Cetiosaurus
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański | Łukasz Czepiński |
| Cetiosaurus (cetiozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 16 m* |
| Masa: | 11 t* |
| Miejsce występowania: | Anglia (hrabstwo Oksford – formacja Forest Marble;
Rutland, kamieniołom Great Casterton; formacja Rutland)* |
| Czas występowania | 168,7-164,7 Ma*
środkowa jura (późny bajos – późny baton) * * Dotyczy jedynie "C". oxoniensis |
| Systematyka | Dinosauria |
| |
Wstęp
Cetiosaurus to rodzaj prymitywnego zauropoda żyjącego we wczesnej i środkowej jurze na terenie Wielkiej Brytanii. Niektóre szkielety z Maroka również nazwano cetiozaurami, ale zapewne to zupełnie inne zwierzęta. Ze względu na zawiłą systematykę jego licznych gatunków, jest często nazywany "taksonem-workiem" tak, jak inne europejskie dinozaury opisane w XIX wieku: Iguanodon i Megalosaurus.
Historia odkryć i nazewnictwa
Pierwsze szczątki zostały odnalezione w 1825 roku przez Johna Kingdona, lecz nie wiadomo ile szkieletów zostało przez niego odkrytych. Na podstawie tych szczątków Sir Richard Owen – twórca terminu Dinosauria – opublikował po raz pierwszy nazwę Cetiosaurus w 1841 roku, lecz bez podania drugiego (gatunkowego) członu. Na pierwsze gatunki kazał czekać jeden rok: w 1842 roku wydał dwie prace o cetiozaurze. Pierwsza z nich dotyczyła trzech gatunków (wszystkie nomen nudum), a druga czterech, w tym gatunku typowego C. medius (wszystkie nomen dubium). Większość pozostałych gatunków została również opisana jeszcze w XIX wieku (Upchurch i in., 2009). Wydaje się, że wraz z rozwojem paleontologii i większej wiedzy późniejszych (XX-wiecznych) naukowców malał trend klasyfikowania pojedynczych kości do "taksonów-worków", a więc i do cetiozaura.
Pozycja systematyczna
Cetiosaurus na chwilę obecną jest rodzajem nieważnym (nomen dubium). Jest tak z powodu niediagnostyczności gatunku typowego cetiozaura, C. medius. Ponieważ rodzaj podąża za gatunkiem typowym, a więc wszystkie gatunki są uznawane za nieważne. Lecz i bez tego większość z nich była już nomen dubium, a niektóre nomen nudum. Na chwilę obecną 2 gatunki cetiozaura są uznawane za młodsze synonimy innych zauropodów, natomiast kolejne 2 są prawdopodobnie przedstawicielami nie Cetiosauridae, a Diplodocidae i Brachiosauridae, lecz z jakiś powodów są nazywane "cetiozaurami".
Upchurch ze swoimi współpracownikami – Martinem i Taylorem (2009) – zaproponowali program ratunku cetiozaura. Stwierdzili, że inny gatunek ("C". oxoniensis) może być uznany za nowy gatunek typowy. Jego materiał kopalny jest diagnostyczny, choć wcześniej sugerowano możliwość jego taksonomiczną odmienność na poziomie rodzajowym (Upchurch i Martin, 2002). Gdyby ich apel zaakceptował ICZN, to Cetiosaurus oxoniensis nosiłby status nomen conservandum (zachowana nazwa) z historycznych powodów (pierwszy nazwany zauropod w dziejach). Jak się jednak okazuje, cetiozaur nie jest tak naprawdę pierwszym nazwanym zauropodem - wcześniej był już nazwany "Rutellum" i Cardiodon (Delair i Sarjeant, 2002; Taylor, 2010).
Gatunki cetiozaura
C. medius
Lokalizacja: ?
Czas: ?
Materiał kopalny: trzony jedenastu kręgów ogonowych
Gatunek typowy cetiozaura, opisany przez Owena w 1842 roku. Co ciekawe, nie był on zamieszczony w pierwszej publikacji na temat cetiozaura – nieco wcześniej w tym samym roku Sir Richard Owen wydał publikację dotyczącą gatunków: C. epioolithicus, C. giganteus i C. hypoolithicus. Zrobił to jednak na tyle nieudolnie, że wszystkie trzy są traktowane jako nomen nudum. Niestety, C. medius z naukowego punktu widzenia jest nomen dubium, ponieważ jego materiał kopalny nie jest diagnostyczny, co ma wpływ na cały rodzaj Cetiosaurus (Upchurch i Martin, 2002).
C. epioolithicus
Lokalizacja: nieznana
Czas: nieznany
Materiał kopalny: nieznany
Gatunek ten został opublikowany w pierwszym raporcie Owena dotyczącym cetiozaura. Ponieważ nie został właściwie opisany (brak diagnozy, ilustracji szczątków) nie spełnia wymogów formalnego zapisu ICZN, a więc posiada status nomen nudum.
