Allosaurus

Autor:	Tomasz Skawiński
Korekta:	Kamil Kamiński Maciej Ziegler, Marcin Szermański, Łukasz Czepiński, Michał Siedlecki

---

Allosaurus (allozaur)
Długość	8,5-10 m (?12 m)
Masa	1-2,5 t
Miejsce	Ameryka Północna – USA Europa – Portugalia
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 157-145 Ma późna jura (kimeryd - tyton)
Systematyka	Dinosauria Theropoda Tetanurae Carnosauria Allosauridae
Rekonstrukcja allozaura. Autor: Fred Wierum. [28]. 10 m Porównanie wielkości Allosaurus i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org

Wstęp

Allosaurus to rodzaj dużego teropoda z rodziny allozaurów (Allosauridae) żyjącego w późnej jurze, 155–145 mln lat temu. Nazwa Allosaurus, oznaczająca „inny jaszczur”, pochodzi od greckich słów αλλος/allos („inny”, „dziwny”) oraz σαυρος/sauros („jaszczur”). Pierwsze szczątki z pewnością należące do przedstawicieli tego rodzaju zostały opisane w 1877 r. przez Othniela Charlesa Marsha. Jako jeden z pierwszych dobrze poznanych teropodów przez długi czas wzbudzał zainteresowanie kręgów pozapaleontologicznych i był dinozaurem często pojawiającym się w filmach fabularnych i dokumentalnych.

Allosaurus był dużym dwunożnym drapieżnikiem z wielką, wyposażoną w ostre zęby czaszką. Mierzył przeciętnie 8,5 m długości, jednak fragmentaryczne szczątki sugerują, że mógł osiągać ponad 12 m. W porównaniu z potężnymi tylnymi kończynami trójpalczaste kończyny przednie były niewielkie, a całe ciało równoważył długi, ciężki ogon. Allosaurus jest klasyfikowany w rodzinie Allosauridae, należącej do karnozaurów. Rodzaj ma skomplikowaną historię taksonomiczną i obejmuje nieokreśloną liczbę akceptowanych gatunków, spośród których najlepiej poznanym jest Allosaurus fragilis. Wg najnowszych badać (Chure i Loewen, 2020) ważne są trzy gatunki - A. fragilis, A. jimmadseni i A. europaeus. Większość szczątków allozaurów pochodzi z północnoamerykańskiej formacji Morrison, materiał kopalny jest także znany z Portugalii. Przez ponad połowę XX wieku był znany pod nazwą Antrodemus, jednak badania skamieniałości z Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry przywróciły nazwę Allosaurus i uczyniły allozaura jednym z najlepiej poznanych dinozaurów.

Jako główny duży drapieżnik formacji Morrison Allosaurus stał na szczycie łańcucha pokarmowego, prawdopodobnie polując na duże dinozaury roślinożerne, takie jak ornitopody, stegozaury i zauropody. Niektórzy paleontolodzy uważają, że allozaur prowadził stadny tryb życia i polował w grupach, podczas gdy inni twierdzą, iż dorosłe osobniki były wobec siebie agresywne, a zgromadzenia dużej ilości szczątków przedstawicieli tego rodzaju w jednym miejscu dowodzą, że samotne zwierzęta pożywiały się tą samą zdobyczą.

Budowa

Szkielet Allosaurus (MOR 693 – „Wielki Al”). Autor: Scott Hartman [5].

Rekonstrukcja Allosaurus fragilis. Autor: Jakub Kowalski [6].

Allosaurus był zbudowany w sposób typowy dla dużych teropodów – miał masywną czaszkę osadzoną na krótkiej szyi, długi ogon i zredukowane kończyny przednie. Allosaurus fragilis, najlepiej poznany gatunek, mierzył przeciętnie 8,5 m długości (Glut, 1997), podczas gdy długość największego okazu należącego bezdyskusyjnie do rodzaju Allosaurus (AMNH 680) szacuje się na 9,7 m, a jego masę na 2,3-2,5 t. W monografii z 1976 r. James Madsen wspomina o kościach wskazujących na maksymalną długość dochodzącą do 12–13 metrów. Jak w przypadku większości dinozaurów oszacowania masy są niepewne; od 1980 r. wynoszą od 1000 do 4000 kg, z 1010 kg jako dominantą. John Foster, specjalista od formacji Morrison, sugeruje, że masa 1000 kg jest prawdopodobna dla dużego dorosłego Allosaurus fragilis, jednak 700 kg jest bardziej odpowiednie dla osobnika średniej wielkości, którego kości udowe mierzył. Analizy wykorzystujące trójwymiarowy model „Wielkiego Ala” (patrz niżej) wskazują, że osobnik ten – niebędący jeszcze w pełni dorosły – ważył najprawdopodobniej około 1500 kg, co sugeruje, że dojrzałe zwierzęta osiągały jeszcze większą masę.

Kilka olbrzymich okazów przypisywanych allozaurowi może w rzeczywistości być przedstawicielami innych rodzajów. Blisko spokrewniony rodzaj Saurophaganax (OMNH 1708) dorastał prawdopodobnie do 10,9 m długości, a jego jedyny gatunek bywał niekiedy klasyfikowany jako Allosaurus maximus, jednak według nowszych opinii Saurophaganax jest odrębny od Allosaurus. Innym potencjalnym allozaurem jest Epanterias (AMNH 5767), mierzący prawdopodobnie 12,1 m długości. Odkryto także niekompletny szkielet w Peterson Quarry w osadach formacji Morrison w Nowym Meksyku; ten duży allozauryd może być kolejnym osobnikiem zaurofaganaksa.

Czaszka

Czaszka i zęby allozaura były umiarkowanej wielkości jak na teropoda jego rozmiarów. Paleontolog Gregory Paul ocenia, że długość czaszki osobnika mierzącego około 7,9 m długości wynosiła 84,5 cm. U najbardziej kompletnego okazu SMA 0005, mierzącego 7,6 m (Foth i in., 2015) czaszka mierzyła 79 cm. W obu kościach przedszczękowych znajdowało się po pięć D-kształtnych w przekroju zębów, zaś w każdej kości szczękowej – od czternastu do siedemnastu; ich liczba nie odpowiadała dokładnie rozmiarowi kości. Kości zębowe także zawierały 14–17 zębów, średnio 16. Zęby stawały się krótsze, węższe i bardziej zakrzywione, im bliżej tyłu szczęk się znajdowały. Wszystkie miały piłkowane krawędzie. Zęby łatwo wypadały, będąc zastępowane kolejnymi, co czyni z nich pospolite skamieniałości.

Rekonstrukcja głowy trzech okazów allozaura. Od lewej: AMNH 666, DINO 2560 (UUVP 6000), AMNH 600. Autor: pilsator [7].

Nad i przed oczami znajdowała się para rogów, będących przedłużeniem kości łzowych i zróżnicowanych pod względem kształtu i rozmiaru. Wzdłuż kości nosowej biegły dwa grzebienie prowadzące do rogów. Różki były prawdopodobnie pokryte keratynową pochwą i mogły pełnić różne funkcje, takie jak ochrona przed Słońcem, ozdoba lub broń służąca do walk z innymi przedstawicielami tego samego gatunku (mimo ich kruchości). Garb z tyłu czaszki służył jako miejsce przyczepu mięśni, podobnie jak u tyranozaurów.

Wewnątrz kości łzowych znajdowały się wgłębienia mogące mieścić gruczoły, takie jak gruczoły solne. Kości szczękowe miały zatoki szczękowe wykształcone lepiej niż u bardziej bazalnych teropodów, takich jak ceratozaur czy marszozaur. Może to mieć związek ze zmysłem węchu; możliwe, że allozaur był wyposażony w narząd przypominający narząd Jacobsona. Szczyt czaszki był cienki, prawdopodobnie w celu poprawienia termoregulacji mózgu. Czaszka i żuchwa miały stawy pozwalające na ruch kości. Kości przedniej i tylnej połowy żuchwy łączyły się z sobą luźno, umożliwiając szczękom wyginanie się na zewnątrz i zwiększanie kąta ich rozwarcia. Nie można także wykluczyć obecności stawów w obrębie mózgoczaszki i kości czołowych.

