Unaysaurus

Autor:	Korekta:
Mateusz Tałanda	Tomasz Skawiński Maciej Ziegler Marcin Szermański

---

Unaysaurus (unajzaur)
Długość:	2,5 m
Masa:	? kg
Miejsce występowania:	Brazylia (formacja Caturrita)
Czas występowania	205-200 Ma późny trias (retyk)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropodomorpha Plateosauria Plateosauridae
Model Unaysaurus w skali 1:1, oparty na istniejącym materiale kopalnym. Autor: Orlando Grillo. [1]

Wstęp

Unaysaurus tolentinoi to roślinożerny dinozaur z grupy (gradu) "prozauropodów", który żył na terenie dzisiejszej Brazylii około 205-200 milionów lat temu.

Etymologia

Nazwa Unaysaurus pochodzi od indiańskiego (brazylijskiego plemienia Tupy) słowa unay oznaczającego "czarna woda" i greckiego sauros oznaczającego "jaszczur". Epitet gatunkowy honoruje pana Tolentino Flores Marafiga, który odkrył szczątki tego zwierzęcia.

Budowa i materiał kopalny

Gatunek ten opisano na podstawie niekompletnego szkieletu składającego się z czaszki, obrotnika, 10 kręgów grzbietowych, żeber, gastraliów, 30 kręgów ogonowych i kości kończyn. Wszystkie te kości były artykułowane lub ułożone blisko siebie, co świadczy o tym, że należały do jednego osobnika.

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Mierzył on około 2,5 metra długości i metr wysokości w okolicach bioder. Budową Unaysaurus bardzo przypomina inne "prozauropody". Jego czaszka jest stosunkowo długa i mierzy około 15 cm. Dach czaszki jest prosty, podobnie jak u Plateosaurus i Efraasia. Zęby unajzaura, podobnie jak u innych przedstawicieli tej grupy, są liściowate, bocznie spłaszczone i coraz mniejsze ku tyłowi. Każdy ząb ma po 5 do 8 serracji po obu stronach w zależności od rozmiaru, które ustawione są pod kątem 45 stopni do krawędzi. Tą cechą unajzaur przypomina archozauromorfa Azendohsaurus, Massospondylus i Plateosaurus. Na kości przedszczękowej unajzaur miał 3 lub 4 zęby, 22 na kości szczękowej i 20 na zębowej. Podobnie jak u wczesnych dinozaurów takich jak Herrerasaurus, a w przeciwieństwie do innych Sauropodomorpha, unajzaur ma dobrzusznie skierowany grzebień na trzonie obrotnika. Trzon jest jednak dwa razy dłuższy niż wysoki, tak jak u innych zauropodomorfów. Parapofyzy są obecne na bliższym końcu trzonu, co prawdopodobnie świadczy o tym, że ten osobnik był już dorosły. Kręgi grzbietowe mają amficeliczne, silnie spłaszczone trzony, jak przystało na przedstawiciela tej grupy. Podobnie jak u Yunnanosaurus i Guaibasaurus łuki nerwowe tych kręgów są wyższe od trzonów. Pełne zrośnięcie się trzonów i łuków nerwowych również świadczy o dojrzałym wieku tego osobnika. Kość łopatkowa i krucza są ze sobą ściśle połączone, choć wciąż widać między nimi szew. W przeciwieństwie do Riojasaurus i Saturnalia, Unaysaurus nie ma łopatki o klepsydrowatym kształcie, gdyż tylny koniec kości jest mniej rozszerzony. Obręcz barkowa unajzaura była nachylona 60^o do płaszczyzny poziomej, co jest cechą prymitywną (plezjomorficzną) dla zauropodomorfów i czym przypomina obręcz Seitaad. Kość ramieniowa jest podobna do Plateosaurus. Jest mniej masywna niż u Riojasaurus, Massospondylus i Saturnalia. Pozostałe kości kończyn nawiązują swoją budową do innych "prozauropodów", szczególnie do tych o mniejszych rozmiarach.