C. giganteus
Lokalizacja: nieznana
Czas: nieznany
Materiał kopalny: nieznany
Gatunek ten (tak jak wcześniejszy) został opublikowany w pierwszym raporcie Owena dotyczącym cetiozaura. Z tego samego powodu posiada także status nomen nudum. Epitet gatunkowy giganteus sugeruje, że być może jego skamieniałe kości były bardzo dużych (w porównaniu do innych gatunków cetiozaura) rozmiarów.
C. hypoolithicus
Lokalizacja: nieznana
Czas: nieznany
Materiał kopalny: nieznany
Kolejny gatunek nazwany przez Owena (1842), który ze względu na niewłaściwe podejście do zapisu od strony formalnej jest traktowany jako nomen nudum (a więc jego nazwa jest nieoficjalna).
C. brachyurus
Lokalizacja: ?
Czas: ?
Materiał kopalny: ?
Gatunek opisany w tym samym opracowaniu co gatunek typowy – C. medius oraz dwa inne: C. brevis i C. longus przez Owena w 1842 roku. Wg Upchurcha i Martina (2002) jest nomen dubium ze względu na materiał kopalny, którego nie cechują cechy diagnostyczne.
C. brevis
Lokalizacja: ?
Czas: ?
Materiał kopalny: kręgi ogonowe
Gatunek ten prawdopodobnie nie ma nic wspólnego z Cetiosauridae, gdyż powinien być zaliczany do Titanosauriformes (Upchurch i Martin, 2002). Wg Upchurcha i in. (2004) jest nomen dubium.
C. longus
Lokalizacja: ?
Czas: ?
Materiał kopalny: kręgi ogonowe
Kolejny gatunek, który wg Upchurcha i Martina (2002) i Upchurcha i in. (2004) jest nomen dubium, ze względu na materiał kopalny, którego nie cechują cechy diagnostyczne. Epitet gatunkowy longus być może sugeruje duże rozmiary (długość) tego zauropoda tak, jak ma to miejsce w przypadku słynnego Diplodocus longus.
C. rugulosus
Gatunek ten to młodszy synonim innego zauropoda opisanego przez Owena – Cardiodon rogulosus. Znany jedynie z zębów, przez co niemożliwe jest dokładne ustalenie jego pozycji systematycznej (incertae sedis).
C. conybearei
Gatunek ten jest młodszym synonimem innego europejskiego zauropoda, mianowicie Pelorosaurus conybearei.
"C". glymptonensis
Lokalizacja: Anglia (hrabstwo Oksford); formacja Forest Marble
Czas: późny baton (165,6 - 164,7 Ma)
Materiał kopalny: kręgi ogonowe
Wg Upchurcha i in. (2004) jest to nienazwany diplodokid (Diplodocidae). Jest być może potencjalnym bazalnym przedstawicielem tej grupy (Upchurch i Martin, 2002).
"C". oxoniensis
Lokalizacja: Anglia (hrabstwo Oksford – formacja Forest Marble; Rutland, kamieniołom Great Casterton; formacja Rutland).
Czas: środkowa jura (późny bajos – późny baton; 168,7-164,7 Ma)
Materiał kopalny:
Lektotyp: częściowy szkielet dużego osobnika (OUMNH J13605-12613, J13615,-13616, J13619-13688, J13899).
Paralektotypy: pozostałości średniej wielkości osobnika zawierający kawałek płyty (?) mostowej, lewą k. ramienną i udową (OUMNH J13614) i pozostałości małego osobnika reprezentowanego przez łopatkę, k. udową, piszczelową i strzałkową (OUMNH J13617-8, J13780-1).
Przypisany materiał: częściowy szkielet średniej wielkości osobnika (LCM G468.1968) z formacji Rutland (bajos)
Gatunek ten to chyba ostatnia nadzieja na uratowanie rodzaju Cetiosaurus. W związku z orzeczeniem niediagnostyczności C. medius, cały rodzaj (wszystkie gatunki, nawet te potencjalnie ważne) zostałby unieważniony (nomen dubium). Uratowałyby się jedynie młodsze synonimy innych zauropodów, które i tak z racji nie pierwszeństwa nie byłyby traktowane jako ważne. Upchurch i in. (2009) zaproponowali, by uznać ten gatunek jako nomen conservandum, a więc nawet w przypadku unieważnienia gatunku typowego C. medius zachować ważność całego taksonu jako rodzaju. Wynika to z tego, że cetiozaur był (w powszechnej opinii) pierwszym nazwanym zauropodem i szkoda byłoby skreślać z kart nauki ten kawałek historii paleontologii i dinozaurologii.
"C". humerocristatus
Barrett i in. (2010) przenieśli formalnie ten gatunek do nowo utworzonego przez siebie rodzaju Duriatitan. Już wcześniej (Upchurch i Martin, 2002; Upchurch i in., 2004) sugerowane było jego należenie nie do Cetiosauridae, a do Titanosauriformes, a być może nawet do Brachiosauridae. Ostatecznie (Barrett i in., 2010) został uznany za tytanozauriforma.
