Foremost

Autor:

Paweł Konarzewski

---

Formacja Foremost
Wiek	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 80,2-79,5 lub 79.5-78,6 Ma późna kreda (kampan)
Miejsce	Kanada - Alberta i Saskatchewan
Leży pod	formacja Oldman
Leży nad	formacja Pakowki
Miąższość	do 170 m
Klimat	ciepły i wilgotny
Litologia	dominują skały osadowe, występują również wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne
Osłonięcia skał formacji Foremost

Wstęp

Formacja Foremost znajduje się na terenie Kanady. Jest ona datowana na kampan.

Etymologia

Nazwa formacji pochodzi od wychodni skalnych w Chin Coulee w pobliżu miasta Foremost.

Litologia i wiek

Formacja Foremost rozciąga się od południowej Alberty i Saskatchewan przez granicę ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie część jej warstw o równoważnym wieku jest uważanych jako część formacji Judith River w północnej Montanie. Foremost należy do grupy Belly River, w której skład wchodzą również formacje Oldman, Dinosaur Park oraz Judith River. Granice formacji są wyznaczone przez strefy zawierające duże ilości węgla zwane Mackay (dolne pokłady) i Taber (górne pokłady). Możliwe, że w skład formacji wchodzą również piaskowce Herronton, które oddzielają górną strefę węglową Taber od dolnych osadów formacji Oldman. Formacja Foremost zawiera skały osadowe, wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne (Thompsom, 2018). Fowler (2017) ustalił wiek formacji mieszczący się w przedziale od ok. 80,2 do 79,5 Ma. Z kolei wg Rogersa i in. (2024) formacja jest trochę młodsza (ok. 79,5-78,6 Ma).

Paleośrodowisko

Rekonstrukcja paleośrodowiska z dinozaurami. Autor: ABelov2014 [1]

Osady formacji Foremost sugerują środowiska nadbrzeżne z estuariami lub lagunowe, które z czasem zmieniły się w obszary o większej powierzchni lądu w wyniku obniżenia się poziomu Morza Środkowego Zachodu oddzielającego od siebie Laramidię i Appalachię podczas morskiej regresji Claggett (Thompson, 2018).

Paleofauna

Fauna dinozaurów była podobnie zróżnicowana, co inne, dobrze poznane kampańskie formacje z Ameryki Północnej. Występowały m. in. ceratopsydy, tyranozaurydy, pachycefalozaurydy, dromeozaurydy, bazalni przedstawiciele Neornithischia, ankylozaurydy i niewielkie teropody. Wstępowały również ryby, jaszczurki, żółwie, płazy, ssaki, ptaki, morskie bezkręgowce oraz przedstawicieli Champsosauridae i Eusuchia.

