Phuwiangosaurus
Do poprawy: filogeneza(??); [1], [2]
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański | Tomasz Sokołowski |
| Phuwiangosaurus (fuwiangozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 15-20 m |
| Masa: | 17 t |
| Miejsce występowania: | Tajlandia - prowincja Khon Kaen
(Phu Wiang) i prowincja Kalasin (formacja Sao Khua - grupa Khorat) |
| Czas występowania | 130-112 Ma |
| Systematyka | Dinosauria
Titanosauriformes (? Laurasiformes) Euhelopodidae / Titanosauria (? Laurasiformes) - / ?? Andesauroidea |
Zrekonstruowany szkielet Phuwiangosaurus. Zacienione kości to materiał z lokalizacji Ban Na Khrai. Źródło: Suteethorn i in., 2009. | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Phuwiangosaurus był zauropodem żyjącym we wczesnej kredzie w południowo-wschodniej Azji. Szczątki odnaleziono na terytorium Tajlandii. Fuwiangozaur wyglądał jak typowy zauropod - miał małą głowę umieszczoną na długiej szyi, obszerne ciało dźwigane przez cztery masywne nogi i długi ogon. Ocenia się go na 15-20 metrów długości i 17 ton. Jeżeli szacunki są trafne, to fuwiangozaur był średniej wielkości zauropodem.
200 metrów od lokalizacji K4 (a więc Phu Kum Khao) w Kalasin, gdzie natrafiono na jego liczne kości, Departament Zasobów Mineralnych zbudował muzeum pod nazwą "Sirindhorn Museum", na cześć najwyższej księżnej Tajlandii, M.H. Sirindhorn. Jego otwarcie miało miejsce w 2007 roku.
Środowisko życia
Inne dinozaury znalezione w formacji, z której znany jest fuwiangozaur to prawdopodobny karnozaur Siamotyrannus, znany z zębów Siamosaurus i ornitomimozaur Kinnareemimus.
Historia odkryć
Odkrycia w Khon Kaen
Pierwsze szczątki tego zauropoda odnaleziono w 1981 roku w Phu Wiang (PW1A). Była to kość udowa (femur). Rok później, parę metrów obok (PW1) odkopano częściowo artykulowany szkielet tego dinozaura z zębami teropoda. Ten częściowy szkielet został później mianowany na holotyp (Martin i in., 1994).
W 1989 roku odnaleziono 7 kręgów szyjnych w kolejnym miejscu zlokalizowanym również w Phu Wiang (PW2). Podjęto próbę zachowania go in situ, lecz nie udało się i nieszczęśliwie został zniszczony przed dogłębnymi badaniami.
Rok później wiele małych kości zostało znalezionych w lasach Phu Wiang (PW4) przez chłopców ze szkoły i oddane Departamentowi Zasobów Mineralnych przez ich nauczyciela. Te małe kości były pierwszymi pozostałościami zauropodziątek odnalezionymi w Tajlandii. W latach 1991-1992 odnaleziono jeszcze więcej skamieniałości, w tym również wiele młodych zauropodów (PW5, PW5A). Wszystkie okazały się należeć do Phuwiangosaurus sirindhornae
Odkrycia w Kalasin
Na zauropodowe szczątki natrafiono tu już w 1980 roku. Była to kość ramienna (humerus), która znajdowała się w kolekcji artefaktów archeologicznych i ceramiki tamtejszych mnichów, gdyż myśleli, że to skamieniałe drewno.
Pierwsze ważne odkrycia miały miejsce w styczniu 1991 roku - w lokalizacjach Phu Pha Ngo i Phu Kum Khao (K1 i K4; 200 km na zachód od Phu Wiang) ekspedycja tajlandzko-francuska natrafiła na ok. 40 kości i okruchy kostne w K1, nieopodal świątyni Wat Pha Sawan. Wiele z nich była zniszczona i połamana. Od marca do kwietnia tego samego roku odnaleziono tylko 10 kości, a także 2 zęby krokodyla, rybie łuski i elementy skorupy żółwia. Materiał z K1 - co najmniej 3 osobniki (odkopane 3 prawe kości łonowe) można przypisać do P. sirindhornae (Suteethorn i in., 2009).
Tego samego roku, 10 km na południe od Phu Pha Ngo (K1) tajlandzko-francuska ekspedycja znalazła kilka kręgów w Ban Nonk Mek (K2). Zostały one przypisane do P. sirindhornae przez Martina i in. (1999), a 6 lat później mieszkańcy okolicznych wsi znaleźli więcej kości w Ban Nong Mek (które są przechowywane w Wat Nong Mek).
We wrześniu 1994 roku geolodzy z Departamentu Zasobów Mineralnych znaleźli w Phu Kum Khao (K5) kolejne szczątki. Wydobycie ich rozpoczęło się dnia 19. listopada tego samego roku. W ciągu jednego roku odkopano ponad 600 kości, w tym dobrze zachowane pozostałości kilku(nastu) (ang. several) osobników. Do skamieniałości tych należała m.in. pierwsza znana dolna szczęka tego tytanozaura. Co więcej, natrafiono na szczątki drugiego zauropoda, który został jeszcze (stan na 2009) nieopisany. Po paru latach na tym stanowisku odkopano jedynie parę kości.