Lessner i współpracownicy opisali wnętrze mózgoczaszek dwóch amerykańskich gatunków allozaura (A. fragilis (okaz DINO 2560) oraz A. jimmadseni (DINO 11541)), analizując je za pomocą tomografii komputerowej. Mózgoczaszka pokrywała większość jamy wewnątrzczaszkowej , z wyjątkiem opuszek węchowych, znajdującego się w przedłużeniu pyska. Objętość jamy wewnątrzczaszkowej bez błędnika śródkostnego oraz pnia nerwów czaszkowych wynosi odpowiednio 163 (A. fragilis) i 93, 2 cm³ (A. jimmadseni). Jest grzbietobrzusznie wysoka oraz środobocznie wąska, czym bardziej przypomina wnętrza czaszki przedstawicieli Ceratosauria tj. ceratozaur, mażungazaur i wiawenator oraz innych allozauroidów, np: giganotozaur, niż u bardziej zaawansowanych tetanurów, takich jak tyranozaur i alioram.Mózg był prawdopodobnie podzielony na trzy części: przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie (wskazuje na to budowa jamy wewnątrzczaszkowej). Przodomózgowie składało się z cylindrycznego kanału prowadzącęgo do opuszek węchowych z wnętrza mózgoczaszki. Kanał ten zwęża się we wszystkich wymiarach, a rozszerza się boczne dopiero przy opuszkach węchowych Odciski po opuszkach węchowych, zachowane na spodniej stronie kości czołowych są w kształcie jajowate z długą osią skierowaną w stronę boku pyska. Kanał węchowy jest związany z kośćmi bocznoklinowymi i oczodołowoklinowymi od spodu czaszki oraz z kośćmi czołowymi od góry i jest z tej strony jest lekko wypukły (analogicznie u giganotozaura). Na końcu połączenia przodomózgowiem ów kanał również się rozszerza lecz grzbietobrzusznie, a nie śródbocznie. Przodomózgowie było najprawdopodobniej częścią mózgu, która była najszersza śródbocznie, zaś jama czaszki zwęża się bocznie zarówno, w stronę głowy jak i ogona. Dwuboczne kanały żylne wychodzą w kierunku stron pyska ze znajdującej się w rostrum granicy spodolateralnej półkul mózgowych (podobnie u Majungasaurus) i znajdują ujście w kości bocznoklinowej (otwór ten był wcześniej błędnie oznaczany jako kanał nerwu bloczkowego). Od spodniej strony półkul mózgowych, w kierunku pyska rozciąga się przechodząc przez kości oczodołowoklinowe owalny, wydłużony bocznie otwór nerwu wzrokowego, zaś pod nim na kości podstawnoklinowej rozszerza się fossa przysadkowa, w której znajdował się gruczoł przysadki mózgowej. Od strony przedniobocznej nie ma połączenia z żadną kością. Na górnej stronie wnętrza czaszki znajduje się rozszerzony szczyt, prawdopodobnie pozostałość po zatoce żylnej opony twardej mózgu allozaura. w okolicy śródmózgowia brak pewnych pozostałości po płatach wzrokowych mózgu. Od bocznej granicy kości oczodołowoklinowej w stronę pyska rozciągają się kanały nerwu wzrokowo-ruchowego ( jego otwór znajduje się po bocznej stronie otworu kanału nerwu wzrokowego) oraz nerwu bloczkowego (jego otwór znajduje nad i z tylnobocznej strony otworu kanału nerwu wzrokowego). U A. fragilis obecne są również inne otwory, nieobecne u A. jimmadseni. Wnętrze zatoki żylnej opony twardej mózgu znajduje się nad przodomózgowiem i rozszerza się tworząc grzbiet na górnej powierzchni śródmózgowia, który rozciąga się na górną część tyłomózgowia, zwężając się od strony grzbietu do wnętrza rdzenia przedłużonego. Trudne jest dokładne ustalenie granic między móżdżkiem, rdzeniem i mostem pnia mózgu. U A. fragilis nie wykryto śladów po kłaczku móżdżkowym, zaś w regionie móżdżkowym A. jimmadseni wykryto skierowane grzbietobrzusznie grzbiety rozszerzające się bocznie, które mogą być przejawem obecności kłaczka ( u innych okazów allozaura mają zachowane wnętrza kłaczka, więc ich brak u DINO 2560 i DINO 11541 jest prawdopodobnie spowodowane niekompletnym zachowaniem się tych okazów lub złą rozdzielczością skanu. Wnętrze tyłomózgowia jest lekko bocznie rozszerzone niedaleko wyjścia nerwów językowo-gardłowego i błędnego. Kanał nerwu trójdzielnego wychodzi z poziomu mostu pnia mózgu na spodobocznym elemencie wnętrza tyłomózgowia jako małe wybrzuszenie reprezentujące zwój trójdzielny. Dwa kanały kierują się do zwoju ( jeden przechodząc od strony pyska przez kość bocznoklinową, gnieździłby się w dziale wzrokowym zwoju, zaś drugi przechodząc spodobocznie, ograniczony przez kość bocznoklinową od strony pyska, a kością przeduszną od strony ogona mieściłby się w dziale szczękowożuchwowym zwoju). Kanał nerwu odwodzącego rozszerza się w kierunku pyska ze spodniego elementu mostu, przechodząc przez kość podstawnoklinową do szczeliny pomiędzy kośćmi bocznoklinową oraz oczodołowoklinową wchodząc do fossy przysadkowej. Niewielki kanał nerwu twarzowego jest obecny tylko od strony ogonowej do otwarcia kanału nerwu trójdzielnego i przechodzi spodobocznie przez kość przeduszną. Ciężko ustalić otwarcie kanału nerwu przedsionkowo-ślimakowego, które prawdopodobnie znajdowało się od strony spodniej względem błędnika śródkostnego i od strony pyska względem kanałów nerwów językowo-gardłowego i błędnego, które rozciągają się bocznie w kanale jarzmowo-błędnym (szczelina metotyczna). Kanał nerwu podjęzykowego rozciąga się spodobocznie z ogonowospodniego elementu rdzenia przedłużonego , przechodząc przez kość zewnątrzpotyliczną. Pozostałości wnętrza kanałów półkolistych są obecne u A . fragilis. Za pomocą tomografii komputerowej nie udało się zrekonstruować ślimaka, przedsionków i ich otworów. Wnętrze kanałów są zbliżone kształtem do trójkąta, a kanały pyskowe i ogonowe są nieco cieńsze od kanału bocznego. Wszystkie połączenia kanałów są subortogonalne. Crus communis lewego błędnika śródkostnego ma dużą średnicę (zapewne efekt dobrego zachowania sie materiału kopalnego). W prawym znajduje się zgrubienie w pyskowej części bocznego kanału, prawdopodobnie będące śladem po bańce tego kanału. Wnętrze ogonowego kanału jest bardziej liniowe i wydłużone grzbietobrzusznie niż te u mażungazaura, tyranozaura, aliorama i wiawenatora (Lessner i in., 2023).

Pod względem zależności objętości wnętrza czaszki do masy ciała, oba amerykańskie gatunki allozaura plasują się wśród niemaniraptorowych teropodów. Wydają się również potwierdzać tendencję, że wielkie teropody posiadają większe wnętrza czaszki od małych teropów (Lessner i in., 2023).

Ponadto, w morfologii ich puszek mózgowych brak zaskakujących cech, a same puszki są do siebie bardzo podobne zarówno do siebie jak i do puszek mózgowych bardziej bazalnych teropodów , co zdaję się faworyzować hipotezę o konserwatyzmie wnętrz czaszek u niecelurozaurowych teropodów (Lessner i in., 2023).

Szkielet pozaczaszkowy

Szyja allozaura składała się z dziewięciu kręgów, grzbiet z czternastu, a kość krzyżowa, wspierająca biodra – z pięciu. Liczba kręgów ogonowych jest nieznana i zależna od rozmiarów osobnika; James Madsen ocenia ich liczbę na około 50, podczas gdy Gregory S. Paul uznaje, że było ich nie więcej niż 45. W szyi oraz na przedzie kręgów grzbietowych znajdowały się wydrążone przestrzenie. Uważa się, że przestrzenie te, znajdowane także u innych teropodów (w tym ptaków), mieściły worki powietrzne służące do oddychania. Klatka piersiowa była szeroka, bardziej beczkowata niż u mniej zaawansowanych teropodów, takich jak ceratozaur. Gastralia (żebra brzuszne) allozaura rzadko zachowują się w zapisie kopalnym, przeważnie w złym stanie. W jednym znanym przypadku gastralia są dowodem na uraz nabyty za życia zwierzęcia. Widełki obojczykowe również występowały u allozaura, choć rozpoznano je dopiero w 1996 r. – wcześniej mylone były z żebrami brzusznymi. Kość biodrowa, będąca główną kością stawu biodrowego, była masywna, a kość łonowa zakończona stopką, mogącą służyć jako miejsce przyczepu silnych mięśni lub do podpierania ciała podczas odpoczynku na ziemi. Madsen spostrzegł, że u około połowy spośród osobników znalezionych w Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry, niezależnie od rozmiarów, kości łonowe nie były ze sobą połączone od strony stopki. Zasugerował, że jest to cecha odróżniająca samice od samców. Jego zdaniem kości łonowe samic nie łączyły się ze sobą, co miało ułatwiać składanie jaj. Hipoteza ta nie spotkała się jednak z powszechną akceptacją.

"Wieki Al Dwa" [8].

Kończyny przednie allozaura były krótkie w porównaniu do tylnych (35% długości kończyn tylnych u osobników dorosłych). Miały po trzy palce, zakończone dużymi, silnie zakrzywionymi i ostrymi pazurami. Ramiona były potężne, a przedramiona nieco od nich krótsze (stosunek długości kości ramiennej do łokciowej wynosił 1:1,2). W nadgarstku znajdowała się odmiana kości księżycowatej znajdowanej także u bardziej zaawansowanych teropodów, takich jak maniraptory. Z trzech palców wewnętrzny (kciuk) był największy i odmienny od pozostałych dwóch. Nogi nie były tak długie i przystosowane do dużych prędkości jak u przedstawicieli Tyrannosauridae, a pazury nie były tak wykształcone i bardziej przypominały kopyta niż u wcześniejszych teropodów. Każda stopa miała trzy palce podporowe oraz tylny pazur, nie pełniący takich funkcji. Według Madsena mógł on być wykorzystywany do chwytania młodych. Niektórzy sugerują istnienie piątego palca (najbardziej zewnętrznego) pełniącego funkcję dźwigni pomiędzy ścięgnem Achillesa a stopą.

Rekonstrukcja allozaura, oparta głównie o okaz UUVP 6000. Autor: pilsator [9].

Pozycja systematyczna

Allozaur należał do Allosauridae, rodziny dużych teropodów z grupy karnozaurów. Nazwa ta została ustanowiona dla tego rodzaju w 1878 r. przez Othniela Charlesa Marsha, jednak była rzadko używana aż do lat 70. XX wieku, ustępując Megalosauridae, innej rodzinie dużych teropodów, stanowiącej wówczas „takson-kosz na śmieci” (takson, do którego włączano większość gatunków dinozaurów drapieżnych o niepewnej klasyfikacji). W publikacjach z tamtego okresu, aż do monografii Jamesa Madsena z 1976 r., nie pojawia się również nazwa Allosaurus, lecz Antrodemus. Głównymi autorami używającymi nazwy Megalosauridae zamiast Allosauridae byli: Gilmore, 1920; von Huene, 1926; Romer, 1956 i 1966; Steel, 1970 oraz Walker, 1964.

Praca Madsena sprawiła, że nazwa Allosauridae stała się preferowana na określenie tej rodziny. Grupa ta jednak nie została precyzyjnie zdefiniowana. Prace popularnonaukowe zaliczały do niej różne rodzaje dużych teropodów, przeważnie większych i lepiej poznanych niż megalozaury. Typowymi teropodami uważanymi za blisko spokrewnione z allozaurem były: indozaur, piatnickizaur, piwetozaur, jangczuanozaur, akrokantozaur, czilantajzaur, kompsozuch, stoksozaur i syczuanozaur. Nowsze badania oraz ustalanie pokrewieństwa ewolucyjnego za pomocą analiz kladystycznych spowodowało, że żaden z wymienionych dinozaurów oprócz akrokantozaura (którego bliższe pokrewieństwo jest niejasne), jangczuanozaura i czilantajzaura nie jest zaliczany do allozauroidów (Allosauroidea).

