Palintropus
| Autor: | Michał Siedlecki |
| Palintropus (palintrop) | |
|---|---|
| Długość | 31 cm[1] |
| Wysokość | 19 cm(w biodrach) [1] |
| Masa | 900 g [1] |
| Miejsce | P. retusus USA - Wyoming i Montana (formacje Lance i Hell Creek) P. sp. nov (grupa Belly River - formacje Dinosaur Park i Foremost) |
| Czas |
ok. 79,5-66 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Wstęp
Palintropus to rodzaj niewielkiego dość tajemniczego awiala należącego do grupy Ornithuromorpha żyjącego na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych i prawdopodobnie Kanady w drugiej połowie epoki późnej kredy.
Etymologia
Nazwa rodzajowa oznacza z greki "skręconego do tyłu" (palin ("tył") i trepo ("zginam się")) co odnosi się do skręconej do tyłu aspektu panewkowego kości kruczej tego ptaka. Epitet gatunkowy z łaciny oznacza "tępy".
Budowa i systematyka
Palintrop prawdopodobnie był niewielkim ptakiem zdolnym do lotu przypominającym nieco ichtiornisa. Początkowo podejrzewano, iż był on przedstawicielem rzędu siewkowych (Charadriiformes), blisko spokrewionym z grakulawusem (Brodkorb, 1970). Sylvia Hope (2002) uznała go za prawdopodobnego członka Pangalliformes (kladu obejmującego dzisiejsze grzebiące (Galliiformes) i ich wymarłych krewniaków) należącego do wymarłej grupy Quercymegapodiidae znanej z paleogenu i pierwszej połowy neogenu. Gerald Mayr (2009), Nicholas Longrich (2009) oraz Michael Mortimer (online) mocno wątpią w przynależność tego awiala do współczesnych ptaków, a Longrich proponuje iż był to bliski krewniak ambiortusa i apsarawisa w obrębie Ambiortiformes. Longrich i współautorzy (2011) uzyskali omawiany rodzaj jako takson siostrzany apsarawisa, lecz nie umieścili w niej żadnych "prymitywnych" grzebiących by obalić hipotezę Hope.
Gatunki
Palintrop znany jest z kilkunastu skamieniałości znalezionych na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Na dzień dzisiejszy tylko szczątki z USA otrzymały własną nazwę gatunkową.
P. retusus
Materiał kopalny i miejsce znalezienia: Holotyp (YPM 513) to górna część lewej k. kruczej, bez główki. Wymiary tego osobnika zostały podane w tabelce. Skamieniałość ta pochodzi z Wyoming z osadów należących do mastryckiej formacji Lance. Materiał przypisany to okaz AMNH 987 - kolejna kość krucza pochodząca z mastrychckich osadów formacji Hell Creek (Longrich i in., 2011)
Wiek: ok. 69-66 Ma (środkowy - późny mastrycht).
Szczątki tego awiala zostały po raz pierwszy opisane w 1892 roku przez Othniela Charlesa Marsha pod nazwą Cimolopteryx retusa. Marsh podejrzewał iż był to jeden z kilku gatunków należących do tego rodzaju. Kilkadziesiąt lat później, Pierce Brodkorb (1963) uznał, iż materiał kopalny opisany przez Marsha nie należy do rodzaju Cimolopteryx, lecz do rodzaju Apatornis, a konkretnie do odrębnego gatunku - Apatornis retusus, którego uznawał za bliskiego krewniaka ichtiornisa. Siedem lat później, ten sam paleontolog stworzył dla tych szczątków odrębny rodzaj - Palintropus.
P. sp. nov. (A) z formacji Dinosaur Park
Materiał kopalny i miejsce znalezienia: trzy okazy - bliższa połowa lewej k. kruczej (RTMP 86.36.126), kręg tułowiowy (RTMP 89.81.12) oraz dalsza część k. udowej (RTMP 2001.12.150). Wszystkie okazy pochodzą z kanadyjskiej formacji Dinosaur Park.
Wiek: 76,5-74,4 Ma (późny kampan).
