Xenoceratops
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański Tomasz Singer Paweł Konarzewski |
Maciej Ziegler |
| Xenoceratops (ksenoceratops) | |
|---|---|
| Miejsce występowania: | Kanada - prowincja Alberta
(formacja Foremost) |
| Czas występowania | 79,5 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja przyżyciowa Xenoceratops foremostensis. Autor: Nobu Tamura [4] | |
Wstęp
Xenoceratops foremostensis to gatunek centrozauryna z obszaru dzisiejszej Kanady. Żył na tych terenach pod koniec okresu kredowego, w kampanie. Odkryto skamieniałości należące do przynajmniej trzech dorosłych osobników. Jest najstarszym znanym kanadyjskim ceratopsydem – starszym od Albertaceratops i Wendiceratops, ale młodszym od Menefeeceratops i centrozaurynów pochodzących z formacji Wahweap jak: Diabloceratops, Machairoceratops i nienazwanych UMNH VP 20600 oraz UMNH VP 16704 (Fowler 2017; Dalman i in., 2021; Beveridge i in., 2022). Szczątki zostały odkryte w 1958 roku, lecz formalnego opisu doczekał się w 2012 roku przez Ryana, Evansa i Shepherda.
Lokalizacja odkrycia
Szczątki ksenoceratopsa odnaleziono w słabo poznanych pokładach formacji Foremost, należącej do grupy Belly River. Pokłady te datowane są na kampan. Znalezisko miało miejsce 7 km na północny-wschód od wsi Foremost w prowincji Alberta, z której znanych jest wiele gatunków dinozaurów.
Materiał kopalny
Xenoceratops znany jest głównie z elementów kryzy.
| Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych. |
Holotyp o numerze CMN 53282 to częściowa kość ciemieniowa.
Paratypy to dwie kości ciemieniowe o numerach CMN 54950 i CMN 54951.
Materiał przypisany to okazy od CMN 54952 do CMN 54965, w tym: 5 kości ciemieniowych (CMN 54952, CMN 54953, CMN 54958, CMN 54964 i CMN 54960 – ta ostatnia ze szwem P3), wyrostek P4 kości ciemieniowej (CMN 54959), 3 kości łuskowe (CMN 54954, CMN 54956 i CMN 54957), 1 kość nosowa (CMN 54955) i 3 kości napotyliczne (epiparietale) (CMN 54961, CMN 54962 i CMN 54963). Żadna z tych skamieniałości nie może zostać definitywnie przypisana do holotypu lub paratypów, choć jest to bardzo możliwe przez bliskie położenie tych szczątków. CMN 54965 był pierwotnie przypisany do holotypu, lecz obecnie reprezentuje wszystkie niezidentyfikowane fragmenty (Ryan i in., 2012).
Diagnoza (za Ryan i in., 2012)
| Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych. |
Przedstawiciel Ceratopsidae z podrodziny Centrosaurinae z (wyróżnione apomorfie) dwoma kośćmi napotylicznymi (epiparietal) (P2 i P3) na tylnej gałęzi kości potylicznej. Wyrostek P2 jest krótki, tępy, szeroki u podstawy i skręcony lekko w stronę środkowego wcięcia w kryzie. Natomiast wyrostek P3 jest wydłużonym kolcem, grzbietowogrzusznie spłaszczonym, zorientowanym tyłobocznie. Dodatkowe kości napotyliczne zlewają się z jajowatymi zagłębieniami na bocznej gałęzi kryzy. Brzuszne brzegi kości potylicznej na kontakcie z kośćmi napotylicznymi są mocno "nabrzmiałe".
Poza tym wg Ryana i in. Xenoceratops różni się od innych centrozaurynów innymi cechami, takimi jak brak wzgórków na środkowej linii kości ciemieniowej (obecne też u Albertaceratops i wielu przedstawicieli Chasmosaurinae).
Paleośrodowisko
Osady znajdujące się w formacji Foremost sugerują, że znajdowały się środowiska nadrzeczne z eustuariami lub lagunowe z bujną roślinnością, które z czasem zmieniły się w obszary o większej powierzchni lądu w wyniku obniżenia się poziomu Morza Środkowego Zachodu oddzielającego od siebie Laramidię i Appalachię. Fauna dinozaurów była zróżnicowana w stosunku do innych dobrze poznanych formacji pochodzących z kampanu na terenach Ameryki Północnej (Thompson 2018). Oprócz ksenoceratopsa w formacji odnaleziono również: żółwie, ryby, ssaki, przedstawicieli Champsosauridae i Eusuchia oraz dinozaury takie jak: hadrozaurydy, hypsilophodonty, dromeozauryd Saurornitholestes, pachycefalozauryd Colepiocephale oraz tyranozauryd Thanatotheristes (Thompson, 2018; Voris i in., 2020).
Ceratopsydy z Foremost
W formacji Foremost oprócz Xenoceratops odkryto również szczątki niezidentyfikowanych ceratopsydów datowanych na ok. 78,5 mln lat.
TMP 1989.068.0001 został odnaleziony w 1989 roku w odległości 8 km na północny-zachód od miasta Taber wzdłuż północnego brzegu rzeki Oldman. Skamieniałość składała się z lewego, dużego fragment rogu nadocznego. Prawdopodobnie należała do dorosłego centrozauryna.
TMP 2017.022.0037 zlokalizowano na plaży wzdłuż południowej części jeziora Chin, gdy opadł poziom wód w 2017 roku. Okaz stanowił znacznie mniejszy element rogu nadocznego niż u wyżej wymienionego nieopisanego ceratopsyda. Był to prawdopodobnie młodociany osobnik należący do tego samego taksonu co TMP 1989.068.0001 (Brown, 2018).
Etymologia
Nazwa rodzajowa Xenoceratops to zbitek greckich słów xenos (obcy) i ceratops (rogate oblicze). Drugi człon nazwy naukowej foremostensis odnosi się do wsi Foremost w Albercie, nieopodal której natknięto się na szczątki tego dinozaura rogatego.
Spis gatunków
| Xenoceratops | Ryan, Evans i Shepher, 2012 |
|---|---|
| X. foremostensis | Ryan, Evans i Shepher, 2012 |
Bibliografia
Beveridge, T. L., Roberts, E. M., Ramezani, J., Titus, A. L., Eaton, J. G., Irmis, R. B., & Sertich, J. J. (2022). Refined geochronology and revised stratigraphic nomenclature of the Upper Cretaceous Wahweap Formation, Utah, USA and the age of early Campanian vertebrates from southern Laramidia. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 591, 110876. doi:10.1016/j.palaeo.2022.110876
Brown CM. 2018. Long-horned Ceratopsidae from the Foremost Formation (Campanian) of southern Alberta. PeerJ 6:e4265 doi:10.7717/peerj.4265
Dalman, S.G., Lucas, S.G., Jasinki, S.G., Lichtig, A.J. & Dodson, P. (2021). "The oldest centrosaurine: a new ceratopsid dinosaur (Dinosauria: Ceratopsidae) from the Allison Member of the Menefee Formation (Upper Cretaceous, early Campanian), northwestern New Mexico, USA". PalZ 95, 291–335. doi:10.1007/s12542-021-00555-w
Fowler, D.W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426
Ryan, M. J.; Evans, D. C.; Shepherd, K. M.; Sues, H. (2012). "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences 49 (10): 1251. doi:10.1139/e2012-056
Thompson, M. G. W. (2018). A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta (Doctoral dissertation, Carleton University) [5]
Voris, J.T., Therrien, F., Zelenitzky, D.K., Brown, C.M.. (2020). "A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Xenoceratops.jpg){kind=link}