Unaysaurus wyróżnia się od innych taksonów następującą kombinacją cech: dobrze rozwinięty, skierowany grzbietowo-bocznie wyrostek tworzony przez kość czołową i ciemieniową; obniżeie na przyśrodkowej części kości ciemieniowej; dwa dołki na środkowej laminie kości szczękowej; głębokie brzuszne obniżenie na bazisfenoidzie; obecność wyraźnego, tępego grzbietu na bocznej powierzchni grzebienia naramiennego (deltopektoralnego).

Geologia i położenie geograficzne

Skamieniałości Unaysaurus znaleziono 13 km na północ od Santa Maria w Brazylii. Kości tego zwierzęcia tkwiły w czerwonawym zlepieńcu ponad brązowymi-czerwonymi łupkami ilastymi z soczewkami mułowców. Osady te należą do formacji Caturrita datowanej na późny trias. Badacze nie są zgodni co do dokładnego wieku tej formacji. Ich szacunki co do tego wahają się od 220 do 200 milionów lat temu. Według ostatnich (2012) badań bardziej prawdopodobny jest wiek retycki formacji.

Paleobiologia

Unajzaur należał do mniejszych "prozauropodów". Nie był tak masywny jak np. Riojasaurus. Zapewne, podobnie jak plateozaur, poruszał on się na dwóch tylnych kończynach. Długa szyja pozwalała mu sięgać po wyższe części roślin, niedostępne dla innych roślinożerców. Liściowatymi zębami ciął on liście i gałązki, które następnie połykał. Były one rozcierane w żołądku przez gastrolity i trawione. Głównym niebezpieczeństwem dla unajzaura był prawdopodobnie duży teropod, znany wyłącznie z tropów oraz Guaibasaurus (jeśli był mięsożerny). Mniejsze osobniki musiały także uważać na fitozaury, spacerując nad brzegami wód. Choć unajzaur był smuklejszy od wielu innych "prozauropodów", raczej nie był w stanie ratować się szybką ucieczką. Musiał więc polegać na swej sile broniąc się przed drapieżnikami. Prawdopodobnie długa szyja pozwalała mu skuteczniej obserwować okoliczny teren, by w porę dostrzec skradającego się drapieżnika.

Filogeneza

Jak stwierdzili autorzy opisu gatunku: pracowanie nad tak zwanymi "prozauropodami" jest dosyć frustrujące. Jest to spowodowane różnymi hipotezami opisującymi filogenezę tej grupy, przy czym nie wiadomo, która jest bardziej wiarygodna. Unaysaurus jest jednak bardzo podobny do Plateosaurus i według analiz filogenetycznych oba te rodzaje są ze sobą blisko spokrewnione. Toteż unajzaur jest najprawdopodobniej przedstawicielem Plateosauridae.

Spis gatunków

Unaysaurus	Leal, Azevodo, Kellner i da Rosa, 2004
U. tolentinoi	Leal, Azevedo, Kellner i da Rosa, 2004

Bibliografia

Luciano A. Leal, Sergio A. K. Azevodo, Alexander W. A. Kellner, i Átila A. S. da Rosa (2004). "A new early dinosaur (Sauropodomorpha) from the Caturrita Formation (Late Triassic), Paraná Basin, Brazil". Zootaxa 690: 1–24.

Rafael C. da Silva, Ronaldo Barboni, Tânia Dutra, Michel M. Godoy i Raquel B. Binotto. 2012. Footprints of large theropod dinosaurs and implications on the age of Triassic biotas from Southern Brazil. Journal of South American Earth Sciences 39: 16-23.

DELCOURT, Rafael; AZEVEDO, Sergio Alex Kugland de; GRILLO, Orlando Nelson and DEANTONI, Fernanda Oliveira. Biomechanical comments about Triassic dinosaurs from Brazil. Pap. Avulsos Zool. (São Paulo) [online]. 2012, vol.52, n.29: 341-347 . Available from: [2]. ISSN 0031-1049. http://dx.doi.org/10.1590/S0031-10492012002900001.