Zupaysaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m |
||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|Korekta = [[Maciej Ziegler]], [[Łukasz Czepiński]], [[Marcin Szermański]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Mateusz Tałanda]], [[Michał Siedlecki]] | |Korekta = [[Maciej Ziegler]], [[Łukasz Czepiński]], [[Marcin Szermański]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Mateusz Tałanda]], [[Michał Siedlecki]] | ||
|nazwa = ''Zupaysaurus'' (zupajzaur) | |nazwa = ''Zupaysaurus'' (zupajzaur) | ||
| − | |długość = 4,2 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> | + | |długość = > 4,2 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> (osobnik młodociany) |
| − | |wysokość = 1,05 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | |wysokość = > 1,05 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> (osobnik młodociany) |
| − | |masa = 70 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> | + | |masa = > 70 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> (osobnik młodociany) |
|dieta = mięsożerny | |dieta = mięsożerny | ||
|miejsce = [[Argentyna]] - prowincja La Rioja | |miejsce = [[Argentyna]] - prowincja La Rioja | ||
| Linia 38: | Linia 38: | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
[[Plik:Zupaysaurus skull photo.png|350px|thumb|right|Czaszka zupajzaura. Autorzy zdjęcia: Ezcurra, M. D. i Novas, F. E.[https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Zupaysaurus_skull_photo.png#mw-jump-to-license].]] | [[Plik:Zupaysaurus skull photo.png|350px|thumb|right|Czaszka zupajzaura. Autorzy zdjęcia: Ezcurra, M. D. i Novas, F. E.[https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Zupaysaurus_skull_photo.png#mw-jump-to-license].]] | ||
| − | [[Holotyp]] PULR 076 to jedyny znany okaz tego zwierzęcia. Składają się nań: czaszka z żuchwami (bez obu kości przedszczękowych), kilka [[kręg]]ów ([[atlas|dźwigacz]], [[axis|obrotnik]] i inne kręgi szyjne; kręgi: grzbietowe, krzyżowe i dystalne ogonowe), lewa kość łopatkowo-krucza (bez łopatki), paliczki dłoni, dystalne części obu kości udowych, proksymalny koniec lewej kości promieniowej, dystalne części prawych kości: promieniowej i strzałkowej oraz kość skokowo-piętowa. | + | [[Holotyp]] PULR 076 to jedyny znany okaz tego zwierzęcia. Składają się nań: czaszka z żuchwami (bez obu kości przedszczękowych), kilka [[kręg]]ów ([[atlas|dźwigacz]], [[axis|obrotnik]] i inne kręgi szyjne; kręgi: grzbietowe, krzyżowe i dystalne ogonowe), lewa kość łopatkowo-krucza (bez łopatki), paliczki dłoni, dystalne części obu kości udowych, proksymalny koniec lewej kości promieniowej, dystalne części prawych kości: promieniowej i strzałkowej oraz kość skokowo-piętowa. Analiza histologiczna okazu typowego wykazała, że osobnik ten w chwili śmierci nie osiągnął dorosłości, a co za tym idzie maksymalnych rozmiarów ciała (Griffin i Nesbitt, 2019). |
==Budowa== | ==Budowa== | ||
| Linia 44: | Linia 44: | ||
Wykonana w 2019 r. tomografia wnętrza czaszki wykazała, że mózg był przednio-tylnie krótki i wysoki, z wyraźnie zaznaczonymi rozgraniczeniami między przodomózgowiem, śródmózgowiem i tyłomózgowiem. Ucho wewnętrzne miało trzy kanały półkoliste, ale nie lagenę. Tylny kanał półkolisty był duży w porównaniu do innych teropodów (Paulina-Carabajal i in., 2019). | Wykonana w 2019 r. tomografia wnętrza czaszki wykazała, że mózg był przednio-tylnie krótki i wysoki, z wyraźnie zaznaczonymi rozgraniczeniami między przodomózgowiem, śródmózgowiem i tyłomózgowiem. Ucho wewnętrzne miało trzy kanały półkoliste, ale nie lagenę. Tylny kanał półkolisty był duży w porównaniu do innych teropodów (Paulina-Carabajal i in., 2019). | ||
