Zupaysaurus

Autor:	Dawid Mazurek
Korekta:	Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Marcin Szermański, Tomasz Sokołowski, Mateusz Tałanda, Michał Siedlecki

---

Zupaysaurus (zupajzaur)
Długość	4,2 m
Wysokość	1,05 m (w biodrach)
Masa	70 kg
Dieta	mięsożerny
Miejsce	Argentyna - prowincja La Rioja (formacja Los Colorados)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 227-113 Ma późny trias (wczesny-środkowy noryk)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Neotheropoda ?? Coelophysoidea
Rekonstrukcja przyżyciowa zupajzaura z grzebieniami na głowie. Autor: Luc Bailly [2]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EQuebrada de los Jachaleros\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Quebrada de los Jachaleros\n","link":"","lat":-29.89999999999999857891452847979962825775146484375,"lon":-68.099999999999994315658113919198513031005859375,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Zupaysaurus to monotypowy rodzaj teropoda z późnego triasu Ameryki Południowej (Argentyna).

Materiał kopalny

Czaszka zupajzaura. Autorzy zdjęcia: Ezcurra, M. D. i Novas, F. E.[1].

Holotyp PULR 076 to jedyny znany okaz tego zwierzęcia. Składają się nań: czaszka z żuchwami (bez obu kości przedszczękowych), kilka kręgów (dźwigacz, obrotnik i inne kręgi szyjne; kręgi: grzbietowe, krzyżowe i dystalne ogonowe), lewa kość łopatkowo-krucza (bez łopatki), paliczki dłoni, dystalne części obu kości udowych, proksymalny koniec lewej kości promieniowej, dystalne części prawych kości: promieniowej i strzałkowej oraz kość skokowo-piętowa.

Budowa

Sądząc z porównania z blisko spokrewnionymi gatunkami sprawnie biegał na tylnych kończynach, a chwytne dłonie i szczęki pełne zębów umożliwiały mu polowanie. Na czaszce mógł znajdować się mały grzebień, prawdopodobnie o funkcji pokazowej (chociaż wg Martina Ezcurry (2007) nie miał grzebieni na czaszce). Do autapomorfii zupajzaura zaliczyć można między innymi: brzuszny brzeg szczękowo-jarzmowy kreślący kąt rozwarty w widoku bocznym, poziomą gałąź żuchwy z równoległymi brzusznymi i grzbietowymi brzegami, wycięcie na grzbietowym brzegu wstępującego wyrostka gałęzi żuchwy, wierzchołek goleni słabo rozwinięty, czy kość promieniową z bardzo głębokim i otwartym w tylnej części wycięciem dla tylnego wyrostka kości skokowej. Sama czaszka była umiarkowanie głęboka, a pysk stanowił dużą część czaszki. Zęby w szczękach zupajzaura nie były zbyt duże (Paul, 2016)

Wykonana w 2019 r. tomografia wnętrza czaszki wykazała, że mózg był przednio-tylnie krótki i wysoki, z wyraźnie zaznaczonymi rozgraniczeniami między przodomózgowiem, śródmózgowiem i tyłomózgowiem. Ucho wewnętrzne miało trzy kanały półkoliste, ale nie lagenę. Tylny kanał półkolisty był duży w porównaniu do innych teropodów (Paulina-Carabajal i in., 2019).

Stratygrafia, geografia i paleośrodowisko.

