Unaysaurus

Autor:	Mateusz Tałanda
Korekta:	Tomasz Skawiński, Maciej Ziegler, Marcin Szermański

---

Unaysaurus (unajzaur)
Długość	2,9 m
Wysokość	65 cm (w biodrach)
Masa	60 kg
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Brazylia - stan Rio Grande do Sul (formacja Caturrita)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 226-225 Ma późny trias (wczesny noryk)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Sauropodomorpha Unaysauridae
Rekonstrukcja unajzaura. Autor: Jakub Kowalski 2.5 m Porównanie wielkości Unaysaurus i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/wiki/Caturrita\" title=\"Caturrita\"\u003ECaturrita\u003C/a\u003E, \u003Ca href=\"/wiki/Brazylia\" class=\"mw-redirect\" title=\"Brazylia\"\u003EBrazylia\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003EUnaysaurus tolentinoi\u003C/i\u003E - \u003Ca href=\"/wiki/Holotyp\" title=\"Holotyp\"\u003EHolotyp\u003C/a\u003E i materia\u0142 przypisany\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Caturrita, Brazylia\n","link":"","lat":-29.60000000000000142108547152020037174224853515625,"lon":-53.85000000000000142108547152020037174224853515625,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Unajzaur (łac. Unaysaurus tolentinoi) to roślinożerny dinozaur z grupy (gradu) "prozauropodów", który żył na terenie dzisiejszej Brazylii około 226-225 milionów lat temu.

Etymologia

Nazwa Unaysaurus pochodzi od indiańskiego (brazylijskiego plemienia Tupy) słowa unay oznaczającego "czarna woda" i greckiego sauros oznaczającego "jaszczur". Epitet gatunkowy honoruje pana Tolentino Flores Marafiga, który odkrył szczątki tego zwierzęcia.

Budowa i materiał kopalny

Rekonstrukcja szkieletu okazu holotypowego. Autor: Maurissauro [1].

Gatunek ten opisano na podstawie niekompletnego szkieletu o numerze katalogowym UFSM 11069 składającego się z czaszki, obrotnika, 10 kręgów grzbietowych, żeber, gastraliów, 30 kręgów ogonowych i kości kończyn. Wszystkie te kości były artykułowane lub ułożone blisko siebie, co świadczy o tym, że należały do jednego osobnika.

Drugi znany okaz to UFSM 11712 i składa się z dwóch trzonów kręgów, trzech częściowych kości śródstopia i pięciu paliczków. Należały one do młodocianego osobnika (Müller i in., 2023).

Rekonstrukcja. Autor: Michael B.H. [2].

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Holotypowy osobnik mierzył około 2,9 metra długości i 65 cm wysokości w okolicach bioder (Molina-Pérez i Larramendi, 2020). Budową Unaysaurus bardzo przypomina inne "prozauropody". Jego czaszka jest stosunkowo długa i mierzy około 15 cm. Dach czaszki jest prosty, podobnie jak u Plateosaurus i Efraasia. Zęby unajzaura, podobnie jak u innych przedstawicieli tej grupy, są liściowate, bocznie spłaszczone i coraz mniejsze ku tyłowi. Każdy ząb ma po 5 do 8 serracji po obu stronach w zależności od rozmiaru, które ustawione są pod kątem 45 stopni do krawędzi. Tą cechą unajzaur przypomina archozauromorfa Azendohsaurus, Massospondylus i Plateosaurus. Na kości przedszczękowej unajzaur miał 3 lub 4 zęby, 22 na kości szczękowej i 20 na zębowej. Podobnie jak u wczesnych dinozaurów takich jak Herrerasaurus, a w przeciwieństwie do innych Sauropodomorpha, unajzaur ma dobrzusznie skierowany grzebień na trzonie obrotnika. Trzon jest jednak dwa razy dłuższy niż wysoki, tak jak u innych zauropodomorfów. Parapofyzy są obecne na bliższym końcu trzonu, co prawdopodobnie świadczy o tym, że ten osobnik był już dorosły. Kręgi grzbietowe mają amficeliczne, silnie spłaszczone trzony, jak przystało na przedstawiciela tej grupy. Podobnie jak u Yunnanosaurus i Guaibasaurus łuki nerwowe tych kręgów są wyższe od trzonów. Pełne zrośnięcie się trzonów i łuków nerwowych również świadczy o dojrzałym wieku tego osobnika. Kość łopatkowa i krucza są ze sobą ściśle połączone, choć wciąż widać między nimi szew. W przeciwieństwie do Riojasaurus i Saturnalia, Unaysaurus nie ma łopatki o klepsydrowatym kształcie, gdyż tylny koniec kości jest mniej rozszerzony. Obręcz barkowa unajzaura była nachylona 60^o do płaszczyzny poziomej, co jest cechą prymitywną (plezjomorficzną) dla zauropodomorfów i czym przypomina obręcz Seitaad. Kość ramieniowa jest podobna do Plateosaurus. Jest mniej masywna niż u Riojasaurus, Massospondylus i Saturnalia. Pozostałe kości kończyn nawiązują swoją budową do innych "prozauropodów", szczególnie do tych o mniejszych rozmiarach.