| + | |||
==Stratygrafia, geografia i paleośrodowisko.== | ==Stratygrafia, geografia i paleośrodowisko.== | ||
| Linia 49: | Linia 50: | ||
==Systematyka== | ==Systematyka== | ||
| − | Początkowo zupajzaur został uznany za najstarszego znanego [[Tetanurae|tetanura]]. Obecnie jednak w analizach filogenetycznych rodzaj ten zostaje przyporządkowany do [[Coelophysoidea]], [[Dilophosauridae]], czy takson blisko spokrewniony z [[Cryolophosaurus|kriolofozaurem]] oraz [[Averostra|awerostrami]]. | + | Początkowo zupajzaur został uznany za najstarszego znanego [[Tetanurae|tetanura]]. Obecnie jednak w analizach filogenetycznych rodzaj ten zostaje przyporządkowany do [[Coelophysoidea]], [[Dilophosauridae]], czy takson blisko spokrewniony z [[Cryolophosaurus|kriolofozaurem]] oraz [[Averostra|awerostrami]]. Plasowany był również jako najbardziej bazalny z teropodów (np: Cabreira i in., 2016; Baron i Williams, 2018) |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 64: | Linia 65: | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small>Ezcurra M.D. 2007. The cranial anatomy of the coelophysoid theropod ''Zupaysaurus rougieri'' from the Upper Triassic of Argentina. Historical Biology, t. 19, nr 2, str. 185-202. | + | <small> |
| + | Baron, M.G. i Williams, M.E. (2018). "A re-evaluation of the enigmatic dinosauriform Caseosaurus crosbyensis from the Late Triassic of Texas, USA and its implications for early dinosaur evolution". Acta Palaeontologica Polonica. 63 [https://doi.org/10.4202%2Fapp.00372.2017] | ||
| + | |||
| + | Cabreira, S.F., Kellner, A.W.A., Dias-da-Silva, S., da Silva, L.R., Bronzati, M., de Almeida Marsola, J.C., Müller, R.T., Bittencourt, J. de S., Jul’Armando Batista, B., Raugust, T., Carrilho, R., Brodt, A., i Langer, M.C. (2016). "A Unique Late Triassic Dinosauromorph Assemblage Reveals Dinosaur Ancestral Anatomy and Diet". Current Biology, t. 26, str. 1-6. [http://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2016.09.040] | ||
| + | |||
| + | Ezcurra M.D. (2007). "The cranial anatomy of the coelophysoid theropod ''Zupaysaurus rougieri'' from the Upper Triassic of Argentina". Historical Biology, t. 19, nr 2, str. 185-202. | ||
| + | |||
| + | Ezcurra M.D. i Apaldetti, C. (2012). "A robust sauropodomorph specimen from the Upper Triassic of Argentina and insights on the diversity of the Los Colorados Formation". Proceedings of the Geologists' Association. [[doi:10.1016/j.pgeola.2011.05.002]] | ||
| − | Ezcurra M.D. | + | Ezcurra M.D. Novas, F.E. (2007). "Phylogenetic relationships of the Triassic theropod ''Zupaysaurus rougieri'' from NW Argentina". Historical Biology, t. 19, nr 1, str. 35-72. |
| − | + | Griffin, C.G. i Nesbitt, S.J. (2019). "Does the maximum body size of theropods increase across the Triassic‐Jurassic boundary? Integrating ontogeny, phylogeny, and body size". The Anatomical Record. 303 (4): 1158–1169. [https://doi.org/10.1002/ar.24130] | |
| − | Kent D.V., Malnis P.S., Colombi C.E., Alcober O.A. i R.N. | + | Kent D.V., Malnis P.S., Colombi C.E., Alcober O.A. i Martínez, R.N. (2014). "Age constraints on the dispersal of dinosaurs in the Late Triassic from magnetochronology of the Los Colorados Formation (Argentina)". PNAS, t. 111 nr 22, str. 7958–7963. [[doi: 10.1073/pnas.1402369111]] |
