Foremost

Autor:	Paweł Konarzewski

Formacja Foremost

Wiek

Trias

252

Jura

201,4

Kreda

143,1

66

ok. 79,5-78,6 Ma
późna kreda (kampan)

Miejsce

Kanada - Alberta i Saskatchewan

Leży pod

formacja Oldman

Leży nad

formacja Pakowki

Miąższość

do 170 m

Klimat

ciepły i wilgotny

Litologia

dominują skały osadowe, występują również wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne

Osłonięcia skał formacji Foremost wzdłuż przebiegającej rzeki Milk River. Fot. Georgialh [2]

Wstęp

Formacja Foremost to późnokredowa jednostka litostratygraficzna położona w Kanadzie. Jej osady datuje się na piętro zwane kampan.

Etymologia

Nazwa formacji pochodzi od wychodni skalnych w Chin Coulee w pobliżu miasta Foremost.

Litologia i wiek

Formacja Foremost rozciąga się od południowej Alberty i Saskatchewan przez granicę ze Stanami Zjednoczonymi, gdzie część jej warstw o równoważnym wieku jest uważanych jako część formacji Judith River w północnej Montanie. Foremost należy do grupy Belly River, w której skład wchodzą również formacje Oldman, Dinosaur Park oraz Judith River. Granice formacji są wyznaczone przez strefy zawierające duże ilości węgla zwane Mackay (dolne pokłady) i Taber (górne pokłady). Możliwe, że w skład formacji wchodzą również piaskowce Herronton, które oddzielają górną strefę węglową Taber od dolnych osadów formacji Oldman. Formacja Foremost zawiera skały osadowe, wulkaniczne, plutoniczne oraz metamorficzne (Thompsom, 2018). Fowler (2017) ustalił wiek formacji mieszczący się w przedziale od ok. 80,2 do 79,5 Ma. Z kolei wg Rogersa i in. (2024) formacja jest trochę młodsza (ok. 79,5-78,6 Ma).

Paleośrodowisko

Rekonstrukcja paleośrodowiska z dinozaurami. Autor: ABelov2014 [1]

Osady formacji Foremost sugerują środowiska nadbrzeżne z estuariami lub lagunowe, które z czasem zmieniły się w obszary o większej powierzchni lądu w wyniku obniżenia się poziomu Morza Środkowego Zachodu oddzielającego od siebie Laramidię i Appalachię podczas morskiej regresji Claggett (Thompson, 2018).

Paleofauna

Fauna dinozaurów była podobnie zróżnicowana, co inne, dobrze poznane kampańskie formacje z Ameryki Północnej. Występowały m. in. ceratopsydy, tyranozaurydy, pachycefalozaurydy, dromeozaurydy, bazalni przedstawiciele Neornithischia, ankylozaurydy i niewielkie teropody. Wstępowały również ryby, jaszczurki, żółwie, płazy, ssaki, ptaki, morskie bezkręgowce oraz przedstawicieli Champsosauridae i Eusuchia.

