Kategoria:Spinosauridae

Nomenklatura

• Spinosauridae (Stromer, 1915)

>Spinosaurus aegyptiacus ~ Torvosaurus tanneri (zmodyfikowano z Sereno, 1998)

Do tak definiowanego kladu mogą należeć niemal wszystkie tetanury (zob. Sadleir i in., 2008). Sereno (2005 [w druku? - taxonsearch.org]) dodaje jako dodatkowe specyfikatory (Allosaurus fragilis i Passer domesticus), co rozwiązuje ten problem - dlatego ta definicja została przyjęta w artykule.

• Baryonychinae (Charig i Milner, 1986 vide Sereno, Beck, Dutheil, Gado, Larsson, Lyon, Marcot, Rauhut, Sadleir, Sidor, Varricchio, Wilson i Wilson, 1998)

>Baryonyx walkeri ~ Spinosaurus aegyptiacus (Holtz, Molnar i Currie, 2004; zmodyfikowano z Sereno, Beck, Dutheil, Gado, Larsson, Lyon, Marcot, Rauhut, Sadleir, Sidor, Varricchio, Wilson i Wilson, 1998)

• Spinosaurinae (Stromer, 1915 vide Sereno, Beck, Dutheil, Gado, Larsson, Lyon, Marcot, Rauhut, Sadleir, Sidor, Varricchio, Wilson i Wilson, 1998)

>Spinosaurus aegyptiacus ~ Baryonyx walkeri (Holtz, Molnar i Currie, 2004; zmodyfikowano z Sereno, Beck, Dutheil, Gado, Larsson, Lyon, Marcot, Rauhut, Sadleir, Sidor, Varricchio, Wilson i Wilson, 1998)

Charakterystyka

Spinosauridae to grupa wielkich, wyspecjalizowanych teropodów, znana głównie z kredy. Można powiedzieć, że były reliktem jurajskiej radiacji i dywersyfikacji bazalnych tetanurów.

Pierwsze spinozaurydy

Początki omawianej grupy są niejasne, lecz prawdopodobnie sięgają środkowej jury. Większość badań (Sereno i in., 1998; Allain, 2002; Holtz i in., 2004; Benson i in., 2010) wskazuje, że spinozaurydy są taksonem siostrzanym Megalosauridae, więc pojawiły się najpóźniej w bajosie (172-168 Ma). Niektóre analizy wskazują, że bazalnym spinozaurydem jest Eustreptospondylus (późny kelowej, ~163-160 Ma; Sadleir i in., 2008, Smith i in., 2007) a inne, że także Streptospondylus (Smith i in., 2007) lub uważane obecnie za karnozaur Megaraptor (Smith i in., 2008) czy Chilantaisaurus (Rauhut, 2003).

Budowa

Spinozaurydy cechują się wydłużonymi głowami z długim podniebieniem wtórnym i zredukowanym otworem przedoczodołowym (co wzmacniało czaszkę), falistym brzegiem szczęk i nozdrzami przesuniętymi w tył oraz stożkowatymi zębami z ledwo widocznym ząbkowaniem lub jego brakiem (przystosowania do rybożerności). Długie i dość wysokie pyski funkcjonalnie zbliżone były do szczęk dzisiejszych gawiali (najbardziej rybożernego z krokodyli). Nad oczami spinozaurydy miały niskie grzbienie. Kończyny przednie były wyjątkowo silne i uzbrojone w wielkie pazury - szczególnie na pierwszym palcu (co jednak jest znane jedynie u baryonychinów). Podobnie zbudowane kończyny przednie miały Torvosaurus, Sinosauropteryx i neowenatorydy (Australovenator, Chilantaisaurus, Megaraptor). Niektóre cechy czaszki, takie jak kształt przedniej części pyska, miał Eustreptospondylus (którego "ręce" prócz kości ramiennej nie zachowały się).