Dinozaury

Dinozaury
Takson	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Colepiocephale lambei	CMN 8818 – kopuła czołowo-ciemieniowa oraz niektóre inne elementy czaszki, znane są również czaszki należące do innych osobników	Występował również w formacji Judith River.
Probrachylophosaurus sp.	CMN 58592.1 - 5 - prawa kość biodrowa, obydwie kulszowe, łonowa oraz udowa TMP 1983.180.0001 - częściowy szkielet TMP 1983.180.0011 - mała kość zębowa CMN 9951 - lewa kość udowa, piszczelowa i częściowo połączona stopa	Gatunek odrębny od P. bergeri.
Saurornitholestes langstoni	korona zęba	Występował również w formacjach Judith River, Dinosaur Park, Oldman, oraz Two Medicine.
Thanatotheristes degrootorum	TMP 2010.5.7 – niekompletna czaszka	Najstarszy znany kanadyjski tyranozauryd.
Xenoceratops foremostensis	CMN 53282 – częściowa kość ciemieniowa, pozostały materiał kopalny obejmuje kości czaszki	Najstarszy znany kanadyjski ceratopsyd.
Niezidentyfikowany ceratopsyd	TMP 1989.068.0001 - lewy, niekompletny róg nadoczony wraz z kośćmi czaszki	Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem.
Niezidentyfikowany ceratopsyd	TMP 2017.022.0037 - niekompletny róg nadoczony	Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem.
? Xenoceratops foremostensis	TMP 2010.076.0024 - niewypreparowana fragmentaryczna czaszka	Być może ten okaz reprezentuje rodzaj Xenoceratops.
Palintropus sp.	RTMP 86.146.11 - prawy fragment prawej łopatki	Być może nowy gatunek palintropa. Więcej skamieniałości tego taksonu znanych jest z formacji Dinosaur Park.
Hesperornis sp.	UCMP 108074 - tarsometatarsus, korona zęba	Być może te szczątki reprezentują nowy gatunek hesperornisa.
Niezidentyfikowany hadrozauryd	CMN 9955 - dwa zniszczone elementy kręgów, niewypreparowana kość udowa	Być może reprezentuje nowy takson.
? Niezidentyfikowany hadrozauryd	TMP 2014.012.0019 - lewa kość ramienna	Skamieniałość być może należy do hadrozauryda.
Niezidentyfikowany hadrozauryd	CMN 9954 - kość śródstopia III	Skamieniałość należała do dorosłego osobnika.
? Niezidentyfikowany hadrozauryd	TMP 2010.120.0008 - lewa kość biodrowa	Skamieniałość być może należy do hadrozauryda.
? Niezidentyfikowany hadrozauryd	TMP 2010.120.002 - lewa kość ramienna	Skamieniałość być może należy do hadrozauryda.
Niezidentyfikowany ankylozauryd	TMP 2011.053.0148 - ząb	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany nodozauryd	TMP 2011.053.0149 - ząb	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany hadrozauryd	TMP 2011.053.0150 - korona zęba	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany pachycefalozauryd	TMP 2015.044.0215 - fragment kopuły czołowo-ciemieniowej	Być może reprezentuje nowy takson.
Niezidentyfikowany ceratopsyd	TMP 2011.053.0146 - korona zęba	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany dromeozauryd	TMP 2009.037.0109 - korona zęba	Niezidentyfikowany takson.
Nienazwany ankylozauryd	pojedyncza osteoderma	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany hadrozauryd	fragment zęba	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany tyranozauryd	ząb	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany hadrozauryd	fragment zęba	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany hadrozauryd	kość nadgarstka lub stępu	Niediagnostyczny takson.

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Takson	Materiał kopalny
Elasmodus sp.	TMP 2013.019.0076 - fragmenty szczęki
cf. Hybodus sp.	TMP 2009.037.0078 - prawy, prawie kompletny kolec znajdujący się na głowie
przedstawiciel Odontaspididae	TMP 2009.037.0081 - ząb
Archaeolamna sp.	TMP 2011.053.0077 - zęby
Pseudomyledaphus sp.	TMP 2009.037.0079 - ząb oraz fragment trzonu kręgu
Squatirhina roessingi	ząb

Ryby kostnoszkieletowe

Takson	Materiał kopalny
Nienazwany takson	TMP 2013.019.0077 - łuski
Lepisosteus sp.	TMP 2009.037.0082 - zęby, łuski i fragmenty czaszki
Horseshoeichthys sp.	TMP 2011.053.0102 - trzon kręgu
Nienazwany takson	TMP 2013.019.0085 - część kości biodrowej
Scapherpeton sp.	TMP 2015.044.0117 - kręg tułowiowy

Żółwie

Takson	Materiał kopalny
Nienazwany takson	TMP 2015.044.013 -fragment pancerza
Naomichelys sp.	TMP 2009.037.0098 - fragment pancerza
Nienazwany takson	TMP 2013.019.0094 - fragment pancerza
Nienazwany takson	TMP 2013.019.0095 - fragment pancerza
Basilemys sp.	TMP 2015.044.0134 - fragment pancerza
Adocus sp.	fragmenty pancerza