| − | Martinez R.N., Sereno P.C., Alcober O.A., Colombi C.E., Renne P.R., Montañez I.P. i B.S. | + | Martinez R.N., Sereno P.C., Alcober O.A., Colombi C.E., Renne P.R., Montañez I.P. i Currie, B.S. (2011). "A basal dinosaur from the dawn of the dinosaur era in southwestern Pangaea". Science, t. 331, str. 206-210. [[doi: 10.1126/science.1198467]] |
| − | Nesbitt S.J., Smith N.D., Irmis R.B., Turner A.H., Downs A. i M.A. | + | Nesbitt S.J., Smith N.D., Irmis R.B., Turner A.H., Downs A. i Norell. M.A. (2009). "A complete skeleton of a Late Triassic saurischian and the early evolution of dinosaurs". Science, t. 326, str. 1530-1533. |
| − | Paulina-Carabajal A., Ezcurra M.D. | + | Paulina-Carabajal A., Ezcurra M.D. i Novas F.E. (2019). "New information on the braincase and endocranial morphology of the Late Triassic neotheropod ''Zupaysaurus rougieri'' using Computed Tomography data". Journal of Vertebrate Paleontology: e1630421 |
[[doi: https://doi.org/10.1080/02724634.2019.1630421]]. | [[doi: https://doi.org/10.1080/02724634.2019.1630421]]. | ||
| − | Santi Malnis P., Kent D.V., Colombi C.E. i S.E. Geuna. 2011. Quebrada de la Sal magnetoestratigraphic section, Los Colorados Formación, Upper Triassic Ischigualasto-Villa Unión basin, Argentina. Latinmag Letters, t. 1, nr 2, B15, str. 1-7. Proceedings Tandil, Argentina. | + | Santi Malnis P., Kent D.V., Colombi C.E. i S.E. Geuna, S.E. (2011). "Quebrada de la Sal magnetoestratigraphic section, Los Colorados Formación, Upper Triassic Ischigualasto-Villa Unión basin, Argentina". Latinmag Letters, t. 1, nr 2, B15, str. 1-7. Proceedings Tandil, Argentina. |
| − | Paul G.S. 2016. The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford. | + | Paul G.S. 2016. "The Princeton Field Guide to Dinosaurs". Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford. |
<references/></small> | <references/></small> | ||
Wersja z 20:47, 4 mar 2024
| Autor: | Dawid Mazurek |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Marcin Szermański, Tomasz Sokołowski, Mateusz Tałanda, Michał Siedlecki |
| Zupaysaurus (zupajzaur) | |
|---|---|
| Długość | > 4,2 m [1] (osobnik młodociany) |
| Wysokość | > 1,05 m (w biodrach) [1] (osobnik młodociany) |
| Masa | > 70 kg [1] (osobnik młodociany) |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Argentyna - prowincja La Rioja |
| Czas |
ok. 227-113 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja przyżyciowa zupajzaura z grzebieniami na głowie. Autor: Luc Bailly [2] | |
| Mapa znalezisk | |
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Zupaysaurus to monotypowy rodzaj teropoda z późnego triasu Ameryki Południowej (Argentyna).
Materiał kopalny
Holotyp PULR 076 to jedyny znany okaz tego zwierzęcia. Składają się nań: czaszka z żuchwami (bez obu kości przedszczękowych), kilka kręgów (dźwigacz, obrotnik i inne kręgi szyjne; kręgi: grzbietowe, krzyżowe i dystalne ogonowe), lewa kość łopatkowo-krucza (bez łopatki), paliczki dłoni, dystalne części obu kości udowych, proksymalny koniec lewej kości promieniowej, dystalne części prawych kości: promieniowej i strzałkowej oraz kość skokowo-piętowa. Analiza histologiczna okazu typowego wykazała, że osobnik ten w chwili śmierci nie osiągnął dorosłości, a co za tym idzie maksymalnych rozmiarów ciała (Griffin i Nesbitt, 2019).