Rauhut (2000) zdiagnozował spinozaurydy następująco: kość zębowa z silnie wykształconą przednią ekspansją (rozszerzeniem), przednie zęby żuchwowe znacznie większe niż relatywnie małe i wyrastające w dużych odstępach tylne, wewnętrzny brzeg wyrostka zębodołowego tak samo wysoki jak boczny uformowany z kości (a nie z osobno skostniałych płytek międzyzębowych), zęby niemal okrągłe u podstawy w przekroju poziomym i jedynie lekko zakrzywione, bardzo długie kości przedszczękowe formujące rozetę, siedem zębów przedszczękowych, brzuszny brzeg kości przedszczękowej mocno wklęsły, przednia gałąź (ramus) kości szczękowej mocno wydłużona, kąt między przednią i brzuszną gałęzią (ramus) kości łzowej mniejszy niż 45°, kręgi grzbietowe z siedmioma małymi pionowymi blaszkami łączącymi wyrostek poprzeczny z wyrostkiem kolczystym grzbietowo, kość ramienna nadzwyczajnie mocna z mocno rozszerzonym wewnętrznym guzem i dalszymi kłykciami, kość łokciowa z szerokim i mocno wykształconym wyrostkiem łokciowym oraz kość kulszowa z długim i niskim kołnierzem służącym za przyczep mięśni (obturator flange).

Filogeneza i budowa

Spinosauridae dzieli się na dwie grupy, różniące się budową zębów i czaszki. Wskazane odrębności w budowie kręgów grzbietowych są wątpliwe, ponieważ kręgi holotypu spinozaura mogły należeć do allozauroidów (a nie do właściciela materiału czaszkowego), a nieopisany spinozauryd z Tajlandii (Milner, Buffetaut i Suteethorn, 2007) posiada mieszankę cech przypisywanym obu poniższym taksonom:

Baryonychinae

Zawiera rodzaje Suchomimus i Baryonyx (ale zob. uwagi poniżej). Miały dużo (ok. 30 w kości zębowej) małych, lekko ząbkowanych zębów. Ponieważ taka budowa zębów jest bardziej plezjomorficzna, wiele zębów przypisywanych do Baryonychinae mogło nie należeć do baryonychinów, lecz bardziej bazalnych spinozaurydów. Baryonychiny cechują się także szwem między kością przedszczękową i nosową w kształcie litery V, dodatkowymi centrodiapofyzalnymi otworkami w wyrostkach poprzecznych tylnych kręgów grzbietowych (obecne też u Concavenator) i siateczkowaniem podstaw (basal webbing) wyrostków kręgowych w tych kręgach (kwestia odrębności budowy kręgów, jak wcześniej wskazano, jest wątpliwa, jednak nie zostało to jeszcze oficjalnie opublikowane).

Spinosaurinae

Spinosaurinae zawiera rodzaje Irritator, Oxalaia i Spinosaurus (lecz zob. uwagi poniżej). Cechują się mniejszą ilością i inną budową zębów oraz dużymi odległościami między nimi w kości szczękowej. Ich zęby były większe, proste, bardziej okrągłe w przekroju, przeważnie pozbawione ząbkowania i często z licznymi, wyraźnymi pionowymi rowkami pierwsza para zębów górnej szczęki była pomniejszona. Nozdrza zewnętrzne przesunięte były mocno do tyłu i mniejszy niż u baryonychinów. Oxalaia i Spinosaurus są ze sobą bliżej spokrewnione niż z Irritator.

Taksonomia

Taksonomia spinozaurydów jest dość kontrowersyjna. Wśród baryonychinów wyróżnia się dwa gatunki - Baryonyx walkeri i Suchomimus tenerensis, który często uważany jest za gatunek baryonyksa - B. tenerensis. To, czy S. tenerensis zasługuje na odrębność rodzajową, to oczywiście kwestia subiektywna. Cristatusaurus lapparenti, opisany w tym samym roku, lecz nieco wcześniej niż Suchomimus tenerensis jest uważany przez większość paleontologów za nomen dubium. Jak wykazuje Mortimer (online [5]), nie jest to prawdą - Cristatusaurus lapparenti jest ważnym gatunkiem, którego młodszym synonimem jest S. tenerensis. Rodzaj Suchosaurus, zawierający dwa gatunki - S. cultridens i S. girardi jest oparty na niediagnostycznym materiale należącym do baryonychinów - prawdopodobnie do Baryonyx walkeri.

Do Spinosaurinae zalicza się obecnie 3 (5?) gatunki: Spinosaurus aegyptiacus (zapewne starszy synonim S. marocannus) oraz brazylijskie Oxalaia quilombensis, Irritator challengeri i Angaturama limai. Najprawdopodobniej I. challengeri oraz A. limai są tym samym gatunkiem, a nawet osobnikiem, lecz obecny materiał kopalny jest niewystarczający, aby stwierdzić to z całą pewnością.