Holotyp został odnaleziony w osadach formacji Los Colorados w obrębie grupy Agua de la Pena. Wiek osadów tej formacji jest szacowany na 227-213 milionów lat. W skałach tych odnaleziono też szczątki współczesnych zupajazaurowi zwierząt - zauropodomorfów Riojasaurus, Coloradisaurus i Lessemsaurus. Skamieniałości zupajzaura odkryto w Quebrada de los Jachaleros, siedem kilometrów na zachód od krajowej trasy nr 126, w prowincji La Rioja (północno-zachodnia Argentyna). Zupajzaur prawdopodobnie żył na terenie porośniętym lasami, które sezonowo nawiedzały deszcze. Był drapieżnikiem, który polował na wspomniane wyżej zauropodomorfy, aetozaury z rodzaju Neoaetosauroides oraz dicynodonty z rodzaju Jachaleria. Sam zaś musiał uważać, by nie paść ofiarą olbrzymiego drapieżnika szczytowego swego ekosystemu, pseudozucha z rodzaju Fasolasuchus. W jego otoczeniu żyły również inne mniejsze drapieżniki, takie jak celofyzoid powellwenator, wczesne krokodylomorfy: Coloradisuchus, Hemiprotosuchus i Pseudhesperosuchus, rybożerny ornitozuchid Riojasuchus, prymitywny żółw Palaeochersis oraz synapsydy Tessellatia i Chalimnia.

Systematyka

Początkowo zupajzaur został uznany za najstarszego znanego tetanura. Obecnie jednak w analizach filogenetycznych rodzaj ten zostaje przyporządkowany do Coelophysoidea, Dilophosauridae, czy takson blisko spokrewniony z kriolofozaurem oraz awerostrami.

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi od słowa z języka keczua - zupay - oznaczającego diabła i greckiego sauros - jaszczur). Epitet gatunkowy honoruje Guillerma Rougiera - kierownika ekspedycji, która odkryła holotyp.

Spis gatunków

Zupaysaurus	Arcucci i Coria, 2003
Z. rougieri	Arcucci i Coria, 2003

Bibliografia

Ezcurra M.D. 2007. The cranial anatomy of the coelophysoid theropod Zupaysaurus rougieri from the Upper Triassic of Argentina. Historical Biology, t. 19, nr 2, str. 185-202.

Ezcurra M.D. i C. Apaldetti. 2012. A robust sauropodomorph specimen from the Upper Triassic of Argentina and insights on the diversity of the Los Colorados Formation. Proceedings of the Geologists' Association. doi:10.1016/j.pgeola.2011.05.002

Ezcurra M.D. i F.E. Novas. 2007. Phylogenetic relationships of the Triassic theropod Zupaysaurus rougieri from NW Argentina. Historical Biology, t. 19, nr 1, str. 35-72.

Kent D.V., Malnis P.S., Colombi C.E., Alcober O.A. i R.N. Martínez. 2014. Age constraints on the dispersal of dinosaurs in the Late Triassic from magnetochronology of the Los Colorados Formation (Argentina). PNAS, t. 111 nr 22, str. 7958–7963. doi: 10.1073/pnas.1402369111

Martinez R.N., Sereno P.C., Alcober O.A., Colombi C.E., Renne P.R., Montañez I.P. i B.S. Currie. 2011. A basal dinosaur from the dawn of the dinosaur era in southwestern Pangaea. Science, t. 331, str. 206-210. doi: 10.1126/science.1198467

Nesbitt S.J., Smith N.D., Irmis R.B., Turner A.H., Downs A. i M.A. Norell. 2009. A complete skeleton of a Late Triassic saurischian and the early evolution of dinosaurs. Science, t. 326, str. 1530-1533.

Paulina-Carabajal A., Ezcurra M.D. & Novas F.E. 2019. New information on the braincase and endocranial morphology of the Late Triassic neotheropod Zupaysaurus rougieri using Computed Tomography data. Journal of Vertebrate Paleontology: e1630421 doi: https://doi.org/10.1080/02724634.2019.1630421.

Santi Malnis P., Kent D.V., Colombi C.E. i S.E. Geuna. 2011. Quebrada de la Sal magnetoestratigraphic section, Los Colorados Formación, Upper Triassic Ischigualasto-Villa Unión basin, Argentina. Latinmag Letters, t. 1, nr 2, B15, str. 1-7. Proceedings Tandil, Argentina.

Paul G.S. 2016. The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.