Eucoelophysis
| Autor: | Korekta: |
| Mateusz Tałanda |
| Eucoelophysis (eucelofyz) | |
|---|---|
| Długość: | 1,5-2 m |
| Miejsce występowania: | USA - formacja Chinle |
| Czas występowania | ok. 215 Ma |
| Systematyka | Diapsida |
Materiał kopalny eucelofyza. A - prawa piszczel od góry i B - z boku; lewa kość udowa | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Eucoelophysis (eucelofyz) - najmłodszy znany rodzaj gada dinozaurokształtnego z rodziny silezaurydów. Został opisany w 1999 roku przez Sullivana i Lucasa jako dinozaur drapieżny blisko spokrewniony z celofyzem. Stąd pochodzi jego nazwa rodzajowa oznaczająca "prawdziwego celofyza". Nazwa gatunkowa baldwini honoruje XIX-wiecznego zbieracza skamieniałości - Davida Baldwina, który zebrał materiał typowy dla celofyza. Eucelofyza znaleziono w osadach formacji Chinle (Nowy Meksyk, USA) datowanych na noryk w ogniwie Petrified Forest (około 215 milionów lat).
Cechy charakterystyczne i materiał kopalny
| Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych. |
Holotyp NMMNH P-22298 stanowi niekompletny szkielet pozaczaszkowy, składający się z dwóch kręgów grzbietowych i czterech niekompletnych kręgów ogonowych, prawie kompletnej prawej kości łonowej, fragmentu prawej kości kulszowej, fragmentu kości biodrowej i udowej, połowy lewej piszczeli, niekompletnych II, IV i kompletnej III kości śródstopia. Do holotypu mogła należeć także niekompletna lewa łopatka.
Ten gatunek wyróżniają od innych nierozszerzające się plerocele (ang. pleurocoels) kregów grzbietowych (podobne do Chindesaurus), silnie zaznaczony, ukształtny rowek kulszowo-panewkowy, brak półki krętarzowej (trochanteric shelf) na kości udowej, goleniowy wyrostek grzebieniowy wyraźnie odgięty od trzonu piszczeli - jest on dogłowowo prosty i bez bocznego wcięcia. Prawdopodobnie czwarty krętarz był zredukowany.
Paleobiologia
Ze względu na nieliczne, niekompletne szczątki, niewiele wiadomo o biologii eucelofyza. Był on prawdopodobnie czworonożny jak jego bliscy krewniacy. Żywił się zapewne roślinami, choć mógł nie pogardzić także niewielkimi zwierzętami. Przed drapieżnikami bronił się szybką ucieczką.
Środowisko życia
Szczątki eucelofyza znaleziono razem z kośćmi fitozaurów lub aetozaurów, z którymi współwystępowały na północno-zachodniej części Pangei. Oprócz nich liczne były płazy tarczogłowe polujące na ryby. Na lądzie towarzyszyły im wczesne dinozaury drapieżne i pierwsze ssaki.
Porównanie do innych gatunków i filogeneza
| Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych. |
Eucelofyz został zaliczony przez Sullivana i Lucasa (1999) do ceratozaurów na podstawie trójkątnych i skierowanych do tyłu wyrostków poprzecznych kręgu grzbietowego i obecności wyraźnej półki na przednim krętarzu. Jednak zdaniem Nesbitta i in. (2006) ten kręg jest w rzeczywistości jednym z ostatnich kręgów szyjnych, bo ma parapofyzy na tylniobrzusznej stronie przedniej części trzonu. Na najlepiej zachowanym kręgu szyjnym widać, że wyrostek poprzeczny jest skierowany na bok, a nie do tyłu jak u celofyzów. Według Nesbitta i in. (2006) brak jest też półki na przednim krętarzu kości udowej. Eucelofyz miał krętarz przednioboczny i przedni. Dalszy koniec kości udowej nie ma wcięcia między kłykciami w przeciwieństwie do dinozaurów i wielu innych archozaurów. Eucelofyz nie miał też wyraźnej główki bliższej kości udowej skierowanej do środka i wyraźnej facies articularis antitrochanterica, którymi charakteryzują się dinozaury. Główka kości udowej eucelofyza jest trójkątna, podobnie jak u silezaura. Wcięcie na tej główce, uważane wcześniej za autapomorfię eucelofyza, w rzeczywistości występuje także u silezaura, celofyza, saturnalii, Poposaurus i Ornithosuchus. Eucoelophysis miał spiczaste wyniesienie na krętarzu przednim jak dinozaury, silezaur i Ornithosuchus. Piszczel ma goleniowy wyrostek grzebieniowy charakterystyczny dla Ornithodira. Przedni koniec III kości śródstopia jest symetryczny i podobny zarówno do bazalnych Ornithodira jak i dinozaurów. Zachowany fragment IV kości śródstopia jest asymetryczny, głębszy i szerszy jak u saturnalii, teropodów i ornitopodów. Rowek kulszowopanewkowy nie jest autapomorfią eucelofyza, bo ma go też Saturnalia, choć bardziej niż u niej wnika w kość. Panewka stawu biodrowego zapewne nie była dziurawa, tak jak u pozostałych bazalnych dinozauromorfów. To wszystko pokazuje, że eucelofyz nie ma cech typowych dla dinozaurów, jednocześnie jest bardzo podobny do silezaura. Dlatego Nesbitt i in. (2006), Ezcurra (2006) i kolejni badacze uznali go za dinozauromorfa nie należącego do dinozaurów. Nesbitt i in. (2010) zaliczyli go Silezaurydów.
Spis gatunków
| Eucoelophysis | Sullivan i Lucas, 1999 |
|---|---|
| E. baldwini | Sullivan i Lucas, 1999 |
Bibliografia
Sterling J. Nesbitt, R. B. Irmis, W. G. Parker: A critical review of the Triassic North American dinosaur record. W: A. W. A. Kellner, D. D. R. Henriques, T. Rodrigues (red.): II Congresso Latino-Americano de Paleontologia de Vertebrados, Boletim de Resumos. Rio de Janeiro: Museum Nacional, s. 139.
M. D. Ezcurra. A review of the systematic position of the dinosauriform archosaur Eucoelophysis baldwini Sullivan & Lucas, 1999 from the Upper Triassic of New Mexico, USA. „Geodiversitas”. 28 (4), s. 649–684, 2006.
Sterling J. Nesbitt, Christian A. Sidor, Randall B. Irmis, Kenneth D. Angielczyk, Roger M. H. Smith, Linda A. Tsuji. Ecologically distinct dinosaurian sister group shows early diversification of Ornithodira. „Nature”. 464, s. 95–98, 2010. doi:10.1038/nature08718