Znany z zębów Siamosaurus suteethorni może być spinozaurynem lub formą bazalną w stosunku do kladu (Spinosaurinae+Baryonychinae); między nim a "Sinopliosaurus" fusuiensis nie ma znaczących różnic w morfologii.

Dieta, budowa i … półwodne spinozaurydy

Rekonstrukcja czaszki spinozauryna (złożona ze Spinosaurus i Irritator) Autor: Andrea Cau [3].

Rekonstrukcja Suchomimus. Autor: Michael Skrepnick [4].

U Baryonyx walkeri znaleziono ślady jego posiłków - przejściowca (Holostei) Lepidotes i młodego ornitopoda ?Iguanodon. Z kolei w kręgach szyjnych pterozaura z wczesnej kredy Brazylii odnaleziono ząb spinozauryna, prawdopodobnie Irritator.

Głęboko osadzone, niemal proste i stożkowe zęby spinozaurydów były odpowiednie do nabijania na nie niedużych ofiar. Prawdopodobnie chwytały je gwałtownie i mocno, po czym unosiły do góry dzięki sinym mięśniom szyjnym, lecz nie były w stanie potrząsać nimi w boki. Spinozaurydy zamykały swoje szczęki szybciej niż inne duże teropody, co jest przystosowaniem do rybożerności (Sakamoto, 2010).

Wśród spinozaurydów kompletną tylną część czaszki odnaleziono jedynie u Irritator, z kolei u jego bliskiego krewniaka - Spinosaurus - odnaleziono przednie partie szczęk, co pozwala na zrekonstruowanie typowej budowy czaszek spinozaurynów. Okazuje się, że ma ona nietypowy kształt - linia tworzona przez kłykieć potyliczny i staw szczękowy jest pod mniej więcej półprostym kątem do całej czaszki, co oznacza, że głowa była trzymana mocno w dół. Cofnięte nozdrza umożliwiały zanurzenie całej uzębionej części czaszki bez zamaczania tych otworów ani podniebienia. Pozwalało to na trzymanie szczęk długo w wodzie bez ryzyka utonięcia i maksymalizowanie czasu przeznaczanego na poszukiwanie pożywienia - wielkich ryb żyjących na płyciznach, które odnajduje się w tych samych warstwach co spinozaurydy. Należy zwrócić uwagę na to w jakich środowiskach odnajduje się szczątki przedstawicieli omawianej grupy - są to zalewowe równiny i wybrzeża. Badania biomechaniczne czaszki Baryonyx (Rayfield i in., 2007) wykazały, że jest ona funkcjonalnie najbardziej podobna do głowy gawiala - typowego rybożercy.

Niepublikowane badanie podziurawionej licznymi otworami przedniej części czaszki Spinosaurus (Dal Sasso i in., 2009), ujawniło, że za otworami kryły się kanały, łączące się w pustą przestrzeń wewnątrz czaszki. Podobnie zbudowane są czaszki krokodyli, u których w takich kanałach znajdują się receptory ciśnienia, pomocne przy łowieniu zwierząt wodnych przy ograniczonej widoczności. Kolejne nieopublikowane dane (Hendrickx i Buffetaut, 2008) wskazują, że podczas otwierania paszczy prawa i lewa część dolnej szczęki rozsuwały się na boki, podobnie jak u pelikanów i posądzanych o rybożerność pterozaurów z grupy ornitocheiroidów.

Wiele cech budowy czaszek spinozaurydów interpretuje się jako przystosowania do polowania na ryby, lecz szkielet pozaczaszkowy nie wykazuje cech dowodzących wodnego trybu życia. Wydaje się więc, że polowały podobnie jak czaple, których pozaczaszkowa budowa także nie wskazuje żadnych przystosowań do życia w wodzie. Być może używały do polowania także swoich potężnych łap. Badania zębów spinozaurydów wykazały, że mają one skład chemiczny świadczący o półwodnym trybie życia (Amiot i in., 2010). Spędzały one dużą część dnia w wodzie, podobnie jak dziś krokodyle i hipopotamy. Poza unikaniem konkurencji ze strony innych teropodów mogło to być związane z termoregulacją. Co ciekawe, Spinosaurus był bardziej lądowy niż jego krewniacy. Powodem prawdopodobne były olbrzymie krokodyle spotykane w jego środowisku.