Allosauridae to jedna z czterech rodzin karnozaurów; pozostałe trzy to Carcharodontosauridae, Sinraptoridae i Neovenatoridae. Przedstawiciele Allosauridae w pracy Gregory'ego Paula "Predatory Dinosaurs of the Word" zostali uznani za przodków tyranozaurów (grupa allozaury-tyranozaury byłaby polifiletyczna), jednak koncepcja ta została odrzucona, gdyż tyranozaury są obecnie uznawane za członków odrębnej linii ewolucyjnej teropodów – celurozaurów. Allosauridae to najmniejsza rodzina karnozaurów – obejmuje, oprócz allozaura, jedynie zaurofaganaksa i nienazwanego jeszcze allozauroida z Francji. Inny rodzaj, Epanterias, jest kolejnym hipotetycznie ważnym członkiem grupy, jednak zarówno on jak i zaurofaganaks mogą okazać się jedynie dużymi osobnikami Allosaurus. Najnowsze badania utrzymują jednak rodzaj Saurophaganax, a włączają Epanterias do Allosaurus (Foster, 2003; Holtz et al., 2004, zob. też dalej). Według większości obecnych analiz akrokantozaur należy do karcharodontozaurów, aczkolwiek niektórzy naukowcy umieszczają go w Allosauridae (Currie i Carpenter, 2000).

Rekonstrukcja szkieletu w pozycji imitującej atak na stegozaura. Autor zdjęcia: mrwynd [10].

Historia odkryć

Wczesne odkrycia i badania

Odkrycie i pierwsze badania allozaura utrudniała ilość nazw ukutych w trakcie wojen o kości pod koniec XIX wieku. Pierwszą opisaną w trakcie konfliktu skamieniałością była kość nabyta z drugiej ręki przez Ferdinanda Vandiveera Haydena w 1869 r. Pochodziła ona z Middle Park w pobliżu Granby w stanie Kolorado, prawdopodobnie ze skał formacji Morrison. Mieszkańcy tamtych terenów identyfikowali podobne kości jako „skamieniałe końskie kopyta”. Hayden przesłał swoje znalezisko Josephowi Leidy'emu, który zidentyfikował je jako połowę kręgu ogonowego i wstępnie przypisał do europejskiego rodzaju Poekilopleuron jako Poicilopleuron valens [sic!]. Później uznał, że kość zasługuje na osobny rodzaj – Antrodemus.

Allosaurus został opisany w oparciu o YPM 1930, niewielki zbiór niekompletnych kości zawierający trzy kręgi, fragment żebra, kość stopy oraz prawą kość ramienną, która okazała się najprzydatniejsza w późniejszych dyskusjach. Othniel Charles Marsh nadał tym szczątkom formalną nazwę Allosaurus fragilis w 1877 r.. Allosaurus pochodzi od greckich słów: allos/αλλος – oznaczającego „inny” lub „dziwny” – oraz sauros/σαυρος („jaszczur”, „gad”). Otrzymał swą nazwę ze względu na budowę kręgów odmienną od innych znanych wówczas dinozaurów. Nazwa gatunkowa fragilis (łac. „kruchy”) odnosi się do lekkości kręgów. Kości zostały wydobyte ze skał formacji Morrison w pobliżu Garden Park, na północ od Cañon City. Marsh i Edward Drinker Cope, rywalizujący ze sobą, w oparciu o zbliżony materiał kopalny ustanowili kilka innych rodzajów, które później figurowały w historii taksonomicznej Allosaurus. Są to opisane przez Marsha Creosaurus i Labrosaurus oraz Epanterias Cope'a.

Allozaur na tle półpustynnego krajobrazu. Autor: Fred Wierum [11].

Pracując w pośpiechu Marsh i Cope nie zawsze śledzili odkrycia dokonywane przez ich zespoły. Po odkryciu przez Benjamina Mudge'a holotypu Allosaurus Marsh zdecydował się skoncentrować na wykopaliskach w Wyoming. Po wznowieniu prac w Garden Park w 1883 r. M. P. Felch odnalazł jeden niemal kompletny i kilka fragmentarycznych szkieletów. Jeden z członków ekipy Cope'a, H. F. Hubbell, w 1879 r. w Como Bluff odkrył szkielet allozaura, jednak prawdopodobnie nie wspomniał o jego kompletności, gdyż Cope nigdy nie zbadał skamieniałości. Po przeanalizowaniu materiału w 1903 r. (sześć lat po śmierci Cope'a) został uznany za jeden z najbardziej kompletnych znanych szkieletów teropodów. W 1908 r., skatalogowany jako AMNH 5753, został wystawiony w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej. Zmontowany w pozycji imitującej pożywianie się apatozaurem, mimo iż jest pierwszym wystawionym na widok opinii publicznej, a także często ilustrowanym oraz fotografowanym szkieletem, nie został nigdy naukowo opisany.

Późniejsze badania utrudniała wielość nazw utworzonych w lakonicznych opisach Marsha i Cope'a. Już autorzy tacy jak Samuel Wendell Williston sugerowali, że ukutych zostało zbyt wiele nazw. Williston w 1901 r. stwierdził, że Marsh nigdy nie był w stanie rozróżnić Allosaurus i Creosaurus. Najbardziej znaczącą próbę uproszczenia skomplikowanej sytuacji podjął w 1920 r. Charles Whitney Gilmore. Doszedł on do wniosku, że kręg ogonowy Antrodemus był nieodróżnialny od kręgu allozaura, a preferowaną nazwą powinien stać się Antrodemus, gdyż jako starsza nazwa miał priorytet. Antrodemus stał się dominującym określeniem na ponad pół wieku, do momentu publikacji Jamesa Madsena opisującej osobniki z Cleveland-Lloyd, w której stwierdził on, że Allosaurus jest bardziej właściwą nazwą, gdyż Antrodemus opierał się o materiał niedający informacji o cechach diagnostycznych rodzaju oraz miejscu pochodzenia (nie jest znana np. formacja geologiczna, w której znaleziono pojedynczą kość Antrodemus). Nazwa "Antrodemus" bywa używana dla wygody w celu odróżnienia czaszki opisanej przez Gilmore'a od czaszki zrekonstruowanej przez Madsena.

Zrekonstruowana czaszka i szyja. Autor zdjęcia: Jebulon [12].

Odkrycia w Cleveland-Lloyd

Mimo iż sporadyczne prace w miejscu znanym później jako Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry w Emery County w stanie Utah miały miejsce już w 1927 r., a stanowisko paleontologiczne zostało opisane w 1945 r. przez Williama J. Stokesa, główne operacje nie rozpoczęły się aż do roku 1960. W wyniku wspólnych prac ponad 40 instytucji pomiędzy 1960 a 1965 rokiem wydobyto tysiące kości. Stanowisko to jest znane z dominacji szczątków Allosaurus fragilis oraz braku jasnego stanowiska naukowców, co jest tego przyczyną. Spośród kości co najmniej 73 różnych dinozaurów przynajmniej 46 należy do allozaurów. Odnalezione tam kości były zdezartykułowane i wymieszane. Opublikowano około tuzina prac naukowych o tafonomii cmentarzyska, w których prezentowano sprzeczne stanowiska na temat przyczyn jego powstania. Sugerowano śmierć zwierząt w wyniku ugrzęźnięcia na torfowisku, w głębokim błocie, z powodu suszy, gdy zwierzęta zgromadziły się wokół wysychającego akwenu, a także utonięcia we wzbierającym stawie lub bagnie. Niezależnie od faktycznych przyczyn powstania cmentarzyska, ogromna liczba dobrze zachowanych kości uczyniła z allozaura jeden z najlepiej poznanych rodzajów teropodów. W kamieniołomie odnalezione zostały szkielety dinozaurów należących do niemal wszystkich grup wiekowych i zróżnicowanych pod względem rozmiarów – od osobników mierzących mniej niż metr długości do teropodów ponad dwunastometrowych.

Rekonstrukcja szkieletu . Autor zdjęcia: Creoqueteamo [13].

Badania po 1980 r.

W okresie od wydania monografii Madsena badania nad allozaurem dotyczyły głównie jego paleobiologii i paleoekologii. Publikowano prace dotyczące zmienności w budowie szkieletu allozaurów, wzrostu, budowy czaszki i mózgu, metod polowania oraz możliwości prowadzenia stadnego trybu życia i opieki rodzicielskiej. Ponowna analiza wcześniej odkrytych skamieniałości (zwłaszcza dużych osobników), odkrycia w Portugalii oraz kilka nowych, bardzo kompletnych okazów, także przyczyniły się do zwiększenia wiedzy o allozaurach.

Wielki Al i wielki Al Dwa, patologie

Jednym z najbardziej znaczących znalezisk allozaura było odkrycie w 1991 r. „Wielkiego Ala” (MOR 693), niemal w 95% kompletnego szkieletu osobnika mierzącego, wg Breithaupta, w chwili śmierci około 8 m długości. Wydaje się jednak, że okaz ten mógł być znacznie mniejszy. Foth i in. (2015) podają, że inny okaz (SMA 0005) mierzył 7,6 m, a był o 12% większy od „Wielkiego Ala”. Takie szacunki byłyby zgodne z rekonstrukcją Scotta Hartmana (zob. niżej) z której wynika, że „Wielki Al” miał niespełna 7 m długości. MOR 693 został wydobyty niedaleko Shell w Wyoming przez ekipę Muzeum Gór Skalistych (Museum of the Rockies) oraz Muzeum Geologicznego Uniwersytetu Wyoming (University of Wyoming). Szkielet ten został odkryty przez szwajcarski zespół prowadzony przez Kirby'ego Sibera. Ta sama ekipa wydobyła później drugiego allozaura, „Wielkiego Ala Dwa” (SMA 0005), który do dziś jest najlepiej zachowanym szkieletem tego typu. Mimo to pozostaje on słabo opisany w literaturze fachowej.

Do nadania „Wielkiemu Alowi” jego imienia przyczyniły się stopień zachowania, kompletność oraz znaczenie naukowe jego szkieletu – sam osobnik nie osiągnął przeciętnej wielkości Allosaurus fragilis (choć niektórzy sugerowali, że może należeć do odrębnego gatunku (Bates i in., [2009]; Carrano i in. [2012] przypisali go do „A. jimmadseni) i był podrostkiem, którego poziom rozwoju w stosunku do dorosłego szacuje się na 87%. Został on opisany w 1996 r. przez Brenta Breithaupta. Dziewiętnaście z jego kości było złamanych lub nosiło ślady infekcji, które mogły przyczynić się do jego śmierci. Dotknięte patologiami było pięć żeber, pięć kręgów i cztery kości stopy; kilka uszkodzonych kości nosi ślady osteomyelitis, zapalenia kości. Głównym problemem za życia była dla „Wielkiego Ala” infekcja prawej stopy, wpływająca prawdopodobnie na zdolność do poruszania się i mogąca prowadzić do kontuzji drugiej stopy ze względu na zmianę sposobu chodzenia.