Jest to prawdopodobnie największy z gatunków palintropa. Molina-Pérez i Larramendi (2019) oszacowali jego wymiary na 86 cm długości i 6,5 kg masy. Okaz RTMP 86.36.126 został opisany przez Hope w 2002 roku i razem z siedmioma innymi okazami znalezionymi w Albercie (m.in. RTMP 86.146.11 i RTMP 88.116.1) do nowego, nienazwanego gatunku palintropa. Zaobserwowała, iż szczątki te różnią się rozmiarami i próbowała wyjaśnić to obecnością jeszcze jednego gatunku palintropa na terenie dzisiejszej Kanady lub występowanie dymorfizmu płciowego u wyróżnionego przez niej gatunku. Longrich (2009) uznał okaz RTMP 86.36.126 za odrębny od pozostałych skamieniałości opisanych przez Hope i uznał go za tzw. Palintropus sp. nov. A z przypisanymi do niego kręgiem i fragmentaryczną kością udową.
P. sp. nov. (B) z formacji Dinosaur Park i Foremost
Materiał kopalny i miejsce znalezienia: sześć okazów pochodzących z formacji Dinosaur Park - fragment k. kruczej (RTMP 83.036.0070), przednia połowa prawej k. kruczej (RTMP 88.116.1), kręg grzbietowy i częściowe synsacrum (RTMP 89.050.0053), kolejny fragment k. kruczej (RTMP 92.053.0003), kość udowa (RTMP 96.012.0336), częściowa k. krucza (RTMP 5.012.0190) oraz prawy fragment prawej łopatki (RTMP 86.146.11) pochodzący z formacji Foremost.
Wiek: 79,5-74,4 Ma (środkowy - późny kampan).
Prawdopodobnie najstarszy znany gatunek palintropa. Część tych szczątków (RTMP 83.036.0070 i RTMP 92.053.0003) została oznaczona przez Hope (2002) do odrębnego gatunku z rodzaju Palintropus, a okaz z formacji Foremost i RTMP 88.116.1, do tego samego gatunku co wielki Palintropus z Dinosaur Park. Longrich (2009) uznał te 4 skamieniałości wraz z dodatkowymi skamieniałościmi do tzw. Palintropus sp. nov. B.
P. sp. z grupy Belly River
Materiał kopalny i miejsce znalezienia: trzy częściowe k. krucze znalezione w skałach należących do grupy Belly River (lecz nie podano, z których dokładnie formacji). Obecnie znajdują się w kolekcji Royal Tyrell Museum oF Paleontology.
Wiek: środkowy - późny kampan
Hope przypisała do tego gatunku ponadto okazy RTMP 83.036.0070 i RTMP 92.053.0003. Nie przypominają one żadnego z wyróżnionych przez Longricha (2009) nowych gatunków palintropa.
Spis gatunków
| Palintropus | Brodkorb, 1970 |
| P. retusus | (Marsh, 1892) Brodkorb, 1970 |
| = Cimolopteryx retusa | Marsh, 1892 |
| = Apatornis retusus | (Marsh, 1892), Brodkorb, 1963 |
Bibliografia
Brodkorb, W.P. (1963). "Birds from the Upper Cretaceous of Wyoming". [W]: Sibley (red.). Proceedings of the XIII International Ornithological Congress. 50-70.
Brodkorb, W.P. (1970). "The generic position of a Cretaceous bird". Quarterly Journal of the Florida Academy of Science. 32(3), 239-240.
Mayr, G. (2009). "Paleogene Fossil Birds". Springer-Verlag, Heidelberg & New York. 262 pp.
Hope, S. (2002). "The Mesozoic radiation of Neornithes". [W]: Chiappe, L.M. i Witmer, L. M. (red.). "Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs": 339-388.
Longrich, N.R. (2009). "An ornithurine-dominated avifauna from the Belly River Group (Campanian, Upper Cretaceous) of Alberta, Canada." Cretaceous Research, 30(1): 161-177.
Longrich, N.R., Tokaryk, T., Field, D.J. (2011). "Mass extinction of birds at the Cretaceous-Paleogene (K–Pg) boundary". Proceedings of the National Academy of Sciences. 108(37), 15253-15257.
Marsh, O.C. (1892). "Notes on Mesozoic vertebrate fossils". American Journal of Science. 55, 171-175.
Ford, T. (online, 2024) [1]
Mortimer, M. (online, 2024) [2]