Prawdopodobnie spinozaurydy były przystosowane do specyficznego środowiska - płytkich, rozległych zbiorników wodnych, gdzie typowe pożywienie dużych teropodów (roślinożerne dinozaury) było rzadko spotykane. Możliwe, że często pożywiały się padliną wyrzucaną na brzegi zbiorników wodnych.

Wymiary

?5,5-6 m (Irritator) <<< 16-18 m (Spinosaurus)

Można pokusić się o stwierdzenie, że spinozaurydy to grupa największych teropodów. Dorównywali im jedynie przedstawiciele Tyrannosauridae, Carcharodontosaurinae i nieliczni przedstawiciele innych kladów. Jeden z ostatnich spinozaurydów - Spinosaurus (16-18 m; 7-9 t) - jest największym opisanym teropodem, a co za tym idzie lądowym mięsożercą i dwunożnym zwierzęciem wszech czasów (bardzo duża była też Oxalaia – 12-14 m i 5-7 t; początkowe, nieopublikowane dane Machado i Kellnera wskazywały, że jest porównywalna rozmiarami z największym okazem Spinosaurus z Maroka). Taką samą długość osiągał prawdopodobnie także ornitomimozaur Deinocheirus, lecz zapewne był lżej zbudowany.

Kiedy

~170 Ma (?~148 Ma) -> ~ 95 Ma (?~85 Ma)

najstarsze:

Baryonyx ~ 130 Ma

najmłodsze:

Spinosaurus, Oxalaia 100-96 Ma

Spinozaurydy pojawiły się - zależnie od przyjętej hipotezy filogenetycznej - na pewno w jurze - i to najprawdopodobniej już w środkowej. Najstarszy pewny przedstawiciel tej grupy pochodzi jednak dopiero z wczesnego barremu (Baryonyx, ~130-128 Ma). Kilka form, które mogą być spinozaurydami, pochodzi wcześniejszego przedziału czasowego. Są to: kręg ogonowy oznaczony jako Spinosaurus? sp. (Dalla Vecchia, 1995; 151-130 Ma; Libia) oraz liczne zęby - nieokreślonego spinozauryda, znane pod nazwą "Labrosaurus" stechowi (Buffetaut, 2008 - niepublikowane; 156-145 Ma; Tanzania), Siamosaurus (146-125 Ma; Tajlandia), baryonychina Suchosaurus cultridens (140-136 Ma; Anglia) i niekreślonego baryonychina (Charig i Milner, 1997; 136-130; Anglia). Zęby spinozaurynów znane są już od wczesnego barremu (Sánchez-Hernández i in., 2007; 130-128 Ma; Hiszpania), lecz zostało to podważone (Fowler, 2007). Najwcześniejsze niewątpliwe spinozauryny pochodzą jednak dopiero z albu.

Spinozaurydy nie dożyły końca kredy - ostatnie nazwane z nich, znane z czegoś więcej niż zęby - Spinosaurus i Oxalaia są z cenomanu - prawdopodobnie wczesnego (100-96 Ma). Z późniejszego okresu (turon-santon, 94-83 Ma) pochodzą zęby, które mogą należeć do spinozaurydów (Candeiro i in., 2004; Salgado i in., 2009), jednak przypisanie przynajmniej tych pierwszych do Spinosauridae poddawane jest w wątpliwość (Machado i Kellner, 2008). Za to jeszcze późniejszy (prawdopodobnie środkowy santon, 85-84 Ma; lecz jest to bardzo niepewne datowanie - zob. Lü i in., 2010), pochodzący z Chin ząb baryonychina nie był dotąd uważany za pozostałość po jakimś innym zwierzęciu (Hone i in., 2010). Holtz i in. (2004) donoszą o późnokredowych zębach z Uzbekistanu.

