Utahraptor
| Autor: | Korekta: |
| Mateusz Tałanda
|
Maciej Ziegler |
| Utahraptor (utahraptor) | |
|---|---|
| Długość: | do 7 m |
| Masa: | <0,5 t |
| Miejsce występowania: | USA (Utah
Dalton Wells Quarry (formacja Cedar Mountain) |
| Czas występowania | 130-125 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
| |
Wstęp
Utahraptor był średniej wielkości teropodem należącym do rodziny Dromaeosauridae. James Kirkland, Rob Gaston i Don Burge opisali tego groźnego łowcę w 1993 roku na podstawie odkrycia w Dalton Wells Quarry w stanie Utah (USA). Stanowisko to należy do dolnej części (Yellow Cat Member) formacji Cedar Mountain i jest datowane na wczesną kredę – barrem. Wiek wyznaczono na podstawie danych litostratygraficznych, palinologicznych, lęgni ramienic i obecności "Polacanthus" oraz "Iguanodon”. Nazwa Utahraptor oznacza "rabuś (łowca) z Utah", epitet gatunkowy upamiętnia Chrisa Maysa, szefa Dinamation International Corporation, który zorganizował te badania i paleontologa Johna Ostorma - odkrywcy deinonycha.
Budowa i materiał kopalny
Okazem holotypowym jest drugi pazur prawej stopy. Oprócz niego znaleziono pierwszy pazur dłoni, piszczel, kość łzową i przedszczękową. Do tego taksonu przypisuje się także pierwszy i prawdopodobnie drugi pazur dłoni, kręg środkowo-ogonowy, dwa dystalne kręgi ogonowe od jednego lub paru osobników. Najbardziej rzucającą się w oczy cechą tego gatunku są rozmiary. Kości Utahraptor są przynajmniej dwa razy większe niż te należące do deinonychów. Kość przedszczękowa jest masywna, zawiera cztery zębodoły. Zęby mają budowę asymetryczną. Są bardziej wypukłe od strony zewnętrznej i wyposażone w serracje na krawędziach. Kość łzowa jest słabo zachowana, kształtem przypomina literę „V”. W przeciwieństwie do wielu innych teropodów, nie ma żadnej dużej i głębokiej, pneumatycznej kieszeni na zewnętrznej stronie tej kości. Kręg środkowo-ogonowy oprócz rozmiarów różni się o Deinonychus zupełnym brakiem wyrostków poprzecznych i bardziej zredukowanym kanałem nerwowym. Prezygapofyzy są silnie wydłużone, podobnie jak u innych dromeozaurów. Kość piszczelowa ma 50,5 cm długości. Blizna po wyrostku wznoszącym kości skokowej jest wyraźna i duża, w formie trójkąta równobocznego. Podobny stan występuje u ornitomimozaurów i tyranozaurów. Ogólnie w swej budowie piszczel przypomina piszczel Acrocanthosaurus. Zastanawiająca jest proporcja kości piszczelowych deinonycha i utahraptora, która nie wynosi 1:2 jak w przypadku innych kości. Może wynikać z innych proporcji ciała u dużych drapieżników. Pazury są ostre i długie. Drugi pazur stopy mierzył prawdopodobnie 240 mm (zachowana część 222 mm). U Utahraptor i innych dromeozaurów rowki na pazurach są asymetryczne. Przypuszcza się, że związane jest to ze wzmocnieniem ich wytrzymałości. Pazury dłoni Utahraptor są węższe, pomimo swych rozmiarów, niż u Deinonychus, co sugeruje ich bardziej tnącą funkcję. Britt. i in. (2001) w abstrakcie konferencyjnym opublikowanym w Journal of Vertebrate Paleontology donieśli o odkryciu nowych szczątków Utahraptor, należących do kilku osobników. Niektóre wskazują na jeszcze większe rozmiary tego zwierzęcia. Jednak jak dotąd (2011) nie ukazała się dokładniejsza publikacja na ten temat.
Paleobiologia
Duże rozmiary prawdopodobnie pozwalały mu na polowanie na większą zdobycz. Jeżeli polował stadnie, to mógł atakować nawet zauropody. Długość kości piszczelowej była prawdopodobnie podobna co udowej. Takie proporcje cechują duże teropody, a nie mniejsze od nich dromeozaury. Utahraptor nie był zatem szybkim drapieżnikiem, ale z pewnością był w stanie dogonić współwystępujące z nim iguanodonty i zauropody. Masywność piszczeli wskazuje, że kończyny tylne były silne i mogły pomagać w atakowaniu. Spora masa pozwalała utrzymać równowagę w trakcie kopania, więc kończyny przednie nie musiały już trzymać się ofiary i mogły również służyć do ataku. Potwierdza to budowa sztyletowatych pazurów.