Kilka lat po wydobyciu szczątków z K1 mieszkańcy okolicznych wsi natrafili na kości w Ban Na Khrai (300 m od K1). Później zaczęto kopać na 50 m na północ od K5. Studenci przetransportowali dużą, częściową lewą kość udową (SM K11-0151) do Wat Pha Sawan. Wtedy, w 1998 roku tajlandzko-francuska ekspedycja przystąpiła do prac w tej lokalizacji (nazwaną K11). Odnaleźli ponad 10 kości (udową, strzałkową, kulszową, żebro i kilka kręgów). W ciągu 17 dni natrafiono na ok. 100 kości, a pozostałe (ok. 67) zostały odkopane w dniach 14-17 maja tego samego roku. Szczątki ze złoża K11 zostały formalnie opisane 11 lat później przez Suteethorn i jego współpracowników.
15 lutego 2001 roku, mieszkańcy okolicznych wiosek natrafili w Ban Na Sombun (K16) na kilka kostnych fragmentów. Wydobyto łącznie ponad 25 kości - większość należała do dorosłych zauropodów, ale kilka do młodych. Skamieniałości z K16 nieco różnią się od P. sirindhornae i - jak piszą Suteethorn i in., 2009 - zostaną opisane "kiedy indziej".
Materiał kopalny
Holotyp (PW1-0001 do SM PW1-0022) to kompletny w 10% i częściowo artykułowany szkielet, zawierający trzy kręgi szyjne, trzy grzbietowe, kilka żeber, obie łopatki, lewą kość ramienną i lewą kość łokciową, kości miednicy (obie łonowe i obie kulszowe), obie kości udowe, lewą kość strzałkową, żebro i/lub(?) szewron.
Topotyp to tylny (SM PW1-23) i przedni (SM PW1-24) kręg ogonowy.
Materiał przypisany:
Osobniki PW4, PW5, i PW5 (te 2 ostatnie to okazy młodociane).
K1 - co najmniej 3 osobniki.
K2 - kilka kręgów, k. udowa, krzyżowa i kręgi krzyżowe.
K4 - ?
K5 - część z 600 kości kilku(nastu) (ang. several) osobników, w tym dolna szczęka.
K11 (SM K11-0001 do SMK11-0167) to: elementy czaszki: prawa k. czołowa (SM K11-0001), prawa k. zaoczodołowa (SM K11-0002), prawy brzeg łuskowy (squamosal - SM K11-0003), lewa k. kwadratowa (SMK11-0004), prawa k. kwadratowa (SM K11-0005), puszka mózgówa (SMK11-0006), boczny sfenoid-oczodołowy sfenoid (laterosphenoid–orbitosphenoid - SMK11-0007), izolowany ząb (SMK11-0008); szkielet pozaczaszkowy zawiera: częściowo artykułowany kręg ogonowy i trzon kręgu ogonowego bez 2 lub 3 kręgów szynych, czaszkowe(??) kręgi grzbietowe (cranial dorsal vertebrae), większość czaszkowych(??) kręgów ogonowych, elementy kończyn przednich i dystalne elementy kończyn tylnych. Jest on kompletny w 60% (odnalezione 167 elementy z szacowanych 284) i prawdopodobnie pochodzą od jednego osobnika. Jest on mniejszy od holotypu - jego kość udowa jest mniejsza o 25%.
Jak jednak podsumowuje Suteethorn i in. (2010) do P. sirindhornae należy większość elementów pozaczaszkowych zauropodów z Phu Wiang i obszarów Kalasin składających się na 7 osobników, w tym młode i osobniki młodociane opisane przez Martina (1994) i Martina i in. (1999).
Etymologia
Phuwiangosaurus znaczy "jaszczur z Phu Wiang". Phu Wiang to nazwa parku narodowego i dystryktu, na których terenie znaleziono szczątki zauropoda. Epitet gatunkowy (sirindhornae) został nadany na cześć Księżniczki Maha Chakri Sirindhorn, drugiej córki króla Tajlandii Bhumibol Adulyadej, znanej z zamiłowania do geologii i paleontologii.
Pozycja systematyczna
Trudno jest zaliczyć fuwiangozaura do konkretnej grupy zauropodów, lecz pewne jest, że przedstawiciel Titanosauriformes lub bardzo bliski temu kladowi zauropod.
W analizie kladystycznej Gonzáleza Riga i współpracowników (2008), przeprowadzonej w związku z opisaniem Malarguesaurus, okazało się że jest on siostrzanym taksonem Phuwiangosaurus oraz że oba te rodzaje wraz z Ligabuesaurus są wśród somfospondylów najbardziej zaawansowane i najbliżej spokrewnione z Titanosauria.
