Katepensaurus

Autor:	Korekta:
Mateusz Tałanda

---

Katepensaurus (katepenzaur)
Długość:	?
Masa:	?
Miejsce występowania:	Argentyna - prowincja Chubut (formacja Bajo Barreal - górna część dolnego ogniwa)
Czas występowania	95,8-91 Ma późna kreda (środkowy cenoman - turon)
Systematyka	Dinosauria Sauropodomorpha Sauropoda Neosauropoda Diplodocidea Rebbachisauridae
Rekonstrukcja ciała rebbachizaura - katepenzaur mógł wyglądać podobnie.
Mapa znalezisk:
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[],"imageoverlays":null}

Wstęp

Katepenzaur (łac. Katepensaurus goicoecheai) to dinozaur z grupy rebbachizaurydów - dziwnych zauropodów zamieszkujących Gondwanę w okresie kredowym. Nazwa pochodzi od słowa katepenk, które oznacza dziurę. Jest ono używane w języku ludu Tehuelche, który zamieszkuje Patagonię. Słowo to nawiązuje do charakterystycznych okien w wyrostkach kręgów grzbietowych, które wyróżniają tego dinozaura. Saurus oznacza w języku greckim jaszczura, a goicoecheai honoruje pana Alejandro Goicoechea. Był on właścicielem Estancia Laguna Palacios, gdzie znaleziono katepenzaura i pozwalał tam pracować paleontologom przez prawie dwie dekady. Zauropod ten zamieszkiwał tereny dzisiejszej Argentyny około 95,8-91 milionów lat temu.

Materiał kopalny

Katepenzaur znany jest z kilkudziesięciu mniej lub bardziej kompletnych kości jednego osobnika. Pochodzą one głównie ze szkieletu osiowego. Są to: trzy kręgi z przodu i środka szyi, trzy kręgi z tyłu i środka tułowia, dwa kręgi ogonowe, kawałek prawej kości czołowej, fragment łuku neuralnego, częściowo zachowane żebra szyjne, niekompletne dwa kręgi i łuk neuralny z przedniej części lub środka tułowia, trzy niekompletne kręgi z przedniej części ogona i wiele fragmentów trudnych do oznaczenia, pochodzących prawdopodobnie z kończyny i kolejnych kręgów.

W przekroju żebra tego osobnika zachowało się siedem linii zatrzymanego wzrostu. Miał więc przynajmniej siedem lat w chwili śmierci, a jego wzrost nie był jeszcze zakończony.

Oprócz tego materiału, z formacji Bajo Barreal znane są inne kości rebbachizaurydów, które mogły należeć do katepenzaura. Niestety są niekompletne lub pochodzą z innej części szkieletu niż te znane u kapenzaura. Na dodatek nie wiemy jaka była zmienność wewnątrzgatunkowa tego dinozaura. Dlatego na razie nie da się tego potwierdzić.

Krewniacy

Wśród rebbachizaurydów najbliższymi krewnymi katepenzaura wydają się limajzaur i katartezaura, które również są znane z Patagonii. Katepenzaur jest najbardziej wysuniętym na południe rebbachizaurydem, którego da się oznaczyć do gatunku. Jednocześnie był jednym z ostatnich przedstawicieli tej grupy.

Paleoekologia

Szkielet rebbachizauryda z systemem worków powietrznych, które wnikały w kości kręgosłupa, obniżając ich masę. Źródło: Ibiricu i in., 2017.

Choć katepenzaur nie żył w pobliżu równika, w jego czasach klimat znacząco się ocieplił. Dlatego temu dinozaurowi towarzyszyły stosunkowo wysokie temperatury. Rozwój gleb na tych terenach świadczy o częstych opadach deszczu. Natomiast budowa drewna wskazuje na brak różnych pór roku. W tak wilgotnych i gorących warunkach, panujących przez cały rok, duże zwierzęta takie jak katepenzaur są narażone na przegrzanie. Przystosowaniem do takich warunków mógł być rozbudowany system worków powietrznych, które wnikały w kręgosłup (pneumatyzacja) zwierzęcia, obniżając jego masę. Taki system był szczególnie rozwinięty u rebbachizaurów, do których należał katepenzaur. W jego kręgach widać liczne doły, kanały i komory, które mogły wypełniać worki powietrzne. Dzięki temu jego mięśnie mogły wkładać mniej wysiłku w utrzymywanie lżejszego ciała i wydzielać mniej ciepła. Słabością tej hipotezy jest brak tak silnie rozwiniętych analogicznych struktur u współwystępujących tytanozaurów, które były jeszcze większe. Być może radziły sobie z przegrzaniem w inny sposób. Co ciekawe, potomkowie tych tytanozaurów - saltazaurydy - osiągnęły pod koniec kredy podobny stopień spneumatyzowania szkieletu konwergentnie do rebbachizaurydów.

Katepenzaur zamieszkował obszar pokryty bujną roślinnością, przez który przepływały mało kręte rzeki. Żył wśród żółwi, krokodylomorfów, pterozaurów i innych dinozaurów, które zamieszkiwały wtedy te tereny. Do tych ostatnich należał celurozaur aniksozaur, prymitywne tytanozaurydy epachtozaur i sarmientozaur, tytanozaur elaltytan, drusilazaura z tej samej grupy, znany tylko z fragmentarycznej kości szczękowej zauropod kampylodon, iguanodont notohypsilofodon, abelizauryd ksenotarsozaur. Znane są też pazury przypominające megaraptora.

Spis gatunków

Katepensaurus	Ibiricu, Casal, Martínez, Lamanna, Luna i Salgado, 2013
Katepensaurus goicoecheai	Ibiricu, Casal, Martínez, Lamanna, Luna i Salgado, 2013

Bibliografia

Ibiricu, L.M., Casal, G.A., Martínez, R.D., Lamanna, M.C., Luna, M., Salgado, L. 2013. Katepensaurus goicoecheai gen. et sp. nov., a Late Cretaceous rebbachisaurid (Sauropoda, Diplodocoidea) from central Patagonia, Argentina. Journal of Vertebrate Paleontology, t. 33, str. 1351-1366. DOI: 10.1080/02724634.2013.776562

Ibiricu, L.M., Casal, G.A., Martínez, R.D., Lamanna, M.C., Luna, M., Salgado, L. 2015. New material of Katepensaurus goicoecheai (SAUROPODA: DIPLODOCOIDEA) and its significance for the morphology and evolution of Rebbachisauridae. Ameghiniana, t. 52, nr 4, str. 430-446. doi: 10.5710/AMGH.24.04.2015.2830

Ibiricu, L.M., Lamanna, M.C., Martínez, R.D.F., Casal, G.A., Cerda, I.A., Martínez, G., Salgado, L. 2017. A novel form of postcranial skeletal pneumaticity in a sauropod dinosaur: Implications for the paleobiology of Rebbachisauridae. Acta Palaeontologica Polonica, t. 62, w druku. [1]

Novas, F. 2009. The Age of Dinosaurs in South America. Indiana University Press, str. 1-452.