Gdzie

Laurazja (Azja, Europa, ?Ameryka Płn.) i Gondwana (Afryka, Ameryka Płd., Australia)

Spinozaurydy to jedna z głównie południowych grup teropodów. Wiele szczątków (przeważnie zębów) wczesnych przedstawicieli Spinosauridae pochodzi z Azji, a także z Afryki (skąd pochodzą najstarsze). Najwięcej wczesnych spinozaurydów znamy jednak z Europy, skąd pochodzi najstarszy niefragmentaryczny materiał (Baryonyx), pierwszy zanotowany spinozauryn oraz prawdopodobni bliscy krewniacy spinozaurydów - Eustreptospondylus (Saidler i in., 2008) i megalozaurydy (Benson, 2010). Rodzi to przypuszczenie, że ich ojczyzną jest właśnie Stary Kontynent.

Spinozauryny znane są głównie z Afryki i Ameryki Południowej (i z barremu Hiszpanii) natomiast baryonychiny z Europy (a także z przełomu aptu-albu Afryki - Suchomimus - i Ameryki Południowej - zęby z Brazylii opisane przez Candeiro i in., 2004, zidentyfikowane jako takowe przez Mortimera).

Kręg szyjny z wczesnej kredy (późny apt-wczesny alb, 115-108 Ma) Australii (formacja Eumeralla) został zidentyfikowany jako pochodzący od spinozauryda (Barrett i in., 2011). Nieopublikowane są dane o północnoamerykańskim spinozaurydzie z albu-cenomanu (106-97 Ma) (Mori i Britt, 2010).

Kladogramy

Zob. Tetanurae#Kladogramy

Dowiedz się więcej

• o spinozaurydach o niepewnej klasyfikacji:

"Labrosaurus" stechowi (częściwo), "Sinopliosaurus" fusuiensis

• baryonychinach:

Baryonyx, Cristatusaurus/Suchomimus, (Suchosaurus)

• i o spinozaurynach:

Angaturama/Irritator, Oxalaia, ??(Siamosaurus), Spinosaurus

Bibliografia

Publikacje naukowe:

Amiot, R., Buffetaut, E., Lécuyer, C., Wang, X., Boudad, L., Ding, Z., Fourel, F., Hutt, S., Martineau, F., Medeiros, M.A., Mo, J., Simon, L., Suteethorn, V., Sweetman, S., Tong, H., Zhang, F. & Zhou, Z. (2010) "Oxygen isotope evidence for semi-aquatic habits among spinosaurid theropods" Geology 38, 139-142.

Barrett, P.M., Benson, R.B.J., Rich, T.H. & Vickers-Rich, P. (2011) "First spinosaurid dinosaur from Australia and the cosmopolitanism of Cretaceous dinosaur faunas" Biology Letters, doi: 10.1098/rsbl.2011.0466

Benson, R.B.J. (2010) "A description of Megalosaurus bucklandii (Dinosauria: Theropoda) from the Bathonian of the UK and the relationships of Middle Jurassic theropods" Zoological Journal of the Linnean Society 158, 882-935.

Benson, R.B.J., Carrano, M.T. & Brusatte, S.L. (2010) "A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic" Naturwissenschaften, 97, 71-78.

Bertin, T. (2010) "A Catalogue of Material and Review of the Spinosauridae" Palarch’s Journal of Vertebrate Palaeontology, 7(4), 1-39.

Dal Sasso, C., Maganuco, S., Buffetaut, E. & Mendez, M.A. (2005) "New information on the skull of the enigmatic theropod Spinosaurus, with remarks on its sizes and affinities" Journal of Vertebrate Paleontology, 25, 888–896.

Hone, D.W.E., Xu, X. & Wang, D-Y. (2010) "A probable baryonychine (Theropoda: Spinosauridae) tooth from the Upper Cretaceous of Henan Provence, China" Vertebrata PalAsiatica 48, 19-26.

Kellner, A.W.A., Azevedo, S.A.K., Machado, E.B., de Carvalho, L.B. & Henriques, D.D.R. (2011) "A new dinosaur (Theropoda, Spinosauridae) from the Cretaceous (Cenomanian) Alcântara Formation, Cajual Island, Brazil" Anais da Academia Brasileira de Ciências, 83 (1), 99-108.

Lü, J-C., Xu, L., Liu, Y-Q., Zhang, X-L., Jia, S. & Ji, Q. (2010) "A new troodontid (Theropoda: Troodontidae) from the Late Cretaceous of central China, and the radiation of Asian troodontids" Acta Palaeontologica Polonica, 55 (3), 381-388. doi: 10.4202/app.2009.0047

Ortega, F., Escaso, F & Sanz, J.L. (2010) "A bizarre, humped Carcharodontosauria (Theropoda) from the Lower Cretaceous of Spain" Nature, 467, 203-206.