Unaysaurus wyróżnia się od innych taksonów następującą kombinacją cech:

• dobrze rozwinięty, skierowany grzbietowo-bocznie wyrostek tworzony przez kość czołową i ciemieniową;
• obniżenie na przyśrodkowej części kości ciemieniowej; dwa dołki na środkowej laminie kości szczękowej;
• obecność wyraźnego, tępego grzbietu na bocznej powierzchni grzebienia naramiennego.

W 2012 roku opisano fragmentaryczne szczątki miednicy i nogi jakiegoś prozauropoda z górnej części formacji Caturrita. Może to być kolejny osobnik unajzaura. Nie ma jednak co do tego pewności, gdyż okaz typowy nie ma miednicy, co utrudnia ich porównanie.

Natomiast do unajzaura być może należał niekompletny szkielet ze stanowiska Wachholz oraz kość łonowa ze wzgórza Botucaraí. Szkielet ten składa się z 11 kręgów grzbietowych, niekompletnej lewej kończyny przedniej, dwóch kości prawej kończyny przedniej, prawej kości kulszowej i sześciu paliczków stopy. Müller i in. (2016) nie zdecydowali się jednak na jego formalne przypisanie do Unaysaurus.

Diagram prezentujący znany materiał kopalny. Autor: Maurissauro. [3].

Geologia i położenie geograficzne

Skamieniałości Unaysaurus znaleziono 13 km na północ od Santa Maria w Brazylii. Kości tego zwierzęcia tkwiły w czerwonawym zlepieńcu ponad brązowymi-czerwonymi łupkami ilastymi z soczewkami mułowców. Osady te należą do formacji Caturrita datowanej na późny trias. Badacze nie są zgodni co do dokładnego wieku tej formacji. Ich szacunki co do tego wahają się od 227 do 200 milionów lat temu. Obecność dicynodonta Jachaleria może wskazywać na wczesny noryk, czyli około 227-220 milionów lat. Langer i in. (2018) ustalili, że wiek formacji Caturrita wynosił 225.42 ± 0.37 Ma.

Paleobiologia

Unajzaur należał do mniejszych "prozauropodów". Nie był tak masywny jak np. Riojasaurus. Zapewne, podobnie jak plateozaur, poruszał on się na dwóch tylnych kończynach. Długa szyja pozwalała mu sięgać po wyższe części roślin, niedostępne dla innych roślinożerców. Liściowatymi zębami ciął on liście i gałązki, które następnie połykał. Były one rozcierane w żołądku przez gastrolity i trawione. Głównym niebezpieczeństwem dla unajzaura był prawdopodobnie duży teropod, znany wyłącznie z tropów oraz Guaibasaurus (jeśli był mięsożerny). Mniejsze osobniki musiały także uważać na fitozaury, spacerując nad brzegami wód. Choć unajzaur był smuklejszy od wielu innych "prozauropodów", raczej nie był w stanie ratować się szybką ucieczką. Musiał więc polegać na swej sile broniąc się przed drapieżnikami. Prawdopodobnie długa szyja pozwalała mu skuteczniej obserwować okoliczny teren, by w porę dostrzec skradającego się drapieżnika.