Dinozaury

Dinozaury
Takson	Materiał kopalny	Komentarz	Grafika
Colepiocephale lambei ^[1]^[2]	czaszki kilku osobników	Szczątki tego gatunku odnaleziono również w formacji Judith River.
Hesperornis sp. ^[3]^[4]	tarsometatarsus, korona zęba	Być może te szczątki reprezentują nowy gatunek hesperornisa.
Palintropus sp. ^[5]	TMP 86.146.11 - prawy fragment prawej łopatki	Być może nowy gatunek palintropa. Więcej skamieniałości tego taksonu znanych jest z formacji Dinosaur Park.
Probrachylophosaurus sp. ^[6]	szczątki kilku osobników	Nieokreślony gatunek z rodzaju Probrachylophosaurus.
Saurornitholestes langstoni ^[3]	korona zęba	Gatunek ten został odnaleziony również w formacjach Judith River, Dinosaur Park, Oldman, oraz Two Medicine.
Thanatotheristes degrootorum ^[7]	niekompletne czaszki dwóch osobników	Najstarszy znany kanadyjski tyranozauryd.
Xenoceratops foremostensis ^[8] ?Xenoceratops foremostensis ^[8]	niekompletne czaszki kilku osobników TMP 2010.076.0024 - niewypreparowana fragmentaryczna czaszka	Najstarszy znany kanadyjski ceratopsyd. Być może ten okaz reprezentuje rodzaj Xenoceratops.
Niezidentyfikowane ankylozaurydy ^[9]	TMP 2011.053.0148 - ząb ^[9] pojedyncza osteoderma ^[3]	Niediagnostyczne taksony.
Niezidentyfikowany ceratopsyd ^[10]	TMP 1989.068.0001 - lewy, niekompletny róg nadoczony wraz z kośćmi czaszki	Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem.
Niezidentyfikowany ceratopsyd ^[10]	TMP 2017.022.0037 - niekompletny róg nadoczony	Niediagnostyczny takson mogący być chasmozaurynem lub centrozaurynem.
Niezidentyfikowany ceratopsyd ^[9]	TMP 2011.053.0146 - korona zęba	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany dromeozauryd ^[9]	TMP 2009.037.0109 - korona zęba	Niezidentyfikowany takson.
Niezidentyfikowane hadrozaurydy	CMN 9955 - dwa zniszczone elementy kręgów, niewypreparowana kość udowa ^[3] CMN 9954 - kość śródstopia III ^[3] TMP 2011.053.0150 - korona zęba ^[9] fragment zęba ^[3] kość nadgarstka lub stępu ^[3]	Niediagnostyczne taksony.
Niezidentyfikowany nodozauryd ^[9]	TMP 2011.053.0149 - ząb	Niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany pachycefalozauryd ^[9]	TMP 2015.044.0215 - fragment kopuły czołowo-ciemieniowej	Być może reprezentuje nowy takson.
Niezidentyfikowany tyranozauryd ^[3]	ząb	Niediagnostyczny takson.

Krokodylomorfy

Krokodylomorfy
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Niezidentyfikowany przedstawiciel Eusuchia ^[9]	TMP 2009.037.0101 - osteodermy i zęby	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.

Żółwie

Żółwie
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Adocus sp. ^[9]	TMP 2013.019.0094 - fragmenty pancerza	Nieokreślony gatunek z rodzaju Adocus.
Basilemys sp. ^[9]	TMP 2015.044.0134 - fragment pancerza	Nieokreślony gatunek z rodzaju Basilemys.
Naomichelys sp. ^[9]	TMP 2009.037.0093 - fragment pancerza	Nieokreślony gatunek z rodzaju Naomichelys.
Niezidentyfikowany przedstawiciel Baenidae ^[9]	TMP 2013.019.0095 - fragment pancerza	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany przedstawiciel Chelydridae ^[9]	TMP 2015.044.0136 - fragment pancerza	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.
Niezidentyfikowany aprzedstawiciel Trionychidae ^[9]	TMP 2009.037.0098 - fragmenty skorupy	Prawdopodobnie niediagnostyczny takson.

Choristodery

Choristodery
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Champsosaurus sp. ^[9]	TMP 2009.037.0100 - kręgi szyjne i grzbietowe	Nieokreślony gatunek z rodzaju Champsosaurus.

