Velocipes
| Autorzy: |
| Tomasz Skawiński, Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Marcin Szermański, Mateusz Tałanda, Dawid Surmik, Grzegorz Niedźwiedzki |
| Velocipes (welocyp) | |
|---|---|
| Długość: | ok. 4 m? |
| Masa: | ok. 150 kg? |
| Miejsce występowania: | Polska - opolskie
("brekcja lisowska") |
| Czas występowania | |
| Systematyka | Dinosauria |
Artystyczna wizja Velocipes guerichi. Autor: Jakub Kowalski, Edyta Felcyn | |
|
Szablon:Porównanie duże Porównanie rozmiarów Velocipes i człowieka. | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Velocipes to wątpliwy rodzaj wczesnego teropoda. Mógł należeć do neoteropodów lub być z nimi blisko spokrewniony. Dinozaur, który pozostawił po sobie tak nazwaną kość, żył w późnym triasie na terenach dzisiejszej Polski.
Historia badań
Velocipes został nazwany w 1932 roku przez wybitnego niemieckiego paleontologia Friedricha von Huenego. Holotyp - będący, jak sądził Huene, fragmentem kości strzałkowej – został zdeponowany w Instytucie Geologiczno-Paleontologicznym i Muzeum Uniwersytetu Hamburskiego. Huene opisał skamieniałość jako należącą do „celurozaura” (do grupy tej zaliczano wówczas prawie wszystkie niewielkie teropody). W 1956 roku Huene zaklasyfikował Velocipes do rodziny Halticosauridae, z czym zwykle zgadzali się późniejsi autorzy, klasyfikując ten rodzaj w odpowiadających Halticosauridae rodzinach Podokesauridae lub Procompsognathidae (Romer 1966, 1976, Carroll 1988). W 1984 roku Samuel Paul Welles zasugerował, że Velocipes to prawdopodobnie to samo zwierzę, co lepiej poznany teropod Liliensternus z Niemiec – sama nazwa Velocipes guerichi miałaby być nomen vanum. W 1990 roku David Norman jako pierwszy podał w wątpliwość identyfikację holotypu jako kości strzałkowej, stwierdzając, że jest to jedna z kości podudzia, ale trudno powiedzieć, która. Jeszcze dalej poszli Rauhut i Hungerbühler (2000), którzy uznali ją za niemożliwą do identyfikacji kość kręgowca, sam takson tym samym uznając za nomen dubium. W 2004 roku Ronald Tykoski i Timothy Rowe wymienili Velocipes guerichi wśród ceratozaurów (w szerszym rozumieniu, obejmujących również celofyzoidy), przypuszczali również, że holotyp może być kością piszczelową. Również za potencjalnego ceratozaura uznali go Weishampel i in. (2004).
Ponieważ kość Velocipes uznawano za zniszczoną podczas II wojny światowej, prawdopodobnie wszyscy autorzy poza von Huenem nie widzieli holotypu na własne oczy. W 2012 roku okazało się jednak, że kość ta przetrwała wojnę w muzeum w Hamburgu. Ponowne badania (przeprowadzone przez redaktorów Dinozaury.com) potwierdziły wcześniejsze koncepcje von Huenego – holotyp Velocipes to niekompletna kość strzałkowa prawdopodobnie należąca do bazalnego teropoda należącego do neoteropodów lub blisko z nimi spokrewnionego (Skawiński i in. 2017).
Budowa
Zachowany fragment holotypowej kości strzałkowej ma 16,4 cm długości – porównania z innymi, prawdopodobnie blisko spokrewnionymi teropodami sugerują, że cała kość mierzyła 30-35 cm długości. Powierzchnia przyśrodkowa jest lekko wklęsła, co jest cechą typową dla neoteropodów. Na przedniej stronie bocznej powierzchni kości znajduje się wyraźny grzebień o długości ok. 52 mm i wysokości ok. 5 mm. Taka wypukłość (w formie guzka lub grzebienia) występuje u większości archozauromorfów, gdzie stanowi jedno z miejsc przyczepu mięśnia biodrowo-strzałkowego, odpowiadającego za zginanie kończyny tylnej w stanie kolanowym. Np. u Pseudosuchia jest ona zbudowana zupełnie inaczej niż u dinozaurów. Dobrze wykształcony guzek biodrowo-strzałkowy występuje przede wszystkim u neoteropodów, jest to jednak cecha wykazująca dużą zmienność.
Etymologia
W swojej publikacji Huene nie podał pochodzenia nazwy, można jednak domniemywać, że pochodzi ona od łacińskich słów velox ("szybki" lub "zwinny") i pes ("stopa"), co zapewne odnosi się do domniemywanej przez Huenego szybkości zwierzęcia. Epitet gatunkowy guerichi zapewne honoruje Georga Güricha, geologa z Muzeum Geologicznego we Wrocławiu (wówczas Breslau), który odnalazł wiele skamieniałości triasowych gadów na Górnym Śląsku, w tym holotyp Velocipes.
Spis gatunków
| Velocipes | Huene, 1932 | nomen dubium |
| V. guerichi | Huene, 1932 | nomen dubium |
Bibliografia
Carroll R.L. 1988. Vertebrate paleontology and evolution. New York: W. H. Freeman.
von Huene F. 1932. Die fossile Reptil Ordnung Saurischia, ihre Entwicklung und Geschichte. Monographien zur Geologie und Palaontologie 1(4): 1–361.
von Huene F. 1956. Paläontologie und Phylogenie der niederen Tetrapoden. Jena: Gustav Fischer Verlag.
Norman D.B. 1990. Problematic Theropoda: "coelurosaurs”. W: Weishampel D.B., Dodson P., Osmólska H. (red.). The Dinosauria. Berkeley: University of California Press, s. 280–305.
Rauhut O.W.M., Hungerbühler A. 2000 [1998]. A review of European Triassic theropods. Gaia 15: 75-88.
Romer A.S. 1966. Vertebrate paleontology. III wydanie. Chicago: Chicago University Press.
Romer A.S. 1976. Osteology of reptiles. Chicago: Chicago University Press.
Skawiński T., Ziegler M., Czepiński Ł., Szermański M., Tałanda M., Surmik D., Niedźwiedzki G. 2017. A re-evaluation of the historical 'dinosaur' remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology 29(4): 442-472. doi:10.1080/08912963.2016.1188385.
Tykoski R.S., Rowe T.B. 2004. Ceratosauria. W: Weishampel D.B., Dodson P., Osmólska H. (red.). The Dinosauria. II wydanie. Berkeley: California University Press, s. 47-70.
Weishampel D.B., Barrett P.M., Coria R.A., Le Loeuff J., Xu X., Zhao X., Sahni A., Gomani E.M.P., Noto C.R. 2004. Dinosaur distribution. W: Weishampel D.B., Dodson P., Osmólska H. (red.). The Dinosauria. II wydanie. Berkeley: University of California Press, s. 517–606.
Welles S.P. 1984. Dilophosaurus wetherilli (Dinosauria: Theropoda) osteology and comparisons. Palaeontographica Abteilung A 185: 85–180.