Również „Wielki Al Dwa” nosi ślady licznych urazów. Dotyczą one żuchwy, kręgu szyjnego, żeber, łopatki, kości ramiennej, kości kulszowej oraz dwóch paliczków stopy. Zmiany te miały w większości pourazowy charakter, część z nich mogła dodatkowo doprowadzić do infekcji. Niektóre, jak uraz łopatki i żeber mogły powstać w tym samym czasie, w wyniku jednego zdarzenia. Wszystkie urazy, z wyjątkiem złamania kości kulszowej, noszą ślady gojenia. Uraz miednicy mógł być śmiertelny.

Ślady licznych patologii nosi również okaz HS0387. Wśród nich znajdują się: prawdopodobny nowotwór kręgu grzbietowego, spondyloartropia (pierwszy taki przypadek u teropoda) dwóch kręgów grzbietowych i łopatki oraz infekcja lub uraz mechaniczny drugiej łopatki. Co ciekawe, zwierzę prawdopodobnie nie padło z powodu żadnej spośród powyższych patologii (Xing i in., 2022). Tak duża liczba patologii wśród okazów allozaura świadczy prawdopodobnie o aktywnym, drapieżnym trybie życia, choć brane są pod uwagę również inne wyjaśnienia (Foth i in., 2015).

Rekonstrukcja układu mięśniowego allozaura. Autor: Scott Hartman [14].

Kwestia neotypu

Holotyp A. fragilis, a tym samym okaz typowy Allosaurus, to bardzo niekompletny osobnik YPM 1930. Obejmuje on jedynie ząb, kilka kręgów, fragmenty żeber i kości ramiennej oraz paliczek stopy. Szczątki te były niewystarczające do wskazania cech diagnostycznych, wpływając tym samym na ważność całego rodzaju. W 1976 r. Madsen zaproponował wyznaczenie na neotyp okazu DINO 2560 (formalnie UUVP 6000), jest on jednak nieważny, jako że działanie to było niezgodne z kodeksem ICZN. Paul i Carpenter (2010) uznali ponadto, że może on reprezentować inny gatunek niż holotyp. Z tego względu ci dwaj naukowcy zaproponowali, aby wyznaczyć na neotyp niemal kompletny okaz USNM 4734, zawierający niekompletną czaszkę i większość szkieletu pozaczaszkowego. Przygotowali oni w tej sprawie oficjalną petycję do ICZN. Osobnik USNM 4734 wzbudził jednak pewne kontrowersje co do zawartego w nim materiału kopalnego (np. Loewen i Chure [2010] uznali, że kość szczękowa należała do innego, większego okazu, mimo to wsparli ideę neotypu). Podobnie postąpili Carrano i in. (2018). Wskazali oni, że czaszka USNM 4734 ma podobne proporcje do DINO 2560, a wskazywane wcześniej różnice są wynikiem błędów i specyficznego sposobu zachowania skamieniałości. Uznali również, że wspomniana kość szczękowa jednak należała do USNM 4734. W 2019 r. ideę ustanowienia neotypu wsparł także Chan-gyu Yun. Ostateczne rozstrzygnięcie przez ICZN nastąpiło w 2023 r. Okaz USNM 4734 został oficjalnie wyznaczony na neotyp A. fragilis.

Gatunki i taksonomia

Nie jest jasne, jak wiele gatunków należało do rodzaju Allosaurus. Od 1988 r. za potencjalnie ważne uznawano siedem gatunków (A. amplexus, A. atrox, A. europaeus, gatunek typowy A. fragilis, nieopisany wówczas formalnie „A. jimmadseni”, A. maximus i A. tendagurensis), jednak tylko niektóre z nich były akceptowane w danym momencie. Ponadto na przestrzeni lat co najmniej dziesięć wątpliwych lub nieopisanych gatunków włączano do Allosaurus, wśród nich także te należące do rodzajów uznawanych obecnie za jego synonimy. W pracy dotyczącej bazalnych tetanurów w drugim wydaniu The Dinosauria tylko Allosaurus fragilis (w tym A. amplexus i A. atrox jako synonimy), „A. jimmadseni” (wówczas nomen nudum) i A. tendagurensis były uwzględniane jako potencjalnie ważne. A. europaeus nie był wówczas opisany, a A. maximus przypisano do rodzaju Saurophaganax. W 2020 r. Chure i Loewen dokonali formalnego opisu A. jimmadseni. Za odrębny gatunek uznali też A. europaeus. Tak więc liczba ważnych gatunków na chwilę obecną wynosi trzy.

Zrekonstruowana czaszka allozaura. Autor zdjęcia: IJReid [15].

Wszystkie skamieniałości A. amplexus, A. atrox, A. fragilis, A. jimmadseni i A. maximus są znane z datowanych na kimeryd lub tyton osadów formacji Morrison. A. fragilis jest spośród nich najpospolitszy – znane są szczątki co najmniej sześćdziesięciu osobników (jednak Chure i Loewen w 2020 r. przenieśli część okazów do A. jimmadseni. Od końca lat 80. XX wieku trwa debata nad możliwością występowania tam dwóch gatunków allozaura – drugim, obok A. fragilis, miałby być A. atrox (zob. dalej).

Allosaurus jest uznawany za prawdopodobny synonim rodzajów Antrodemus, Creosaurus, Epanterias i Labrosaurus. Większość gatunków synonimizowanych z A. fragilis lub błędnie przypisanych do tego rodzaju opartych jest na źle zachowanym materiale kopalnym. Doniesienia o skamieniałościach przypisywanych allozaurowi pochodziły z wielu rejonów, m.in. Australii, Syberii oraz Szwajcarii, jednak szczątki te zostały uznane za należące do innych dinozaurów.

Synonim Epanterias?

Epanterias amplexus został nzwany przez Cope’a w 1878 r. na podstawie bardzo skąpego materiału (okaz AMNH 5767, obejmujący kilka kręgów, kość kruczą i kość śródstopia). Z powodu braku cech diagnostycznych jest on uznawany za nomen dubium (Paul i Carpenter, 2010). Cytowani badacz stwierdzili jednak, że może on reprezentować takson odrębny od holotypu A. fragilis. Wcześniej był synonimizowany z tym gatunkiem m.in. przez Churego (2000). Również Carrano i in. (2012) przypisali ten okaz do gatunku typowego allozaura. Wg Mortimera (online), jest on nieodróżnialny nie tylko od A. fragilis, ale również od Saurophaganax, dlatego powinien być uważany za allozauryda o bliżej nieokreślonej pozycji systematycznej.

Synonim Saurophaganax?

Kwestia ewentualnej synonimiki z tym rodzajem została omówiona w osobnym haśle – zob. opis Saurophaganax.

Czaszka DINO 11541 – holotyp „A. jimmadseni”. Autor zdjęcia nieznany. [16].

Synonim Antrodemus?

Antrodemus valens został nazwany na podstawie niekompletnego trzonu pojedynczego kręgu ogonowego (USNM 218) (Leidy, 1870). W 1932 r. von Huene przypisał go do Allosaurus jako Allosaurus valens. Jak już wspomniano, wcześniej Gilmore (1920) sugerował synonimizację allozaura i antrodema. Nie wykazał on jednak, że są one odróżnialne od innych teropodów. Chure (2000) uznał go za przedstawiciela Allosaurus nieodróżnialnego od A. fragilis i „A. jimmadseni”. Wg Mortimera (online) był to przedstawiciel Avetheropoda „prawie identyczny” z A. fragilis. Paul i Carpenter (2010) uznali go za nomen dubium.

Synonim Creosaurus?

Creosaurus atrox został nazwany w 1878 r. przez Marsha na podstawie okazu YPM 1890, obejmującego kilka elementów czaszki, dwóch kręgów krzyżowych oraz paru kości miednicy i kończyn. Carrano i in. (2012) uznali go za osobnika A. fragilis. Wcześniej Paul i Carpenter (2010) określili go jako nomen dubium. Wg Mortimera (online) jest to bliżej określony allozauryd.

Synonim Labrosaurus?

Labrosaurus ferox został nazwany w 1884 przez Marsha na podstawie nietypowo uformowanej, niekompletnej żuchwy, z widoczną luką w uzębieniu na czubku pyska, a bardzo szeroką w tylnej części (okaz USNM 2315). Późniejsze badania dowiodły, że była to pozostałość po kontuzji odniesionej za życia zwierzęcia (Gilmore, 1920), a niespotykany kształt tylnej części czaszki spowodowany był spowodowany gipsową rekonstrukcją (Madsen i Welles, 2000). Obecnie żuchwa ta jest uważana za pozostałość osobnika z gatunku Allosaurus fragilis (np. Carrano i in., 2012).

Labrosaurus lucaris nazwał Marsh w 1878 r. jako Allosaurus lucaris, po czym rok później przeniósł go do rodzaju Labrosaurus. Holotypem był okaz YPM 1931, obejmujący kilka kręgów oraz pojedyncze elementy obręczy barkowej i kończyn. Uznany za osobnika A. fragilis m.in. przez Churego (2000) oraz Carrano i in., (2012). Wg Paula i Carpentera (2010) prawdopodobnie był to gatunek różny od A. fragilis, być może nienależący nawet do Allosaurus. Mortimer (online) uznał go za bliżej nierozpoznanego allozauryda.

Gatunki ważne

A. fragilis

Gatunek typowy allozaura. Kwestie holotypu i neotypu zostały już opisane powyżej. Był on większy i masywniejszy niż A. jimmadseni. Rogi na kościach łzowych były mniejsze, brakowało mu też niskich grzebieni na kościach nosowych. Brzuszna krawędź kości jarzmowej była wypukła u A. fragilis, podczas gdy u A. jimmadseni – niemal prosta. Oprócz tego oba gatunki dzieliło kilka innych szczegółów budowy czaszki i obrotnika (drugiego kręgu szyjnego).

Rekonstrukcje czaszek allozaura, ukazujące różnice między A. fragilis, A. jimmadseni i A. europaeus. Źródło: Chure i Loewen, 2020 [17].

A. jimmadseni

Gatunek ten został opisany w 2000 r. na podstawie niemal kompletnego szkieletu z czaszką nie w pełni wyrośniętego osobnika (DINO 11541). Nie ukazała się jednak oficjalna publikacja, a jedynie dysertacja doktorska (Chure, 2000). Przez wiele lat pozostawał on więc nomen nudum. Mogło do niego należeć kilka innych okazów, m.in. "Wielki Al" (MOR 693) i "Wielki Al Dwa" (SMA 0005) (Carrano i in., 2012). Cytowani autorzy nie dyskutowali szczegółów jego morfologii w oczekiwaniu na oficjalną publikację wyników badań, zapowiadaną przez Churego i Loewena. Ukazała się ona w 2020 r., potwierdzając odrębność tego gatunku. Holotypem został wspomniany DINO 11541, a materiałem przypisanym – m.in. MOR 693 ("Wielki Al").

