się plerocele (ang. pleurocoels) kregów grzbietowych (podobne do Chindesaurus), silnie zaznaczony, goleniowy wyrostek grzebieniowy wyraźnie odgięty od trzonu piszczeli - jest on dogłowowo prosty i bez bocznego wcięcia. Prawdopodobnie czwarty krętarz był zredukowany.

W 2009 roku zespół pod kierunkiem Rineharta opisał częściowo zachowany szkielet z łomu Whitakera. Przypisał go do rodzaju Eucoelophysis na podstawie budowy kości udowej. Griffin w 2018 roku zauważył, że w rzeczywistości szkielet należy do młodego celofyza.

Paleobiologia

Eucelofyz zaatakowany przez redondazaura.
Autor: Edyta Felcyn.

Ze względu na nieliczne, niekompletne szczątki, niewiele wiadomo o biologii eucelofyza. Był on prawdopodobnie czworonożny jak jego bliscy krewniacy. Żywił się zapewne roślinami, choć mógł nie pogardzić także niewielkimi zwierzętami. Przed drapieżnikami bronił się szybką ucieczką.

Środowisko życia

Szczątki eucelofyza znaleziono razem z kośćmi fitozaurów lub aetozaurów, z którymi współwystępowały na północno-zachodniej części Pangei. Oprócz nich liczne były płazy tarczogłowe polujące na ryby. Na lądzie towarzyszyły im wczesne dinozaury drapieżne i pierwsze ssaki.

Porównanie do innych gatunków i filogeneza

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Eucelofyz został zaliczony przez Sullivana i Lucasa (1999) do ceratozaurów na podstawie trójkątnych i skierowanych do tyłu wyrostków poprzecznych kręgu grzbietowego i obecności wyraźnej półki na przednim krętarzu. Jednak zdaniem Nesbitta i in. (2006) ten kręg jest w rzeczywistości jednym z ostatnich kręgów szyjnych, bo ma parapofyzy na tylniobrzusznej stronie przedniej części trzonu. Na najlepiej zachowanym kręgu szyjnym widać, że wyrostek poprzeczny jest skierowany na bok, a nie do tyłu jak u celofyzów. Według Nesbitta i in. (2006) brak jest też półki na przednim krętarzu kości udowej. Eucelofyz miał krętarz przednioboczny i przedni. Dalszy koniec kości udowej nie ma wcięcia między kłykciami w przeciwieństwie do dinozaurów i wielu innych archozaurów. Eucelofyz nie miał też wyraźnej główki bliższej kości udowej skierowanej do środka i wyraźnej facies articularis antitrochanterica, którymi charakteryzują się dinozaury. Główka kości udowej eucelofyza jest trójkątna, podobnie jak u silezaura. Wcięcie na tej główce, uważane wcześniej za autapomorfię eucelofyza, w rzeczywistości występuje także u silezaura, celofyza, saturnalii, Poposaurus i Ornithosuchus. Eucoelophysis miał spiczaste wyniesienie na krętarzu przednim jak dinozaury, silezaur i Ornithosuchus. Piszczel ma goleniowy wyrostek grzebieniowy charakterystyczny dla Ornithodira. Przedni koniec III kości śródstopia jest symetryczny i podobny zarówno do bazalnych Ornithodira jak i dinozaurów. Zachowany fragment IV kości śródstopia jest asymetryczny, głębszy i szerszy jak u saturnalii, teropodów i ornitopodów. Rowek kulszowopanewkowy nie jest autapomorfią eucelofyza, bo ma go też Saturnalia, choć bardziej niż u niej wnika w kość. Panewka stawu biodrowego zapewne nie była dziurawa, tak jak u pozostałych bazalnych dinozauromorfów. To wszystko pokazuje, że eucelofyz nie ma cech typowych dla dinozaurów, jednocześnie jest bardzo podobny do silezaura. Dlatego Nesbitt i in. (2006), Ezcurra (2006) i kolejni badacze uznali go za dinozauromorfa nie należącego do dinozaurów. Nesbitt i in. (2010) zaliczyli go do silezaurydów.

Spis gatunków

Eucoelophysis	Sullivan i Lucas, 1999
Eucoelophysis baldwini	Sullivan i Lucas, 1999

Bibliografia

Griffin, C.T. 2018. Developmental patterns and variation among early theropods. Journal of Anatomy, w druku. DOI: 10.1111/joa.12775

Nesbitt S.J., Irmis R.B. i W.G. Parker. 2007. A critical re-evaluation of the Late Triassic dinosaur taxa of North America. Journal of Systematic Palaeontology, t. 5, nr 2, str. 209–243. doi:10.1017/S1477201907002040

Ezcurra M.D. 2006. A review of the systematic position of the dinosauriform archosaur Eucoelophysis baldwini Sullivan & Lucas, 1999 from the Upper Triassic of New Mexico, USA. Geodiversitas, t. 28, nr 4, str. 649–684.

Irmis, R.B., Mundil, R., Martz, J.W., Parker, W.G. 2011. High-resolution U-Pb ages from the Upper Triassic Chinle Formation (New Mexico, USA) support a diachronous rise of dinosaurs. Earth and Planetary Science Letters, t. 309, nr. 3–4, str. 258–267. doi:10.1016/j.epsl.2011.07.015

Nesbitt S.J., Sidor C.A., Irmis R.B., Angielczyk K.D., Smith R.M.H. i L.A. Tsuji. 2010. Ecologically distinct dinosaurian sister group shows early diversification of Ornithodira. Nature, t. 464, str. 95–98. doi:10.1038/nature08718

Kozur H.W. i R.E. Weems. 2010. The biostratigraphic importance of conchostracans in the continental Triassic of the northern hemisphere. W: S.G. Lucas (red.): The Triassic Timescale. Geological Society, London, Special Publications, t. 334, str. 315–417. doi: 10.1144/SP334.13

Rinehart L.F., Lucas S.G., Heckert A.B., Spielmann J.A. i M.D. Celesky. 2009. The paleobiology of Coelophysis bauri (Cope) from the Upper Triassic (Apachean) Whitaker quarry, New Mexico, with detailed analysis of a single quarry block. New Mexico Museum of Natural History & Science, a division of the Department of Cultural Affairs, Bulletin, t. 45, 260 stron.