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Ryby chrzęstnoszkieletowe
Takson	Materiał kopalny	Komentarz
Archaeolamna sp. ^[9]	TMP 2011.053.0077 - zęby	Nieokreślony gatunek z rodzaju Archaeolamna.
Elasmodus sp. ^[9]	TMP 2013.019.0076 - fragmenty szczęki	Nieokreślony gatunek z rodzaju Elasmodus.
cf. Hybodus sp. ^[9] Hybodus sp. ^[11]	TMP 2009.037.0078 - prawy, prawie kompletny kolec znajdujący się na głowie TMP 96.71.1 i TMP 96.71.2 - zęby	Nieokreślony gatunek z rodzaju Hybodus.
Ischyrhiza mira ^[11]	TMP 96.71.10 i TMP 96.71.11 - zęby	Ryba ta swoim wyglądem przypominała dzisiejsze rekiny piły.
Myledaphus sp. ^[11]	TMP 96.71.20-28 - zęby	Nieokreślony gatunek z rodzaju Myledaphus.
Pseudomyledaphus sp. ^[9]	TMP 2009.037.0079 - ząb oraz fragment trzonu kręgu	Nieokreślony gatunek z rodzaju Pseudomyledaphus.
Rhinobatos casieri ^[11]	TMP 96.71.13 - zęby	Zęby tej ryby nie przekraczają 1,5 mm długości.
Squatina hassei ^[11]	TMP 96.71.7 i TMP 96.71.8 - zęby	Zęby tego gatunku są bardzo podobne jak u Squatirhina i Cretorectolobus.
Synodontaspis hardingi ^[11]	TMP 96.71.3 i TMP 96.71.4 - zęby	Jeden z najbardziej pospolitych rekinów odnaleziony na terenach Ameryki Północnej w późnej kredzie.
Niezidentyfikowany przedstawiciel Odontaspididae ^[9]	TMP 2009.037.0081 - ząb	Na chwilę obecną jest niemożliwe ustalenie rodzaju do jakiego należał ten ząb.

Ryby kostnoszkieletowe

Takson	Materiał kopalny
Nienazwany takson	TMP 2013.019.0077 - łuski
Lepisosteus sp.	TMP 2009.037.0082 - zęby, łuski i fragmenty czaszki
Horseshoeichthys sp.	TMP 2011.053.0102 - trzon kręgu
Nienazwany takson	TMP 2013.019.0085 - część kości biodrowej
Scapherpeton sp.	TMP 2015.044.0117 - kręg tułowiowy

Pozostałe kręgowce

Takson	Materiał kopalny
Nienazwany takson (płaz ogoniasty)	kręg
Nienazwany mozazauryd (Squamata)	paliczek
Nienazwany łuskonośny (Squamata)	żebra i fragmenty kręgów

Bezkręgowce

Mrówka Haidoterminus cippus

Mrówka Boltonimecia canadensis

Z formacji Foremost są znane również dwa gatunki mrówek odkrytych w bursztynie: Haidoterminus cippus oraz Boltonimecia canadensis (McKellar i in., 2013; Borysenko, 2017).

Mrówka Haidoterminus swoją budową była dość podobna do rodzaju Haidomyrmex. Okaz typowy to robotnica o długości 3,2 mm. Czułki składały się z 12 segmentów (McKellar i in., 2013).

Okaz holotypowy mrówki należał Boltonimecia do robotnicy i należała do robotnicy. Większość ciała mrówki miała taki sam jak otaczający ją bursztyn, a część miała brązowy i czarny. Jej głowa była mała i znacznie szersza niż dłuższa. Żuwaczki były zakrzywione pod kątem 90 stopni, a jej czułki składały się z 11 segmentów (Borysenko, 2017).

Bibliografia

Borysenko, L.H. (2017). "Description of a new genus of primitive ants from Canadian amber, with the study of relationships between stem- and crown-group ants (Hymenoptera: Formicidae)". Insecta Mundi. 570: 1–57.

Fowler, D. W. (2017). "Revised geochronology, correlation, and dinosaur stratigraphic ranges of the Santonian-Maastrichtian (Late Cretaceous) formations of the Western Interior of North America" PLoS ONE, 12(11), e0188426. doi:10.1371/journal.pone.0188426

McKellar, R. C., Glasier, J. R., & Engel, M. S. (2013). "A new trap-jawed ant (Hymenoptera: Formicidae: Haidomyrmecini) from Canadian Late Cretaceous amber". The Canadian Entomologist, 145(4), 454-465.