Rauhut, O.W.M. (2003) "The interrelationships and evolution of basal theropod dinosaurs" Special Papers in Paleontology, 69, 1-214.

Rayfield, E.J., Milner, A.C., Bui Xuan, V. & Young, P.G. (2007) "Functional morphology of spinosaur 'crocodile-mimic' dinosaurs" Journal of Vertebrate Paleontology, 27, 892-901.

Sadleir, R., Barrett, P.M. & Powell, H.P. (2008) "The anatomy and systematics of Eustreptospondylus oxoniensis, a theropod dinosaur from the Middle Jurassic of Oxfordshire, England" Monograph of the Palaeontographical Society (Publication Nr. 627) 160, 1-82.

Sakamoto, M. (2010) "Jaw biomechanics and the evolution of biting performance in theropod dinosaurs" Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences, 277, 3327–3333. doi:10.1098/rspb.2010.0794

Sánchez-Hernández, B. Benton, M.J. & Naish, D. (2007) "Dinosaurs and other fossil vertebrates from the Late Jurassic and Early Cretaceous of the Galve area, NE Spain" Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 249, 180-215.

Sereno, P.C., Beck, A.L., Dutheil, D.B., Gado, B., Larsson, H.C.E., Lyon, G.H., Marcot, J.D., Rauhut, O.W.M., Sadleir, R.W., Sidor, C.A., Varrichio, D.D., Wilson, G.P. & Wilson, J.A. (1998) "A long-snouted predatory dinosaur from Africa and the evolution of spinosaurids" Science 282, 1298-1302.

Sues, H-D., Frey, E., Martill, D.M. & Scott, D.M. (2002) "Irritator challengeri, a spinosaurid (Dinosauria: Theropoda) from the Lower Cretaceous of Brazil" Journal of Vertebrate Paleontology 22, 535-547.

Inne:

Buffetaut, E. (2008) "Spinosaurid teeth from the Late Jurassic of Tengaduru, Tanzania, with remarks on the evolutionary and biogeographical history of the Spinosauridae" [w:] Mazin J-M, Pouch J, Hantzpergue P, Lacombe V. "Mid-Mesozoic Life and Environments. Cognac (France)" June 24th-28th 2008, 26-28.

Dal Sasso, C., Maganuco, S. & Cioffi, A. (2009) "A neurovascular cavity within the snout of the predatory dinosaur Spinosaurus" [w:] Abstract Book First International Congress on North African Vertebrate Palaeontology 25-27 Maj 2009 – Marrakech, Département de Géologie et Biologie, Faculté des Sciences Semlali, 22-23.

Hendrickx, C. & Buffetaut, E. (2008) "Functional interpretation of spinosaurid quadrates (Dinosauria: Theropoda) from the Mid-Cretaceous of Morocco" [w:] Dyke, G., Naish, D. & Parkes, M. (Ed) "Abstract Book 56th Annual Symposium of Vertebrate Palaeontology and Comparative Anatomy" Dublin, Natural Museum of Ireland, 25-26.

Machado, E. & Kellner, A. (2008) "Overview of the Spinosauridae (Dinosauria, Theropoda) with comments on the Brazilian material" Journal of Vertebrate Paleontology, 28(3), 109A [abstrakt]

Milner, A.C., Buffetaut, E. & Suteethorn, V. (2007) "A tall-spined spinosaurid theropod from Thailand and the biogeography of spinosaurs" Journal of Vertebrate Paleontology 27(3) 118A. [abstrakt]

Mori, H. & Britt, B. (2010) "Preliminary detrital zircon ages for three stratigraphic units of the Cedar Mountain Formation and statistical analyses of its faunas" Society of Vertebrate Paleontology Seventienth Anniversary Meeting Program and Abstracts Book, 137A [abstrakt]

http://dracovenator.blogspot.com/2009/07/three-new-dinosaurs-at-long-last-some.html (+komentarze)

http://ultrazionale.blogspot.com/2007/05/pescare-nel-cretacico.html

http://spinosauridae.fr.gd/