Pozostałe kręgowce

Takson	Materiał kopalny
Nienazwany takson (płaz ogoniasty)	kręg
Champsosaurus sp.	TMP 2009.037.0100 - kręgi, zęby, kość biodrowa i fragmentaryczne żebra
Nienazwany przedstawiciel Eusuchia (Archosauria)	TMP 2009.037.0101 - osteodermy, zęby, kręgi i fragmenty czaszki
Nienazwany mozazauryd (Squamata)	paliczek
Nienazwany łuskonośny (Squamata)	żebra i fragmenty kręgów

Bezkręgowce

Mrówka Haidoterminus cippus

Mrówka Boltonimecia canadensis

Z formacji Foremost są znane również dwa gatunki mrówek odkrytych w bursztynie: Haidoterminus cippus oraz Boltonimecia canadensis (McKellar i in., 2013; Borysenko, 2017).

Mrówka Haidoterminus swoją budową była dość podobna do rodzaju Haidomyrmex. Okaz typowy to robotnica o długości 3,2 mm. Czułki składały się z 12 segmentów (McKellar i in., 2013).

Okaz holotypowy mrówki należał Boltonimecia do robotnicy i należała do robotnicy. Większość ciała mrówki miała taki sam jak otaczający ją bursztyn, a część miała brązowy i czarny. Jej głowa była mała i znacznie szersza niż dłuższa. Żuwaczki były zakrzywione pod kątem 90 stopni, a jej czułki składały się z 11 segmentów (Borysenko, 2017).

Bibliografia

Borysenko, L.H. (2017). "Description of a new genus of primitive ants from Canadian amber, with the study of relationships between stem- and crown-group ants (Hymenoptera: Formicidae)". Insecta Mundi. 570: 1–57.

Brown, C.M. (2018). "Long-horned Ceratopsidae from the Foremost Formation (Campanian) of southern Alberta". PeerJ 6:e4265 doi:10.7717/peerj.4265

Cullen, T. M., Fanti, F., Capobianco, C., Ryan, M. J., & Evans, D. C. (2016). "A vertebrate microsite from a marine-terrestrial transition in the Foremost Formation (Campanian) of Alberta, Canada, and the use of faunal assemblage data as a paleoenvironmental indicator". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 444, 101-114. doi:10.1016/j.palaeo.2015.12.015

Fowler, D.W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426

Hope, S. (2002). "The Mesozoic radiation of Neornithes". [W]: Chiappe, L.M. i Witmer, L. M. (red.). "Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs": 339-388.

Longrich, N.R. (2009). "An ornithurine-dominated avifauna from the Belly River Group (Campanian, Upper Cretaceous) of Alberta, Canada." Cretaceous Research, 30(1): 161-177.

McKellar, R. C., Glasier, J. R., & Engel, M. S. (2013). "A new trap-jawed ant (Hymenoptera: Formicidae: Haidomyrmecini) from Canadian Late Cretaceous amber". The Canadian Entomologist, 145(4), 454-465.

Rogers, R. R., Eberth, D. A., & Ramezani, J. (2024). "The “Judith River–Belly River problem” revisited (Montana-Alberta-Saskatchewan): New perspectives on the correlation of Campanian dinosaur-bearing strata based on a revised stratigraphic model updated with CA-ID-TIMS U-Pb geochronology". GSA Bulletin, 136(3-4), 1221-1237. doi:10.1130/B36999.1

Ryan, M. J., Evans, D. C., & Shepherd, K. M. (2012). "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences, 49(11), 1251-1262. doi:10.1139/e2012-056

Sullivan, R. M. (2003). "Revision of the dinosaur Stegoceras Lambe (Ornithischia, Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology. 23: 181–207.

Thompson, M. G. W. (2018). "A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta "(dysertacja doktorska, Carleton University) [2]

Thompson, M. G., Bedek, F. V., Schröder-Adams, C., Evans, D. C., & Ryan, M. J. (2021). "The oldest occurrence of brachylophosaurin hadrosaurids in Canada". Canadian Journal of Earth Sciences, 58(10), 993-1004. doi:10.1139/cjes-2020-0007

Voris, J.T., Therrien, F., Zelenitzky, D.K., Brown, C.M. (2020). "A new tyrannosaurinae (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388