Rogers, R. R., Eberth, D. A., & Ramezani, J. (2024). "The “Judith River–Belly River problem” revisited (Montana-Alberta-Saskatchewan): New perspectives on the correlation of Campanian dinosaur-bearing strata based on a revised stratigraphic model updated with CA-ID-TIMS U-Pb geochronology". GSA Bulletin, 136(3-4), 1221-1237. doi:10.1130/B36999.1

Thompson, M. G. (2018). "A Multidisciplinary Palaeoenvironmental Reconstruction of the Campanian Foremost Formation of Southern Alberta "(dysertacja doktorska, Carleton University) [3]

Thompson, M. G., Cullen, T. M., Evans, D. C., Schröder-Adams, C., & Ryan, M. J. (2024). "Multi-proxy paleoenvironmental and paleoecological reconstruction of the Foremost Formation (Upper Cretaceous, Campanian) of Alberta". Palaios, 39(12), 425-443 doi:10.2110/palo.2022.061

Skocz do góry ↑ Sullivan, R. M. (2003). "Revision of the dinosaur Stegoceras Lambe (Ornithischia, Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology. 23: 181–207.
Skocz do góry ↑ Schott, R. K., Evans, D. C., Williamson, T. E., Carr, T. D., & Goodwin, M. B. (2009). "The anatomy and systematics of Colepiocephale lambei (Dinosauria: Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology, 29(3), 771–786. doi:10.1671/039.029.0329
↑ ^{Skocz do: 3,0} ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 Thompson, 2018
Skocz do góry ↑ Hope, S. (2002). "The Mesozoic radiation of Neornithes". [w:] Chiappe, L. M & Witmer, L.M. (red)."Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs". University of California Press. pp 339-388.
Skocz do góry ↑ Longrich, N. R. (2009). "An ornithurine-dominated avifauna from the Belly River Group (Campanian, Upper Cretaceous) of Alberta, Canada". Cretaceous Research, 30(1): 161-177. doi:10.1016/j.cretres.2008.06.007
Skocz do góry ↑ Thompson, M. G., Bedek, F. V., Schröder-Adams, C., Evans, D. C., & Ryan, M. J. (2021). "The oldest occurrence of brachylophosaurin hadrosaurids in Canada". Canadian Journal of Earth Sciences, 58(10), 993-1004. doi:10.1139/cjes-2020-0007
Skocz do góry ↑ Voris, J. T., Therrien, F., Zelenitzky, D. K., & Brown, C.M. (2020). "A new tyrannosaurinae (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388
↑ ^{Skocz do: 8,0} ^8,1 Ryan, M. J., Evans, D. C., & Shepherd, K. M. (2012). "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences, 49(11), 1251-1262. doi:10.1139/e2012-056
↑ ^{Skocz do: 9,00} ^9,01 ^9,02 ^9,03 ^9,04 ^9,05 ^9,06 ^9,07 ^9,08 ^9,09 ^9,10 ^9,11 ^9,12 ^9,13 ^9,14 ^9,15 ^9,16 ^9,17 ^9,18 ^9,19 Cullen, T. M., Fanti, F., Capobianco, C., Ryan, M. J., & Evans, D. C. (2016). "A vertebrate microsite from a marine-terrestrial transition in the Foremost Formation (Campanian) of Alberta, Canada, and the use of faunal assemblage data as a paleoenvironmental indicator". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 444, 101-114. doi:10.1016/j.palaeo.2015.12.015
↑ ^{Skocz do: 10,0} ^10,1 Brown, C. M. (2018). "Long-horned Ceratopsidae from the Foremost Formation (Campanian) of southern Alberta". PeerJ 6:e4265 doi:10.7717/peerj.4265
↑ ^{Skocz do: 11,0} ^11,1 ^11,2 ^11,3 ^11,4 ^11,5 Peng, J., Russell, A. P., & Brinkman, D. B. (2001). "Vertebrate microsite assemblages (exclusive of mammals) from the Foremost and Oldman Formations of the Judith River Group (Campanian) of southeastern Alberta: an illustrated guide". Prov. Mus. Alberta. Occas. Pap. 25, 1–54.