A. jimmadseni był mniejszy i lżej zbudowany (choć zarówno DINO 11541 jak i MOR 693 nie były w pełni wyrośnięte), a także starszy geologicznie niż gatunek typowy. Miał też wyższe rogi nad oczami, a na jego kościach nosowych wyrastały niskie grzebienie, których brak u A. fragilis. Oba gatunki różniły się też m.in. kształtem kości jarzmowej. Ponadto wykluczono, by różnice między A. fragilis i A. jimmadseni mogły być związane z wiekiem badanych okazów. Materiał przypisany obejmuje bowiem zarówno młode, jak i starsze okazy. Wszystkie wykazują cechy diagnostyczne A. jimmadseni i są odróżnialne od gatunku typowego (Chure i Loewen, 2020).

Dłoń allozaura. Dobrze widoczne zakrzywione pazury. Autor zdjęcia: Domser. [18].

Mortimer (online 2020) zauważył, że nie przeprowadzono analizy zmienności osobniczej wśród okazów allozaura. Uznał on, że niektóre cechy diagnostyczne A. jimmadseni mieszczą się w zakresie zmienności wewnątrzgatunkowej znanej u innych teropodów. Kilka z nich występuje jedynie w holotypie, są natomiast nieobecne w paratypie MOR 693. Co więcej można je za to zaobserwować w proponowanym neotypie A. fragilis. Dlatego Mortimer uważa A. jimmadseni za synonim gatunku typowego do czasu kolejnych zapowiadanych publikacji.

Gatunki mogące być synonimami A. fragilis lub odrębnymi gatunkami

A. europaeus

A. europaeus, odnaleziony w kimerydzkich osadach portugalskiej formacji Lourinhã, może być identyczny z A. fragilis. Cechy uznawane za wyjątkowe dla tego gatunku mogą występować również u A. fragilis lub być błędnie zinterpretowane, dlatego niektórzy autorzy uznają A. europaeus za nomen dubium, przynajmniej dopóki holotyp nie zostanie dokładniej opisany. Carrano i in. (2012) uznali przypisane do niego szczątki za należące do Allosaurus, ale niemożliwe do zidentyfikowania na poziomie gatunkowym. Podkreślili, że w oficjalnych publikacjach były one uważane za należące do A. fragilis (Malafaia i in., 2007). Z pewnością są one bardziej podobne do tego gatunku niż do „A. jimmadseni”. Jak zauważył Mortimer (online), należałoby się spodziewać, że okazy z Europy i Ameryki Północnej będą należeć do innych gatunków, nie znajduje to jednak potwierdzenia w morfologii tych zwierząt. Wg Paula i Carpentera (2010) materiał A. europaeus jest co najwyżej marginalnie diagnostyczny, i może on należeć do tego samego gatunku co A. fragilis lub być nawet rodzajem teropoda odrębnym od Allosaurus. Chure i Loewen (2020) uznali A. europaeus za ważny gatunek, jednak bez szczegółowego uzasadnienia.

Nie wszystkie szczątki z późnej jury Portugalii przypisane do Allosaurus zostały zaklasyfikowane do A. europaeus. Zespół kierowany przez Malafaię (2024) przypisał do rodzaju Allosaurus (jako A. sp.) 5 koron zębowych: MNHN/UL.EPt.004 (pochodzący najprawdopodobniej z nieznanego późnojurajskiego stanowiska), MG 8781 (oznaczony jako Megalosaurus, pochodzi z tytońskiej formacji Bombarral), MG 8775 (wcześniej zaklasyfikowany jako Megalosaurus pombali, z ogniwa Praia de Amoreira-Porto Novo formacji Lourinha [późny kimeryd - wczesny tyton]) oraz MG 4817 i MNHN/UL.EPt.019 (dawniej oznaczone pod nazwą Megalosaurus insignis, pochodzą odpowiednio z ogniwa Praia Azul formacji Lourinha [podobnego wieku co ogniwo Praia de Amoreira-Porto Novo] i ze stanowiska Pombal, prawdopodobnie również z epoki późnej jury).

Dwa allozaury atakują stojącego "dęba" barozaura. Autor: Fred Wierum [19].

A. lucasi

W 2014 r. Dalman, opierając się na szczątkowym materiale czaszkowym i pozaczaszkowym z późnej jury USA (hrabstwo Montezuma, Colorado), ustanowił nowy gatunek allozaura - Allosaurus lucasi, wcześniej (na konferencji SVP w 2012 r.) określany jako "Montezumasaurus froesei" . Publikacja została przyjęta krytycznie, przez wzgląd na fragmentaryczność materiału kopalnego, słabą jakość ilustracji, czy wątpliwą ważność wskazywanych cech diagnostycznych. Mortimer (online) stwierdził, że A. lucasi to po prostu fragmentaryczny A. fragilis.

Gatunki uważane za synonimy A. fragilis

A. ferox

Gatunek nazwany przez Marsha w 1896 r. na podstawie niekompletnej czaszki i kilku fragmentów szkieletu pozaczaszkowego (YPM 1893) z Wyoming. Później uważano go za synonim A. fragilis (m.in. Molnar [1990], Chure [2000]). Ten drugi autor uznał, że nietypowe cechy tego okazu wynikają z nieprawidłowej rekonstrukcji. Ponieważ Chure dopatrzył się różnic w stosunku do nazwanego przez siebie „A. jimmadseni”, skierował go do A. fragilis. Mortimer (online) uważa go za bliżej nieokreślonego allozauryda z powodu niemożności porównania z Saurophaganax.

Szkielet „Wielkiego Ala Dwa” z zaznaczonymi kośćmi wykazującymi ślady urazów i infekcji. Źródło: Foth i in., 2015. [20].

A. atrox

W 1988 r. Paul zasugerował występowanie w formacji Morrisson dwóch gatunków allozaura - A. fragilis i A. atrox. Nowsze badania wspierają hipotezę mówiącą o jednym gatunku, różnice w materiale kopalnym przypisując zmienności osobniczej (Smith, 1996 i 1999). A. fragilis i A. atrox miałyby się różnić m.in. długością czaszki (u A. fragilis miała być ona krótsza) oraz kształtem rogów na kościach łzowych. Wydaje się jednak, że jest to wynik nieprawidłowo wykonanej rekonstrukcji czaszki złożonej z nieartykułowanych fragmentów (Mortimer, online).

Wątpliwe gatunki lub należące do innych rodzajów

A. tendagurensis

Szczątki A. tendagurensis (pojedyncza kość piszczelowa), które odkryto w Tanzanii, datuje się na kimeryd. Mimo iż przez autorów drugiej edycji The Dinosauria uznany został za ważny gatunek allozaura, mógł być bazalnym tetanurem (Rauhut, 2005) lub wątpliwym gatunkiem teropoda (Glut, 1997). Mimo iż słabo poznany, był dużym teropodem, mierzącym około 10 m długości i ważącym 2,5 t. Carrano i in. (2012) stwierdzili, że nie był on szczególnie podobny do Allosaurus i można go zidentyfikować jedynie jako tetanura. Rauhut (2011) uznał go za nomen dubium z powodu fragmentaryczności materiału i braku cech diagnostycznych. Stwierdził jedynie, ze był to duży tetanur, być może karcharodontozauryd lub megalozaury. Wydaje się więc, że nie należy go łączyć z rodzajem Allosaurus.

A. robustus

O obecności allozaurydów w Australii doniesiono po raz pierwszy w 1981 r. (Molnar i in.) po odkryciu pojedynczej kości piętowej (NMV P150070). Obecnie jednak nie jest ona uważana za szczątki Allosaurus i może pochodzić od megaraptora lub co najmniej neowenatoryda (Hocknull i in., 2009; Benson i in., 2010; 2012; Fitzgerald i in., 2012) lub ewentualnie abelizauroida (Agnolin i in., 2010).

Rekonstrukcja dwóch okazów allozaura: MOR 693 („Wielki Al”) i UUVP 6000. Widoczne różnice w budowie czaszki i wielkości kończyn przednich, mogące świadczyć o przynależności do różnych gatunków. Autor: Scott Hartman. [21].

A. sibiricus

Gatunek nazwany przez Riabinina w 1915 r. na podstawie pojedynczej kości śródstopia z wczesnej kredy Rosji. Carrano i in. (2012) sklasyfikowali go jako teropoda o bliżej niesprecyzowanej pozycji.

A. meriani

Ząb z przełomu jury i kredy Szwajcarii, opisany w 1870 r. przez Greppina jako Megalosaurus meriani. W 1978 r. Olshevsky przypisał go do rodzaju Allosaurus. Wg Carrano i in. był to przedstawiciel Ceratosauria. Wcześniej odnotowano jego podobieństwo do Ceratosaurus.

A. maximus

Zob. opis Saurophaganax

„A. whitei”

Gatunek ten początkowo przypisano do Creosaurus na podstawie okazu AMNH 666, obejmującego niekompletną czaszkę, kręgi przedkrzyżowe, krzyżowe oraz miednicę. W 1996 r. Pickering przypisał go do rodzaju Allosaurus, ale odbyło się to niezgodnie z zasadami ICZN. W związku z tym Chure (2000) odrzucił ważność tego gatunku. Wg Mortimera (online) AMNH 666 pozostaje zbyt słabo opisany, aby zaliczyć go do Allosaurus lub Saurophaganax.

Rekonstrukcja allozaura. Autor: Kaek Starkiller. [22].

Gatunki - podsumowanie

Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że na chwilę obecną najrozsądniejszym wydaje się uznanie jedynie A. fragilis i A. jimmadseni za ważne gatunki. A. lucasi powinien być na ten moment uznany za synonim A. fragilis, należy jednak zaznaczyć, że przyszłe badania mogą to zmienić. A. europaeus prawdopodobnie jest odrębnym gatunkiem, wydaje się jednak, że konieczne są dodatkowe badania.

Paleoekologia

Dwa allozaury wypatrują ofiary wśród apatozaurów i małych ornitopodów Othnielia. Autor: ABelov2014 [23].

Allosaurus był najpospolitszym dużym teropodem na terenie zachodnioamerykańskiej formacji Morrison – 70–75% odnalezionych osobników to allozaury – i był dominującym drapieżnikiem w tamtejszych ekosystemach. W późnej jurze formacja Morrison prawdopodobnie była półpustynią z odrębnymi porami: suchą i deszczową oraz równinami zalewowymi. Roślinność wahała się od nadrzecznych lasów iglastych, paproci i paproci drzewiastych do paprociowych sawann z rzadko rosnącymi drzewami.