Ekologia i tafonomia
Środowisko, w którym żył Utahraptor było okresowo suche. Osady są typu jeziorno-napływowego. Teren był zdominowany przez dinozaury. Wśród szczątków najwięcej znajduje się zauropodów, które należały do paru taksonów. Teropody, oprócz wspomnianego wcześniej Utahraptor, były reprezentowane przez Nedcolberia justinhoffmani i niezidentyfikowanego, potencjalnego ornitomimida. Znaleziono też szczątki iguanodonta i dinozaura pancernego (Gastonia). Z formacji Cedar Mountain znane są także tropy i skorupy jaj.
Artykulacja kości, ich nagromadzenie, wiek ontogenetyczny i sposób zachowania sugerują, że zwierzęta padły w trakcie jednego lub kilku epizodów masowych śmierci. Mogły one być wynikiem silnej suszy, która zabiła wiele osobników w krótkim okresie czasu. Szkielety i pojedyncze kości były „przerobione”, krótko transportowane i pogrzebane w wyniku ruchów masowych (derbis flow). Stan zachowania wskazuje, że przed ostatecznym pogrzebaniem kości ulegały zadeptywaniu (duże zwierzęta), sortowaniu i żerowaniu padlinożerców (głównie owadów, ślady zębów należą do rzadkości).
Oprócz dinozaurów odkryto także szczątki innych gadów, między innymi dużego, roślinożernego sfenodonta – prawdopodobnie Toxolophosaurus. Znane są także trzy krokodylokształtne, dwa wodne i mały, prawdopodobnie lądowy takson. Występował tam także przedstawiciel Neochoristodera, żółwie, rekiny hybodontowe, ryby dwudyszne i semionotidowe ryby.
Z ogniwa Yellow Cat znane są także terizinozaur Falcarius utahensis, troodontyd Geminiraptor, polakantyd większy od Gastonia, zauropody, iguanodontydy, mały dromeozauryd i duży teropod. Jednak te dinozaury mogą reprezentować nieco starszy zespół dinozaurów niż ten, w którym występował Utahraptor.
Klasyfikacja i filogeneza
Gdy opisano Utahraptor, był jednym z niewielu znanych „raptorów”. Obecnie (2011) grupa, nazywana deinonychozaurami jest dobrze poznana i umożliwia dokładne badania filogenetyczne. Budowa pazurów i kręgów silnie wskazuje na przynależność Utahraptor do rodziny Dromeosauridae. Serracja na zębach bardziej przypomina tą, która występuje u Dromeosaurinae niż Velociraptorinae. Potwierdza to m. in. praca Turnera i in. (2007), wg której Utahraptor jest blisko spokrewniony z Achillobator, Dromeosaurus i Adasaurus.
Utahraptor w kulturze masowej
Utahraptor jest jednym z powszechniej znanych dinozaurów, mimo ubogiego zapisu kopalnego. Jest jednym z głównych bohaterów „Dinosaur Comics” Ryana Northona. Życie kilku osobników tego rodzaju opisuje opowiadanie „Raptor Red” Roberta Bakkera. Tytułowa postać to samica Utahraptor. W opowiadaniu „Raptor” Paula Zindela Utahraptor posiada kilka fikcyjnych cech, takich jak trucizna w pazurach. Ten drapieżnik pojawił się także w serii paradokumentalnej „Wędrówki z dinozaurami” w odcinku "Pod skrzydłami olbrzymów", gdzie polował grupowo na iguanodona.
Spis gatunków
| Utahraptor | Kirkland, Burge i Gaston, 1993 |
|---|---|
| U. ostrommaysi | Kirkland, Burge i Gaston, 1993 |
| = U. ostrommaysorum |
Bibliografia
Britt, B. B., Eberth, D. A., Scheetz, R. D., Greenhalgh, B. W. i K. L. Stadtman. 2009. Taphonomy of debris-flow hosted dinosaur bonebeds at Dalton Wells, Utah (Lower Cretaceous, Cedar Mountain Formation, USA). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, tom 280 (1-2), str. 1-22.
Kirkland, J.I.; Burge, D.; Gaston, R. 1993. A large dromaeosaur [Theropoda] from the Lower Cretaceous of Utah. Hunteria, tom 2 (10), str. 1-16.
Kirkland, J. I. i S. K., Madsen. 2007. The Lower Cretaceous Cedar Mountain Formation, Eastern Utah: The view up an always interesting learning curve. Geological Society of America Rocky Mountain Section. Annual Meeting.
Turner, A. H., Pol, D., Clarke, J. A., Erickson, G. M. i M. A. Norell. 2007. A Basal Dromaeosaurid and Size Evolution Preceding Avian Flight. Science, tom 317, str. 1378-1381.