Analiza Carballido i in. (2011A) wykazała, że Phuwiangosaurus to tytanozaur.
Z kolei w innej analizie Canudo i współpracowników (2008), Phuwiangosaurus tworzy klad z Andesaurus oraz Cedarosaurus (uważanym wcześniej za brachiozauryda). Według tej analizy fuwiangozaur jest tytanozaurem (czyli należy do kladu tworzonego przez wszystkich potomków najmłodszego wspólnego przodka Andesaurus, Saltasaurus) i należy do Andesauroidea (czyli kladu tytanozaurów bliżej spokrewnionych z Andesaurus niż z Saltasaurus).
Analiza Royo-Torresa z 2009 r. wykazała przynależnośc do Brachiosauridae.
W analizie Hocknulla i in. (2009) należy do Laurasiformes w ramach Somphospondyli. Suteethorn i in. w pracy z tego samego roku zauważają, że jego materiał czaszkowy wykazuje duże podobieństwo do Nemegtosaurus, który nie jest jednak znany z materiału pozaczaszkowego. Wg nich szkielet pozaczaszkowy P. sirindhornae reprezentuje bazalnego tytanozaura, bardziej zaawansowanego od Brachiosaurus, ale mniej od Malawisaurus.
W analizie z pracy doktorskiej José Luisa Barco (2009) Phuwiangosaurus jest członkiem Laurasiformes - kladu siostrzanego do Titanosauriformes, wraz z Aragosaurus, Tastavinsaurus, Cedarosaurus i Venenosaurus. Z kolei u Suttethorna i in. (2010) jego klasyfikacja kończy się na Titanosauriformes.
W analizach Upchurcha i in. (2004) i Royo-Torresa i in. (2012) Phuwiangosaurus jest najbardziej bazalnym przedstawicielem Somphospondyli, a u D'Emica (2012) najbardziej zaawansowanym (obok Tangvayosaurus) członkiem Euhelopodidae, co sugerowali też autorzy opisu Tangvayosaurus.
Spis gatunków
| Phuwiangosaurus | Martin, Buffetaut i Suteethorn, 1994 |
|---|---|
| P. sirindhornae | Martin, Buffetaut i Suteethorn, 1994 |
Wybrana bibliografia
Źródła naukowe:
Canudo, José I.; Royo-Torres, Rafael; and Cuenca-Bescós, Gloria (2008). "A new sauropod: Tastavinsaurus sanzi gen. et sp. nov. from the Early Cretaceous (Aptian) of Spain". Journal of Vertebrate Paleontology 28 (3): 712-731
Carballido J.L., Pol D., Cerda I., Salgado L. (2011A): The osteology of Chubutisaurus insignis del Corro, 1975 (Dinosauria: Neosauropoda) from the 'middle' Cretaceous of central Patagonia, Argentina. "Journal of Vertebrate Paleontology". 31 (1), ss. 93–110
D'Emic, M. (2012) "The early evolution of titanosauriform sauropod dinosaurs" Zoological Journal of the Linnean Society, 166, 624-671. doi:10.1111/j.1096-3642.2012.00853.x
González Riga, Bernardo J.; Previtera, Elena; and Pirrone, Cecilia A. (2008). "Malarguesaurus florenciae gen. et sp. nov., a new titanosauriform (Dinosauria, Sauropoda) from the Upper Cretaceous of Mendoza, Argentina". Cretaceous Research
Hocknull, Scott A.; White, Matt A.; Tischler, Travis R.; Cook, Alex G.; Calleja, Naomi D.; Sloan, Trish; and Elliott, David A. (2009). Sereno, Paul. ed. "New Mid-Cretaceous (Latest Albian) Dinosaurs from Winton, Queensland, Australia". PLoS ONE 4 (7): e6190. doi:10.1371/journal.pone.0006190. PMC 2703565. PMID 19584929
Suteethorn, S.; Le Loeuff, J.; Buffetaut, E.; Suteethorn V.; Talubmook C.; and Chonglakmani C. (2009) A new skeleton of Phuwiangosaurus sirindhornae (Dinosauria, Sauropoda) from NE Thailand. Geological Society, London, Special Publications; v. 315; p. 189-215. doi:10.1144/SP315.14
Suteethorn, S.; Le Loeuff, J.; Buffetaut, E.; Suteethorn V. (2010) Description of topotypes of Phuwiangosaurus sirindhornae, a sauropod from the Sao Khua Formation (Early Cretaceous) of Thailand, and their phylogenetic implications. „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie – Abhandlungen”. 256 (1), s. 109–121. doi:10.1127/0077-7749/2010/0036
Inne:
Barco, J.L. (2009) "Sistemátic e implicaciones filogenéticas y paleobiogeográficas del saurópodo Galvesaurus herreroi (Formación Villar del Arzobispo, Galve, España)" dysertacja doktorska, Universidad de Zaragoza
Paul G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