Formacja Morrison obfituje w skamieniałości zielenic, grzybów, mchów, skrzypów, paproci, sagowców, miłorzębów oraz przedstawicieli kilku rodzin iglastych. Odkryto tam także szczątki małżów, ślimaków, ryb promieniopłetwych, płazów bezogonowych i ogoniastych, żółwi, sfenodontów, jaszczurek, lądowych i wodnych krokodylomorfów, kilku gatunków pterozaurów, bardzo licznych dinozaurów oraz wczesnych ssaków, takich jak dokodonty, wieloguzkowce i trykonodonty. Do dinozaurów znanych z osadów formacji Morrison należą teropody Ceratosaurus, Ornitholestes i Torvosaurus, zauropody Apatosaurus, Brachiosaurus, Camarasaurus i Diplodocus oraz ptasiomiedniczne Camptosaurus, Dryosaurus i Stegosaurus. Późnojurajskie formacje w Portugalii, gdzie także występował Allosaurus, są uważane za podobne do formacji Morrison, jednak z silniejszym wpływem oceanicznym. Wiele dinozaurów z Ameryki Północnej występowało także w Portugalii lub miało tam swoich odpowiedników (Brachiosaurus i Lusotitan, Camptosaurus i Draconyx).

Allosaurus, podobnie jak inne duże teropody, Ceratosaurus i Torvosaurus, występował zarówno na terenie obecnych Stanów Zjednoczonych, jak i Portugalii. Badania anatomiczne oraz skamieniałości odkrytych w danej lokalizacji sugerują, że te trzy dinozaury zajmowały różne nisze ekologiczne. Ceratozaury i torwozaury mogły być bardziej aktywne w okolicach zbiorników wodnych, miały też niższe, szczuplejsze ciała, co dawało im przewagę w lasach i terenach gęsto zarośniętych, podczas gdy allozaury były masywniej zbudowane, z dłuższymi nogami, szybsze, lecz mniej zwrotne i prawdopodobnie preferowały suche równiny zalewowe. Allosaurus sam także stanowił potencjalne pożywienie dla innych drapieżników, czego dowodzą ślady zębów na stopce kości łonowej allozaura, pozostawione prawdopodobnie przez ceratozaura lub torwozaura. Położenie kości w ciele (wzdłuż dolnej granicy piersi, częściowo osłonięta nogami) oraz fakt, że jest to jedna z najbardziej masywnych kości, dowodzi, że drapieżnik pożywiał się padliną allozaura.

Paleobiologia

Ontogeneza

Obfitość skamieniałości allozaurów z niemal wszystkich grup wiekowych pozwala naukowcom badać schemat ich wzrostu oraz tryb życia. Pokruszone skorupki jaj odnalezione w Kolorado są przypisywane przedstawicielom tego rodzaju. Na podstawie histologicznej analizy kości kończyn górną granicę wieku Allosaurus szacuje się na 22 do 28 lat, co jest porównywalne z szacowaną długością życia innych dużych teropodów, takich jak tyranozaur. Te same badania wskazują, że maksymalne rozmiary były osiągane około 15. r. życia, a przyrost masy wynosił w przybliżeniu 150 kg rocznie (Bybee i in., 2006).

Model allozaura w Bałtowie. Autor zdjęcia: Jakub Hałun [24].

Tkanka rdzenna, odnajdowana u zróżnicowanych dinozaurów, takich jak Tyrannosaurus i Tenontosaurus, została odnaleziona u co najmniej jednego osobnika w kości piszczelowej odkrytej w Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry. Obecnie tkanki tego typu występują jedynie u samic ptaków w okresie rozrodczym, które wykorzystują je w procesie wytwarzania skorupki jaja. Obecność tych tkanek wskazuje płeć zwierzęcia i sugeruje, że osiągnęło ono zdolność reprodukcyjną. Pierścienie przyrostowe kości wykazały, że osobnik ten zmarł w wieku dziesięciu lat, co dowodzi, że zwierzę osiągało dojrzałość płciową wcześniej niż maksymalne rozmiary (Lee i Werning, 2008).

Odkrycie szczątków młodocianego osobnika z niemal kompletnymi kończynami przednimi dowodzi, że kończyny dolne były stosunkowo dłuższe w młodości, a goleń i stopa – stosunkowo dłuższe niż udo. Różnice te sugerują, że młodsze allozaury były szybsze i miały odmienne strategie łowieckie niż dorosłe – prawdopodobnie ścigały niewielkie kręgowce, z wiekiem stając się polującymi z zasadzki dominującymi drapieżnikami (Foster i Chure, 2006). W miarę wzrostu zwierzęcia kość udowa stawała się grubsza, szersza i mniej okrągła w przekroju, mięśnie stawały się krótsze, a wzrost kończyny zwalniał. Zmiany te dowodzą, że kończyny tylne osobników młodocianych były poddawane mniej przewidywalnym naciskom (Loewen et al., 2002).

Odżywianie

Paleontolodzy uznają allozaura za aktywnego drapieżnika polującego na duże zwierzęta. Prawdopodobnie zarówno polował na zauropody i inne dinozaury, jak i żywił się martwymi osobnikami, czego dowodzą ślady zębów na kościach zauropodów oraz zgubione w ich pobliżu zęby allozaurów. Są również dowody na ataki tych drapieżników na stegozaury, takie jak kręg ogonowy allozaura, częściowo wygojony po ranie zadanej kolcem ogonowym stegozaura, oraz U-kształtny ślad ukąszenia na płycie szyjnej stegozaura, odpowiadający kształtem pyskowi allozaura (Carpenter i in., 2005). Badania z lat 90. XX wieku i początków XXI wieku pozwoliły sformułować kilka hipotez na temat odżywiania tego drapieżnika. Robert Bakker, porównując allozaura i kenozoiczne szablozębne ssaki, odnalazł kilka podobnych adaptacji, takich jak redukcja mięśni szczęk i rozwój mięśni szyi, a także zdolność do niezwykle szerokiego otwierania szczęk. Ponieważ allozaur nie miał przypominających szable zębów, Bakker zasugerował inny rodzaj ataku, wykorzystujący adaptacje szyi i szczęk. Stosunkowo niewielkie zęby pełniły w efekcie rolę ząbkowania – przypominającego ząbkowanie piły – ciągnącego się wzdłuż szczęki. Taki typ budowy szczęk pozwalał na wykonywanie licznych cięć powodujących wykrwawienie się ofiary.

Rekonstrukcja głowy allozaura zgodnie z koncepcją ataku Bakkera. Autor: Steveoc 86. [25].

Badania czaszki allozaura wykorzystujące metodę elementów skończonych doprowadziły do podobnych konkluzji. Analiza biomechaniczna wykazała, że czaszka była bardzo silna, lecz ze stosunkowo niewielką siłą ugryzienia. Przy wykorzystaniu wyłącznie mięśni siła ukąszenia wynosiła od 805 do 2148 niutonów – mniej niż w przypadku aligatorów (13 000 N), lwów (4167 N), lampartów (2268 N) – jednak czaszka była w stanie wytrzymać pionowy nacisk na zęby o sile 55 000 N. Badania siły zgryzu dają jednak często sprzeczne wyniki, np. Therrien i in. (2005) stwierdzili, że allozaur gryzł równie mocno jak aligator. Rayfield i współpracownicy sugerują, że Allosaurus używał czaszki jak topora, atakując ofiary otwartą paszczą, tnąc mięso zębami i wyrywając jego kawały nie łamiąc kości – w przeciwieństwie do tyranozaura, o którym uważa się, że był zdolny do gruchotania kości. Sugerują także, że budowa czaszki umożliwiała allozaurowi stosowanie różnej techniki ataku w zależności od ofiary – była ona wystarczająco lekka, by atakować małe i zwinne ornitopody oraz wystarczająco mocna, by wytrzymać uderzenie dużej zdobyczy, takiej jak stegozaury i zauropody. Interpretacja ta była podważana przez innych badaczy, którzy nie znaleźli współczesnej analogii do ataku szczękami niczym toporem i za bardziej prawdopodobne uznali, że czaszka była wytrzymała, aby zrekompensować jej otwartą konstrukcję podczas walki ze zdobyczą. Rayfield i współpracownicy stwierdzili, że Allosaurus rzeczywiście nie ma współczesnych odpowiedników, jednak jego zęby były przystosowane do tego typu ataków, a artykulacje czaszki, uznane przez Frazzettę i Kardonga za problematyczne, faktycznie mogły pomagać w ochronie podniebienia i ograniczaniu nacisków. Badania Snively i in. (2013) wykazały, że allozaur miał stosunkowo lekką czaszkę, zdolną do szybkich pionowych ruchów, podobnie jak u drapieżnych ptaków i przeciwnie do krokodyli i tyranozaurydów, przystosowanych do potężnych, bocznych ruchów głowy prowadzących do rozszarpania zdobyczy. Pośrednio wspiera to więc teorie Bakkera oraz Rayfield i współpracowników.

Koncepcja używania głowy niczym topora została skrytykowana przez Antóna i in. (2003). Ich zdaniem, przy ataku na zauropoda szyja musiałaby być nienaturalnie wygięta do góry, a zderzenie z tak dużą zdobyczą groziłoby zwichnięciem żuchwy. Taki sposób walki nie sprawdziłby się również w czasie polowania na średniej wielkości ornitopody, gdyż wówczas przy ataku z góry zęby natrafiałyby na kości kręgosłupa ofiary. Każdy taki atak pociągałby za sobą znaczne straty w uzębieniu, na co nie mogły sobie pozwolić nawet teropody zdolne do ciągłej wymiany zębów. Wydaje się więc, że allozaury raczej nie posługiwały się swoimi głowami niczym toporami, gdyż taka metoda walki byłaby dla nich po prostu zbyt niebezpieczna. Zamiast tego Antón i współpracownicy sugerują, że allozaur rzeczywiście polował na duże zauropody, ale robił to w inny sposób, gryząc je w wypukłe powierzchnie ciała, a głowa kierowana była do boku. Taki sposób ataku zmniejszał prawdopodobieństwo uszkodzenia żuchwy. Możliwe również, że teropody takie jak Allosaurus wyrywały kawały mięsa z ciał żywych zwierząt i nie musiały wysilać się na zabijanie zdobyczy. Dawało to także możliwość ponownego pożywienia się tą samą ofiarą po jej wyzdrowieniu.