[1] Skocz do góry ↑ Sullivan, R. M. (2003). "Revision of the dinosaur Stegoceras Lambe (Ornithischia, Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology. 23: 181–207.

[2] Skocz do góry ↑ Schott, R. K., Evans, D. C., Williamson, T. E., Carr, T. D., & Goodwin, M. B. (2009). "The anatomy and systematics of Colepiocephale lambei (Dinosauria: Pachycephalosauridae)". Journal of Vertebrate Paleontology, 29(3), 771–786. doi:10.1671/039.029.0329

[Thompson2018-3] {Skocz do: 3,0} ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 Thompson, 2018

[4] Skocz do góry ↑ Hope, S. (2002). "The Mesozoic radiation of Neornithes". [w:] Chiappe, L. M & Witmer, L.M. (red)."Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs". University of California Press. pp 339-388.

[5] Skocz do góry ↑ Longrich, N. R. (2009). "An ornithurine-dominated avifauna from the Belly River Group (Campanian, Upper Cretaceous) of Alberta, Canada". Cretaceous Research, 30(1): 161-177. doi:10.1016/j.cretres.2008.06.007

[6] Skocz do góry ↑ Thompson, M. G., Bedek, F. V., Schröder-Adams, C., Evans, D. C., & Ryan, M. J. (2021). "The oldest occurrence of brachylophosaurin hadrosaurids in Canada". Canadian Journal of Earth Sciences, 58(10), 993-1004. doi:10.1139/cjes-2020-0007

[7] Skocz do góry ↑ Voris, J. T., Therrien, F., Zelenitzky, D. K., & Brown, C.M. (2020). "A new tyrannosaurinae (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids". Cretaceous Research: 104388. doi:10.1016/j.cretres.2020.104388

[Ryan2012-8] {Skocz do: 8,0} ^8,1 Ryan, M. J., Evans, D. C., & Shepherd, K. M. (2012). "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences, 49(11), 1251-1262. doi:10.1139/e2012-056

[Cullen2016-9] {Skocz do: 9,00} ^9,01 ^9,02 ^9,03 ^9,04 ^9,05 ^9,06 ^9,07 ^9,08 ^9,09 ^9,10 ^9,11 ^9,12 ^9,13 ^9,14 ^9,15 ^9,16 ^9,17 ^9,18 ^9,19 Cullen, T. M., Fanti, F., Capobianco, C., Ryan, M. J., & Evans, D. C. (2016). "A vertebrate microsite from a marine-terrestrial transition in the Foremost Formation (Campanian) of Alberta, Canada, and the use of faunal assemblage data as a paleoenvironmental indicator". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 444, 101-114. doi:10.1016/j.palaeo.2015.12.015

[Brown2018-10] {Skocz do: 10,0} ^10,1 Brown, C. M. (2018). "Long-horned Ceratopsidae from the Foremost Formation (Campanian) of southern Alberta". PeerJ 6:e4265 doi:10.7717/peerj.4265

[Peng2001-11] {Skocz do: 11,0} ^11,1 ^11,2 ^11,3 ^11,4 ^11,5 Peng, J., Russell, A. P., & Brinkman, D. B. (2001). "Vertebrate microsite assemblages (exclusive of mammals) from the Foremost and Oldman Formations of the Judith River Group (Campanian) of southeastern Alberta: an illustrated guide". Prov. Mus. Alberta. Occas. Pap. 25, 1–54.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Foremost

Wstęp

Etymologia

Litologia i wiek

Paleośrodowisko

Paleofauna

Dinozaury

Krokodylomorfy

Żółwie

Choristodery

Ryby chrzęstnoszkieletowe

Ryby kostnoszkieletowe

Pozostałe kręgowce

Bezkręgowce

Bibliografia

Menu nawigacyjne

Narzędzia osobiste

Przestrzenie nazw

Warianty

Widok

Więcej

Szukaj

Nawigacja

Kategorie

Narzędzia