Budowa
Sądząc z porównania z blisko spokrewnionymi gatunkami sprawnie biegał na tylnych kończynach, a chwytne dłonie i szczęki pełne zębów umożliwiały mu polowanie. Na czaszce mógł znajdować się mały grzebień, prawdopodobnie o funkcji pokazowej (chociaż wg Martina Ezcurry (2007) nie miał grzebieni na czaszce). Do autapomorfii zupajzaura zaliczyć można między innymi: brzuszny brzeg szczękowo-jarzmowy kreślący kąt rozwarty w widoku bocznym, poziomą gałąź żuchwy z równoległymi brzusznymi i grzbietowymi brzegami, wycięcie na grzbietowym brzegu wstępującego wyrostka gałęzi żuchwy, wierzchołek goleni słabo rozwinięty, czy kość promieniową z bardzo głębokim i otwartym w tylnej części wycięciem dla tylnego wyrostka kości skokowej. Sama czaszka była umiarkowanie głęboka, a pysk stanowił dużą część czaszki. Zęby w szczękach zupajzaura nie były zbyt duże (Paul, 2016).
Wykonana w 2019 r. tomografia wnętrza czaszki wykazała, że mózg był przednio-tylnie krótki i wysoki, z wyraźnie zaznaczonymi rozgraniczeniami między przodomózgowiem, śródmózgowiem i tyłomózgowiem. Ucho wewnętrzne miało trzy kanały półkoliste, ale nie lagenę. Tylny kanał półkolisty był duży w porównaniu do innych teropodów (Paulina-Carabajal i in., 2019).
Stratygrafia, geografia i paleośrodowisko.
Holotyp został odnaleziony w osadach formacji Los Colorados w obrębie grupy Agua de la Pena. Wiek osadów tej formacji jest szacowany na 227-213 milionów lat. W skałach tych odnaleziono też szczątki współczesnych zupajazaurowi zwierząt - zauropodomorfów Riojasaurus, Coloradisaurus i Lessemsaurus. Skamieniałości zupajzaura odkryto w Quebrada de los Jachaleros, siedem kilometrów na zachód od krajowej trasy nr 126, w prowincji La Rioja (północno-zachodnia Argentyna). Zupajzaur prawdopodobnie żył na terenie porośniętym lasami, które sezonowo nawiedzały deszcze. Był drapieżnikiem, który polował na wspomniane wyżej zauropodomorfy, aetozaury z rodzaju Neoaetosauroides oraz dicynodonty z rodzaju Jachaleria. Sam zaś musiał uważać, by nie paść ofiarą olbrzymiego drapieżnika szczytowego swego ekosystemu, pseudozucha z rodzaju Fasolasuchus. W jego otoczeniu żyły również inne mniejsze drapieżniki, takie jak celofyzoid powellwenator, wczesne krokodylomorfy: Coloradisuchus, Hemiprotosuchus i Pseudhesperosuchus, rybożerny ornitozuchid Riojasuchus, prymitywny żółw Palaeochersis oraz synapsydy Tessellatia i Chalimnia.
Systematyka
Początkowo zupajzaur został uznany za najstarszego znanego tetanura. Obecnie jednak w analizach filogenetycznych rodzaj ten zostaje przyporządkowany do Coelophysoidea, Dilophosauridae, czy takson blisko spokrewniony z kriolofozaurem oraz awerostrami. Plasowany był również jako najbardziej bazalny z teropodów (np: Cabreira i in., 2016; Baron i Williams, 2018)
Etymologia
Nazwa rodzajowa pochodzi od słowa z języka keczua - zupay - oznaczającego diabła i greckiego sauros - jaszczur). Epitet gatunkowy honoruje Guillerma Rougiera - kierownika ekspedycji, która odkryła holotyp.