Nie wiadomo więc dokładnie, czym żywił się allozaur i w jaki sposób zabijał swoje ofiary. Bakker (1998), Antón i in. (2003) oraz Rayfield i in. (2001) sugerowali, że były to przede wszystkim zauropody. Współczesne drapieżniki wybierają jednak z reguły najłatwiejszą do upolowania zdobycz. Jak zauważył Gregory Paul (1988), Allosaurus prawdopodobnie nie był zdolny do samotnego polowania na dorosłe zauropody ze względu na średniej wielkości głowę, stosunkowo niewielkie zęby i wielką dysproporcję rozmiarów pomiędzy allozaurem a zauropodem. Porównanie do współczesnych zwierząt prowadzi do podobnych wniosków. Dzisiejsze drapieżniki lądowe rzadko atakują znacznie większą od siebie zdobycz. Np. wielkie koty, zdolne do zabicia dużej zdobyczy, z reguły zadowalają się mniejszymi ofiarami. Nawet lwy, polujące stadnie, w zasadzie nie atakują zwierząt tak dużych jak słonie czy nosorożce. Wypada więc wątpić, by allozaury regularnie polowały na dorosłe zauropody o masie kilkunastu i więcej ton. Możliwe, że zabijały osobniki młodociane lub chore bądź ranne, a nie w pełni dojrzałe i zdrowe. Dodatkowo zasugerowano, że ornitopody były najpowszechniejszą możliwą zdobyczą, a allozaury polowały na nie w podobny sposób jak obecnie duże kotowate – chwytały ofiarę kończynami przednimi, a następnie wykonywały serię ugryzień w szyję, by zmiażdżyć tchawicę. Jest to zgodne z innymi dowodami, wskazującymi że kończyny przednie allozaura były wystarczająco silne do przytrzymania zdobyczy. W czasie ataku na wielkiego zauropoda kończyny przednie byłyby w zasadzie nieprzydatne, co dodatkowo wspiera pogląd, że najczęstszymi ofiarami były mniejsze zwierzęta. Wyniki badań, uzyskane przez Snively i in. (2013) również nie muszą świadczyć o atakowaniu dużych ofiar. Lekka, mobilna czaszka mogła być pomocna zwłaszcza przy polowaniu na mniejsze, zwinniejsze zwierzęta. Wydaje się więc, że podstawą diety allozaura były ornitopody i młode zauropody, ewentualnie również stegozaury. Wielkie zauropody również mogły padać łupem allozaurów, należy jednak przyjąć, że były to głównie osobniki stare, ranne lub chore. Allosaurus był więc zapewne generalistą pokarmowym, zdolnym do pożywiania się różnymi ofiarami.

Inne aspekty odżywiania obejmują budowę oczu, ramion i kończyn tylnych. Kształt czaszki allozaura ograniczał zdolność widzenia stereoskopowego do około 20° szerokości – nieco mniej niż w przypadku współczesnych krokodyli. Podobnie jak u nich zdaje się to wystarczać do ocenienia odległości od łupu i momentu ataku. Podobne pole widzenia sugeruje, że allozaury, podobnie jak krokodyle, polowały z zasadzki. Ramiona, w porównaniu z innymi teropodami, były przystosowane zarówno do trzymania ofiary na dystans, jak i przy ciele, a artykulacja pazurów sugeruje, że mogły być one używane jako haki. Podobnie jak u innych nieptasich teropodów, środek ciężkości był zlokalizowany przed i poniżej stawu biodrowego. Niektórzy autorzy szacowali maksymalną prędkość allozaura na od 30 do 55 km/h (Christiansen, 1998), jednak inni spekulowali, że teropod ten mógł nie być w stanie poruszać się z prędkością przekraczającą 8 m/s (28,8 km/h) (Bates et al., 2009).

Zachowania stadne

Allosaurus jest od dawna opisywany w publikacjach popularnonaukowych oraz literaturze popularnej jako zwierzę polujące stadnie na zauropody i inną dużą zdobycz. Robert Bakker rozszerzył zakres zachowań społecznych o opiekę rodzicielską – obecność zgubionych zębów i pogryzionych kości interpretował jako dowód na przynoszenie przez dorosłe osobniki jedzenia młodym oraz ochronę łupu przed innymi drapieżnikami (Bakker, 1997). Dowody na społeczne zachowania teropodów są jednak nikłe, a kontakty między osobnikami tego samego gatunku mogły obejmować również zachowania antagonistyczne, czego dowodzą ślady urazów na gastraliach (Chure, 2000), ślady ukąszeń na czaszkach (jak np. w przypadku patologicznie zniekształconej czaszki opisanej jako Labrosaurus ferox). Tego typu ugryzienia w głowę mogły służyć ustalaniu dominacji w stadzie lub rozwiązywaniu walk o terytorium (Tanke i Currie, 1998).

Pazur stopy allozaura. Autor zdjęcia: Tomomarusan [26].

Mimo iż allozaury mogły polować w stadach, nowsze badania sugerują, że teropody zamiast współpracy przejawiały zachowania agresywne wobec przedstawicieli tego samego gatunku. Naukowcy zauważyli, że wspólne polowanie na dużą ofiarę – często przypisywane teropodom – jest bardzo rzadkie u kręgowców w ogóle, również współczesne diapsydowe drapieżniki (m.in.: jaszczurki, krokodyle, ptaki) współpracują w ten sposób jedynie okazjonalnie. Zamiast tego są one typowo terytorialne oraz zabijają i zjadają przedstawicieli własnego gatunku. Zgodnie z tą interpretacją nagromadzenie szczątków allozaurów, jak np. w Cleveland-Lloyd, nie jest spowodowane zespołowym polowaniem, lecz faktem, że zwierzęta te gromadziły się, by żywić się martwymi lub słabymi allozaurami. Może to tłumaczyć wysoki odsetek młodych i młodocianych osobników na cmentarzyskach, gdyż są one znacznie częściej zabijane również na żerowiskach współczesnych drapieżników, takich jak Crocodylidae i warany z Komodo. Interpretacja ta stoi w zgodności z teorią Bakkera. Istnieją dowody na kanibalizm allozaurów, takie jak zęby odnalezione w pobliżu fragmentów żeber, ślady ugryzień na łopatkach oraz szkielet skanibalizowanego allozaura wśród kości odnalezionych w miejscu uznanym przez Bakkera za gniazdo.

Mózg i zmysły

Mózg allozaura – według badań tomograficznych puszki mózgowej – był bardziej podobny do mózgów krokodyli niż innych współczesnych archozaurów - ptaków. Struktura narządu statycznego dowodzi, że dinozaur ten trzymał czaszkę dokładnie poziomo. Ucho wewnętrzne budową przypominało krokodyle, więc Allosaurus mógł prawdopodobnie lepiej słyszeć niskie tony, a mieć problemy z wyższymi. Opuszki węchowe były duże i zdają się być dobrze wykształcone do wychwytywania zapachów, choć obszar służący do wychwytywania zapachów był stosunkowo niewielki (Rogers, 1999). Mózg był prawdopodobnie podzielony na trzy części: przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie (wskazuje na to budowa jamy wewnątrzczaszkowej). Przodomózgowie składało się z cylindrycznego kanału prowadzącęgo do opuszek węchowych z wnętrza mózgoczaszki. Kanał ten zwęża się we wszystkich wymiarach, a rozszerza się boczne dopiero przy opuszkach węchowych

Rekonstrukcja allozaura w towarzystwie dwóch apatozaurów. Autor: Melissa Frankford [27].

Allozaur w kulturze masowej

Podobnie jak Tyrannosaurus, allozaur stał się w kulturze masowej kwintesencją dużego mięsożernego dinozaura. Jest pospolitym dinozaurem w muzeach, głównie ze względu na wykopaliska w Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry. Od 1976 r. – w wyniku współpracy – 38 muzeów z ośmiu krajów na trzech kontynentach ma w swoich zbiorach skamieniałości pochodzące z Cleveland-Lloyd. Allosaurus jest oficjalnym symbolem – skamieniałością stanu Utah (ang. state fossil – skamieniałość stanowa).

Od początku XX wieku allozaur jest często przedstawiany w kulturze popularnej. To czołowy drapieżnik zarówno w powieści Arthura Conan Doyle'a "Zaginiony świat" z 1912 r., jak i jej filmowej adaptacji z 1925 r. – pierwszym pełnometrażowym filmie, w którym pojawiły się dinozaury. Później pojawił się w filmie "The Beast of Hollow Mountain" z 1956 r. oraz w "The Valley of Gwangi" z 1969 r. Tytułowy Gwangi jest allozaurem, choć Ray Harryhausen jego postać wzorował na wizerunku tyranozaura z obrazu Charlesa R. Knighta. Allozaur pojawił się także w filmie wytwórni Hammer Film Productions "Milion lat przed naszą erą" z 1966 r. oraz w "The Land That Time Forgot" z 1975 r. Spośród filmów popularnonaukowych allozaur był przedstawiony w drugim i piątym (zob. "A". robustus) odcinku serialu BBC Wędrówki z dinozaurami, a także w specjalnym odcinku Wędrówek z dinozaurami – Balladzie o Wielkim Alu, który opowiada historię życia osobnika o przezwisku „Wielki Al”.

Allozaur pojawił się również w serialu paradokumentalnym ”Jurajscy Wojownicy”. W odcinku zatytułowanym ”Najwięksi Zabójcy” ukazano go jako szczytowego drapieżnika późnej jury Ameryki Północnej, polującego na ogromne zauropody. W kolejnym odcinku (”Myśliwy Upolowany”) przedstawiono konkurencję między allozaurem a ceratozaurem. Ten pierwszy, wg twórców serialu większy, silniejszy i inteligentniejszy, w jednej ze scen zabija dwa ceratozaury, sam jednak odnosi groźne rany. Kolejnym programem popularnonaukowym, w którym znalazło się miejsce dla omawianego tu teropoda, był produkcja z 2011 r., zatytułowana „Dinosaur Revolution” (zob. Torvosaurus#Torvosaurus w mediach). Następna produkcja z udziałem allozaura to serial BBC „Planeta Dinozaurów” z 2011 r. Allosaurus stacza tam przegraną walkę ze stegozaurem, lecz później udaje mu się upolować kamptozaura. Scena ataku na ornitopoda została przedstawiona zgodnie z koncepcją Bakkera. Allozaur wykonuje atak z góry i posługuje się swoją głową niczym siekierą, zadając serię cięć, prowadzących do wykrwawienia ofiary. Niestety chwilę po udanym polowaniu pojawia się większy od niego zaurofaganaks, który odbiera mu zdobycz.