C. leedsi
Lokalizacja: Anglia (Wyspa Wight – formacja Wessex) / Anglia (hrabstwo Cambridge – Lower Oxford Clay)**
Czas: barrem (130-125 Ma)* / kelowej (164,7-161,2 Ma)**
Materiał kopalny: prawie połowa szkieletu pojedynczego osobnika
Ciekawa jest geneza nazewnictwa tego gatunku: pierwotnie był on opisany jako kolejny gatunek Ornithopsis (Hulke, 1887). Woodward (1905) przemianował go do Cetiosaurus. Następnie, dwie dekady później, von Huene (1927) zaliczył go jako kolejny gatunek Cetiosauriscus. Obecnie jednak jako ważną nazwę traktuje się pierwotną – Ornithopsis leedsi. Wg Blowsa (1995) jest to ważny gatunek, lecz być może nawet nie ornitopsa, a nowego rodzaju w obrębie Brachiosauridae; z kolei wg Upchurcha i Martina (2002) jest nomen dubium, ze względu na materiał kopalny, którego nie cechują cechy diagnostyczne. Natomiast Upchurch i in. (2004) uznawają go za młodszy synonim… Cetiosauriscus stewarti.
C. mogrebiensis
Lokalizacja: ?
Czas: ?
Materiał kopalny: liczne fragmenty z kilku(nastu?) osobników
Gatunek ten – mimo pokaźnego materiału kopalnego (jak na cetiozaura) też nie posiada cech diagnostycznych, przez co został uznany przez Upchurcha i in. (2004) za nomen dubium. Jako jeden z nielicznych gatunków cetiozaura został opisany nie w XIX, a w XX wieku przez Lapparenta (1955).
Etymologia
Nazwa rodzajowa Cetiosaurus znaczy "wielorybi jaszczur". Stało się tak, ponieważ Sir Richard Owen, który opisał ten takson twierdził z początku, że ma do czynienia ze zwierzęciem morskim, a nie lądowym.
Spis gatunków
| Cetiosaurus | Owen, 1841 | nomen dubium | |
| C. medius | Owen, 1842 | nomen dubium | |
| C. epioolithicus | Owen, 1842 | nomen nudum | |
| C. giganteus | Owen, 1842 | nomen nudum | |
| C. hypoolithicus | Owen, 1842 | nomen nudum | |
| C. brachyurus | Owen, 1842 | nomen dubium | |
| C. brevis | Owen, 1842 | nomen dubium ? | |
| C. longus | Owen, 1842 | nomen dubium | |
| C. rugulosus | Owen, 1845 | = Cardiodon rogulosus (incertae sedis) | Owen, 1840-1845 |
| C. conybearei | = Perolosaurus conybearei | Melville, 1849 | |
| "C". glymptonensis | Phillips, 1871 | ||
| "C". oxoniensis | Phillips, 1871 | nomen conservandum ? | |
|---|---|---|---|
| = Ornithopsis oxoniensis | |||
| "C". humerocristatus | Hulke, 1874 | = Duriatitan humerocristatus | Barrett, Benson i Upchurch, 2010 |
| = Pelorosaurus humerocristatus | (Hulke, 1874) Sauvage, 1887 | ||
| = Ornithopsis humerocristatus | (Hulke, 1874) Lydekker, 1888 | ||
| C. leedsi | Woodward, 1905 | = ?Ornithopsis leedsi (nomen dubium ?) | Hulke, 1887 |
| = Cetiosauriscus leedsi | von Huene, 1927 | ||
| C. mogrebiensis | Lapparent, 1955 |
Gatunki figurujące jedynie w źródłach internetowych (nieistniejące??)
| C. rigauxi | Sauvage, 1874 |
| C. philippsii | Sauvage, 1880 |
| C. greppini | von Huene, 1922 / Steel, 1970 |
Bibliografia
Barrett P.M., Benson R.B.J. and Upchurch P. (2010) "Dinosaurs of Dorset: Part II, the sauropod dinosaurs (Saurischia, Sauropoda) with additional comments on the theropods". Proceedings of the Dorset Natural History and Archaeological Society 131: 113–126
Blows W.T. (1995): The Early Cretaceous sauropod dinosaurs Ornithopsis and Eucamerotus from the Isle of Wight, England. „Palaeontology”. 38: 187–197
Delair J.B. & Sarjeant W.A.S. (2002) "The earliest discoveries of dinosaurs: the records re-examined". Proceedings of the Geologists' Association 113:185-197
Paul, G.S. (2010): "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
Taylor M.P. (2010) "Sauropod dinosaur research: a historical review". Geological Society, London, Special Publications; v. 343; p. 361-386; doi:10.1144/SP343.22
Upchurch P & Martin J (2002): "The Rutland Cetiosaurus: the anatomy and relationships of a Middle Jurassic British sauropod dinosaur.". Palaeontology 45 (6): 1049–1074
Upchurch P., Barrett P. M., Dodson P. (2004): Sauropoda. W: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press
Upchurch, P.; Martin, J.; and Taylor, M. (2009): "Case 3472: Cetiosaurus Owen, 1841 (Dinosauria, Sauropoda): proposed conservation of usage by designation of Cetiosaurus oxoniensis Phillips, 1871 as the type species". Bulletin of Zoological Nomenclature 66 (1): 51–55