Spis gatunków
| Zupaysaurus | Arcucci i Coria, 2003 |
| Z. rougieri | Arcucci i Coria, 2003 |
Bibliografia
Baron, M.G. i Williams, M.E. (2018). "A re-evaluation of the enigmatic dinosauriform Caseosaurus crosbyensis from the Late Triassic of Texas, USA and its implications for early dinosaur evolution". Acta Palaeontologica Polonica. 63 [3]
Cabreira, S.F., Kellner, A.W.A., Dias-da-Silva, S., da Silva, L.R., Bronzati, M., de Almeida Marsola, J.C., Müller, R.T., Bittencourt, J. de S., Jul’Armando Batista, B., Raugust, T., Carrilho, R., Brodt, A., i Langer, M.C. (2016). "A Unique Late Triassic Dinosauromorph Assemblage Reveals Dinosaur Ancestral Anatomy and Diet". Current Biology, t. 26, str. 1-6. [4]
Ezcurra M.D. (2007). "The cranial anatomy of the coelophysoid theropod Zupaysaurus rougieri from the Upper Triassic of Argentina". Historical Biology, t. 19, nr 2, str. 185-202.
Ezcurra M.D. i Apaldetti, C. (2012). "A robust sauropodomorph specimen from the Upper Triassic of Argentina and insights on the diversity of the Los Colorados Formation". Proceedings of the Geologists' Association. doi:10.1016/j.pgeola.2011.05.002
Ezcurra M.D. Novas, F.E. (2007). "Phylogenetic relationships of the Triassic theropod Zupaysaurus rougieri from NW Argentina". Historical Biology, t. 19, nr 1, str. 35-72.
Griffin, C.G. i Nesbitt, S.J. (2019). "Does the maximum body size of theropods increase across the Triassic‐Jurassic boundary? Integrating ontogeny, phylogeny, and body size". The Anatomical Record. 303 (4): 1158–1169. [5]
Kent D.V., Malnis P.S., Colombi C.E., Alcober O.A. i Martínez, R.N. (2014). "Age constraints on the dispersal of dinosaurs in the Late Triassic from magnetochronology of the Los Colorados Formation (Argentina)". PNAS, t. 111 nr 22, str. 7958–7963. doi: 10.1073/pnas.1402369111
Martinez R.N., Sereno P.C., Alcober O.A., Colombi C.E., Renne P.R., Montañez I.P. i Currie, B.S. (2011). "A basal dinosaur from the dawn of the dinosaur era in southwestern Pangaea". Science, t. 331, str. 206-210. doi: 10.1126/science.1198467
Nesbitt S.J., Smith N.D., Irmis R.B., Turner A.H., Downs A. i Norell. M.A. (2009). "A complete skeleton of a Late Triassic saurischian and the early evolution of dinosaurs". Science, t. 326, str. 1530-1533.
Paulina-Carabajal A., Ezcurra M.D. i Novas F.E. (2019). "New information on the braincase and endocranial morphology of the Late Triassic neotheropod Zupaysaurus rougieri using Computed Tomography data". Journal of Vertebrate Paleontology: e1630421 doi: https://doi.org/10.1080/02724634.2019.1630421.
Santi Malnis P., Kent D.V., Colombi C.E. i S.E. Geuna, S.E. (2011). "Quebrada de la Sal magnetoestratigraphic section, Los Colorados Formación, Upper Triassic Ischigualasto-Villa Unión basin, Argentina". Latinmag Letters, t. 1, nr 2, B15, str. 1-7. Proceedings Tandil, Argentina.
Paul G.S. 2016. "The Princeton Field Guide to Dinosaurs". Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.
![[1]](https://commons.m.wikimedia.org/wiki/File:Zupaysaurus_skull_photo.png#mw-jump-to-license){kind=link}