Spis gatunków

Allosaurus	Marsh, 1877	?= Antrodemus
= Creosaurus	Marsh, 1878
= Labrosaurus	Marsh, 1879
?= Epanterias	Cope, 1878
A. fragilis	Marsh, 1877
= Allosaurus lucaris	Marsh, 1878
= Epanterias amplexus	Cope, 1878
= Camptonotus amplus	Marsh, 1879
= Labrosaurus lucaris	(Marsh, 1878) Marsh, 1879
= Labrosaurus ferox	Marsh, 1884
= Camptosaurus amplus	(Marsh, 1879) Marsh, 1885
= Allosaurus ferox	Marsh, 1896
= Labrosaurus fragilis	(Marsh, 1877) Nopsca, 1901
= Antrodemus lucaris	(Marsh, 1878) Hay, 1902
= Antrodemus fragilis	(Marsh, 1877) Lapparent i Zbyszewski, 1957
= Antrodemus ferox	(Marsh, 1896) Ostrom i McIntosh, 1966
= Allosaurus amplexus	(Cope, 1878) Paul, 1988
= Allosaurus "whitei"	Pickering, 1996
= Allosaurus "carnegeii"	Levin, 2003
?A. europaeus	Mateus, Walen i Antunes, 2006	?= A. fragilis
A. jimmadseni	Chure & Loewen, 2020
= A. "jimmadseni"	Chure, 2000	nomen nudum
?A. tendagurensis	Janensch, 1925	nomen dubium
Allosaurus maximus	(Stovall & Langston, 1950) Smith, 1998	= Saurophaganax maximus
?Allosaurus medius	Marsh, 1888
A. lucasi	Dalman, 2014	(nomen dubium); ?= A. fragilis
= "Montezumasaurus froesei"	Dalman, Carabajal i Currie, 2012 vide Stuchlik, 2014	nomen nudum

Bibliografia

Agnolin, F.L., Ezcurra, M.D., Pais, D.F.,Salisbury, S.W. (2010). "A reappraisal of the Cretaceous non-avian dinosaur faunas from Australia and New Zealand: Evidence for their Gondwanan affinities". Journal of Systematic Palaeontology. 8 (2): 257–300. doi:10.1080/14772011003594870.

Antón, M., Sanchez, I.M., Salesa, M.J. & Turner, A. (2003) "The Muscle-Powered Bite of Allosaurus (Dinosauria; Theropoda): an Interpretation of Cranio-Dental Morphology" Estudios Geologicos, 59, 313-323.

Benson, R.B.J., Carrano, M.T. & Brusatte, S.L. (2010) "A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic" Naturwissenschaften, 97, 71-78.

Benson, R.B.J., Rich, T.H., Vickers-Rich, P. & Hall, M. (2012) "Theropod Fauna from Southern Australia Indicates High Polar Diversity and Climate-Driven Dinosaur Provinciality" PLoS ONE, 7(5), e37122. doi:10.1371/journal.pone.0037122

Benson, R.B.J., Campione, N.E., Carrano, M.T., Mannion, P.D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D.C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Bybee, P.J., Lee, A.H., Lamm, E.T. (2006). "Sizing the Jurassic theropod dinosaur Allosaurus: Assessing growth strategy and evolution of ontogenetic scaling of limbs". Journal of Morphology. 267 (3): 347–359. doi:10.1002/jmor.10406.

Carpenter, K., Sanders, F., McWhinney, L., Wood, L. (2005). "Evidence for predator-prey relationships: Examples for Allosaurus and Stegosaurus.". In Carpenter, Kenneth. The Carnivorous Dinosaurs. Indiana University Press. 325–50

Carrano, M.T., Benson, R.B.J. & Sampson, S.D. (2012). "The phylogeny of Tetanurae (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 10(2), 211-300. doi: 10.1080/14772019.2011.630927.

Carrano, M.T., Loewen, M.A., Evers, S. (2018). “Comment (Case 3506) — Conservation of Allosaurus Marsh, 1877 (Dinosauria, Theropoda): additional data in support of the proposed neotype for its type species Allosaurus fragilis Marsh, 1877. The Bulletin of Zoological Nomenclature, 75(1), 59-64.

Chure, D.J. (2000). A new species of Allosaurus from the Morrison Formation of Dinosaur National Monument (Utah–Colorado) and a revision of the theropod family Allosauridae. dysertacja doktorska. Columbia University.

Chure, D.J., Loewen, M.A. (2020). "Cranial anatomy of Allosaurus jimmadseni, a new species from the lower part of the Morrison Formation (Upper Jurassic) of Western North America". PeerJ. 8: e7803. doi:10.7717/peerj.7803.

Fitzgerald, E.M.G., Carrano M.T., Holland T., Wagstaff B.E., Pickering D., Rich T.H. & Vickers-Rich P. (2012) "First ceratosaurian dinosaur from Australia" Naturwissenschaften, 99(5), 397-405. doi:10.1007/s00114-012-0915-3

Foster, J.R. (2003). Paleoecological Analysis of the Vertebrate Fauna of the Morrison Formation (Upper Jurassic), Rocky Mountain Region, U.S.A. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 23. Albuquerque, New Mexico: New Mexico Museum of Natural History and Science. 29.

Foster, J.R., Chure, D.J. (2006). "Hindlimb allometry in the Late Jurassic theropod dinosaur Allosaurus, with comments on its abundance and distribution". In Foster, John R.; Lucas, Spencer G. Paleontology and Geology of the Upper Jurassic Morrison Formation. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 36. Albuquerque, New Mexico: New Mexico Museum of Natural History and Science. 119–122.

Foth, C., Evers, S., Pabst, B., Mateus, O.; Flisch, A., Patthey, M., Rauhut, O.W.M. (2015). "New insights into the lifestyle of Allosaurus (Dinosauria: Theropoda) based on another specimen with multiple pathologies". PeerJ PrePrints. 3: e824v1. doi:10.7717/peerj.940.

Frazzetta, T. H., Kardong, K. V. (2002). "Prey attack by a large theropod dinosaur". Nature. 416 (6879): 387–388. doi:10.1038/416387a.

Hocknull, S.A., White, M.A., Tischler, T.R., Cook, A.G., Calleja, N.D., Sloan, T., Elliott, D.A., (2009). Sereno, P., ed. "New Mid-Cretaceous (Latest Albian) Dinosaurs from Winton, Queensland, Australia". PLoS ONE. 4 (7): e6190. doi:10.1371/journal.pone.0006190.

Holtz, T.R.Jr., Molnar, R.E., Currie, P.J. (2004). "Basal Tetanurae". W: Weishampel D.B., Dodson, P. Osmólska, H. The Dinosauria (2. ed.). Berkeley: University of California Press. 71–110

International Commission on Zoological Nomenclature 2023 Opinion 2486 (Case 3506) - Allosaurus Marsh, 1877 (Dinosauria, Theropoda): usage conserved by designation of a neotype for its type species Allosaurus fragilis Marsh, 1877. The Bulletin of Zoological Nomenclature, 80(1) : 65-68. [[29]]

Lee, A.H., Werning, S. (2008). "Sexual maturity in growing dinosaurs does not fit reptilian growth models". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 105 (2): 582–587.

Lessner, E. J.; Cranor, C.; Hunt-Foster, R.; Holliday, C. M. (2023). "Endocranial anatomy of Allosaurus supports neural trends among non-avian theropod dinosaurs". Journal of Vertebrate Paleontology. e2236161. [30]

Loewen, M.A. (2002). "Ontogenetic changes in hindlimb musculature and function in the Late Jurassic theropod Allosaurus". Journal of Vertebrate Paleontology. 22 (3, Suppl.): 80.

Loewen, M.A., Chure, D.J. (2010). “Comment on the proposed conservation of usage of Allosaurus Marsh, 1877 (Dinosauria, Theropoda) by designation of a neotype for its type species Allosaurus fragilis Marsh, 1877”. Bulletin of Zoological Nomenclature. 67(3), 255-256.

Madsen, J.H.Jr. (1993) [1976]. Allosaurus fragilis: A Revised Osteology. Utah Geological Survey Bulletin 109 (2nd ed.). Salt Lake City: Utah Geological Survey.

Malafaia, E.; Mocho, P.; Escaso, F.; Narvaéz, I.; Ortega, F. (2024). "Taxonomic and stratigraphic update of the material historically attributed to Megalosaurus from Portugal". Acta Palaeontologica Polonica. 69 (2): 127–171 [31]

Molnar, R.E., Flannery, T.F., Rich, T.H.V. (1981). "An allosaurid theropod dinosaur from the Early Cretaceous of Victoria, Australia". Alcheringa. 5 (2): 141–146. doi:10.1080/03115518108565427.

Mortimer, M. (2020 online) [32].

Paul, G.S. (1988). "Genus Allosaurus". Predatory Dinosaurs of the World. New York: Simon & Schuster. pp. 307–313.

Paul, G.S., Carpenter, K. (2010) “Allosaurus Marsh, 1877 (Dinosauria, Theropoda): proposed conservation of usage by designation of a neotype for its type species Allosaurus fragilis Marsh, 1877. Bulletin of Zoological Nomenclature 67(1) 53-56.

Rauhut, O.W.M. (2011). "Theropod dinosaurs from the Late Jurassic of Tendaguru (Tanzania)". Special Papers in Palaeontology. 86: 195–239.

Rayfield, E.J., Norman, D.B. Horner, C.C., Horner, J.R., Smith, P.M., Thomason, J.J., Upchurch, P. (2001). "Cranial design and function in a large theropod dinosaur". Nature. 409 (6823): 1033–1037. doi:10.1038/35059070.

Rogers, S.W. (1999). "Allosaurus, crocodiles, and birds: Evolutionary clues from spiral computed tomography of an endocast". The Anatomical Record. 257 (5): 163–173

Snively, E., Cotton, J.R., Ridgely, R. & Witmer, L.M. (2013) "Multibody dynamics model of head and neck function in Allosaurus (Dinosauria, Theropoda)" Palaeontologia Electronica, 16(2), 11A. [palaeo-electronica.org/content/2013/389-allosaurus-feeding]

Therrien, F., Henderson, D., Ruff , C. (2005) “Bite Me – Biomechanical Models of Theropod Mandibles and Implications for Feeding Behavior”. W: The carnivorous dinosaurs. Carpenter, K.(ed.). Indiana University Press, 179–198, 228.

Yun, C. (2019) "Comment (Case 3506) - Support for USNM 4734 being designated as the neotype specimen of Allosaurus fragilis Marsh, 1877 (Dinosauria, Theropoda). The Bulletin of Zoological Nomenclature 76(1): 53-54. [33].

Xing, L., Rothschild, B.M., Du,C., Wang, D., Wen, K.,& Su, J. (2022) 'New palaeopathology cases of Allosaurus fragilis (Dinosauria: Theropoda)." Historical Biology, DOI: 10.1080/08912963.2022.2155817