Na wielu kościach unajzaura znaleziono ślady gryzienia przez małe zwierzęta. Prawdopodobnie zwłoki tego dinozaura zostały częściowo zjedzone przez mięsożerne cynodonty, zanim zostały pogrzebane przez osad.

Filogeneza

Unayysaurus należy do wczesnych zaurpodomorfów - unajzaurydów, wraz z Jaklapallisaurus i Macrocollum (Müller i in., 2018).

Spis gatunków

Unaysaurus	Leal, Azevedo, Kellner & da Rosa, 2004
U. tolentinoi	Leal, Azevedo, Kellner & da Rosa, 2004

Bibliografia

Bittencourt, J.S., Leal, L.A., Langer, M.C., Azevedo, S.A.K. 2012. An additional basal sauropodomorph specimen from the Upper Triassic Caturrita Formation, southern Brazil, with comments on the biogeography of plateosaurids. Alcheringa, t. 36, nr 2, str. 269-278.

Bittencourt, J.S., da Rosa, Á.A.S., Schultz, C.L., Langer, M.C. 2013. Dinosaur remains from the ‘Botucaraí Hill’ (Caturrita Formation), Late Triassic of south Brazil, and their stratigraphic context. Historical Biology, t. 25, nr 1, str. 81-93.

Delcourt, R., Azevedo, S.A.K. de, Grillo, O.N., Deantoni, F.O. 2012. Biomechanical comments about Triassic dinosaurs from Brazil. Pap. Avulsos Zool. (Sao Paulo), t. 52, nr 29, str. 341-347. [4].

Leal, L.A., Azevedo, S.A.K., Kellner, A.W.A., da Rosa, Á.A.S. 2004. A new early dinosaur (Sauropodomorpha) from the Caturrita Formation (Late Triassic), Paraná Basin, Brazil. Zootaxa, t. 690, str. 1–24.

Müller, R.T., Langer, M.C., Dias-da-Silva, S. 2016. Biostratigraphic significance of a new early sauropodomorph specimen from the Upper Triassic of southern Brazil. Historical Biology, str. 1-16.

Müller, R.T., Langer, M.C., & Dias-da-Silva, S. 2018. An exceptionally preserved association of complete dinosaur skeletons reveals the oldest long-necked sauropodomorphs. Biology Letters 14: 20180633

Müller, R.T., da Rosa, A.A.S., Silva, L.R., Aires, A.S.S., Pacheco, C.P., Pavanatto, A.E.B., Dias-da-Silva, S. 2015. Wachholz, a new exquisite dinosaur-bearing fossiliferous site from the Upper Triassic of southern Brazil. Journal of South American Earth Sciences, t. 61, str. 120–128.

Müller, R. T., Garcia, M. S., Bem, F. P., Damke, L. V. S., Fonseca, A. O., & Da-Rosa, Átila A. S. (2023). On a skeletally immature individual of Unaysaurus tolentinoi (Dinosauria: Sauropodomorpha) from the upper Triassic of southern Brazil. The Anatomical Record, 1– 13. doi:10.1002/ar.25285

Novas, F. 2009. The Age of Dinosaurs in South America. Indiana University Press, str. 1-452.

da Silva, R.C., Barboni, R., Dutra, T., Godoy, M.M., Binotto, R.B. 2012. Footprints of large theropod dinosaurs and implications on the age of Triassic biotas from Southern Brazil. Journal of South American Earth Sciences, t. 39, str. 16-23.