Prosaurolophus

Autor:	Jakub Starzyński
Korekta:	Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Michał Siedlecki

---

Prosaurolophus (prozaurolof)
Długość	ok. 8,5 m
Masa	ok. 3 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Kanada - Alberta (środkowe i górne pokłady formacji Dinosaur Park) USA - Montana (górne pokłady formacji Two Medicine i formacja Bearpaw)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 75,8-74 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ornithopoda Iguanodontia Hadrosauridae Saurolophinae Saurolophini
Rekonstrukcja głowy Prosaurolophus. Autor: Steveoc 86 [5]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Elokalizacja formacji Dinosaur Park.\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"lokalizacja formacji Dinosaur Park.\n","link":"","lat":49.2000000000000028421709430404007434844970703125,"lon":-110.400000000000005684341886080801486968994140625,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Elokalizacja formacji Two Medicine.\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"lokalizacja formacji Two Medicine.\n","link":"","lat":48.074166666666997116408310830593109130859375,"lon":-112.2994444444399988469740492291748523712158203125,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Elokalizacja formacji Bearpaw.\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"lokalizacja formacji Bearpaw.\n","link":"","lat":48.25,"lon":-109.5,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Prosaurolophus był rodzajem dużego hadrozauryda z grupy hadrozaurów płaskogłowych, żyjącego drugiej połowie epoki późnej kredy na terenie obecnych Kanady i USA. Pomimo znalezienia licznego materiału kopalnego, takson ten pozostaje stosunkowo słabo zbadany.

Etymologia

Nazwa rodzajowa oznacza "przed Saurolophus", gdyż początkowo uznawano ten rodzaj za przodka opisanego wcześniej zaurolofa. Epitet gatunkowy maximus oznacza "największy", co odnosi się do jego dużych rozmiarów.

Historia odkryć

Szczątki prozaurolofa zostały znalezione w górnych pokładach kanadyjskiej formacji Dinosaur Park przez słynnego amerykańskiego paleontologa Barnuma Browna w 1915 roku, a już rok później przez niego opisane. Okolica pyska odnalezionej wtedy czaszki była zdeformowana, w taki sposób, że wyglądała na dłuższą, niż w rzeczywistości była. Nieuszkodzoną czaszkę wraz z kompletnym szkieletem pozaczaszkowym w 1924 roku odnalazł słynny kanadyjski paleontolog William Parks. Od odkryć wspomnianych naukowców odnaleziono liczne (ponad 20 osobników) szczątki należące do tego gatunku, m.in. 3 czaszki należące do młodocianych przedstawicieli S. maximus odkryte w pokładach formacji Bearpaw, młodszej od Dinosaur Park (Drysdale i in., 2019).

Znany amerykański paleontolog John Horner w 1992 roku opisał z pokładów formacji Two Medicine z Montany pozostałości kilku przedstawicieli rodzaju Prosaurolophus i uznał je za należące do nowego gatunku, który nazwał P. blackfeetensis. Od gatunku typowego różnić się miał wyglądem grzebienia oraz wyższą i nachyloną pod ostrzejszym kątem trzewioczaszką (Horner, 1992). Jednakże późniejsze badania wykazały, że różnice te nie są wystarczające do wydzielenia nowego gatunku i mieszczą się w zakresie zmienności osobniczej P. maximus , przez co P. blackfeetensis obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego, tym samym poszerzając jego zasięg geograficzny oraz czasowy (McGarrity i in., 2013).

Materiał kopalny

Szkielet P. maximus na wystawie w Królewskim Muzeum w Ontario. Autor zdjęcia: Daderot [1].

Holotypem P. maximus jest okaz AMNH 5386 - stosunkowo kompletna, lecz zdeformowana w okolicy pyska czaszka (brakuje kości przedzębowej i części k. zębowej. Materiał przypisany to liczne inne czaszki i elementy szkieletu pozaczaszkowego, m.in. MOR 454 (niekompletna, dysartykułowana czaszka, okaz typowy P. blackfeetensis), CMN 2870, ROM 787, ROM 1928, TMM 41262, TMP 1984.001.0001 oraz USNM 12712 (prawie kompletne lub kompletne artykułowane czaszki z Dinosaur Park), CMN 2277 - artykułowana czaszka ze zrekonstruowaną okolicą oczodołu w gipsie, TMP 1981.023.0140 - mózgoczaszka z częściowym dachem czaszki, TMP 2006.012.0096- artykułowany dach czaszki z dysartykułowaną k. kwadratową, CMN 185 - izolowaną k. czołową.

Budowa i paleobiologia

Porównanie rozmiarów prozaurolofa z człowiekiem. Autor: Connor Ashbridge [2].

Prozaurolof był jednym z roślejszych dinozaurów kaczodziobych. Wyglądem przypominał nieco inne hadrozaury płaskogłowe, takie jak brachylofozaur, czy zaurolof. Wyróżniał się niewielkim, trójkątnym lekko wygiętym grzebieniem tworzonym przez kości nosowe. Rósł on nie zmieniając swojej pozycji, przez co podejrzewa się, że mógł stanowić podstawę pod duże skupisko tkanki miękiej pełniącej funkcję pokazową (możliwe, że nadmuchiwane worki nosowe - patrz grafika poniżej). Jego czaszka była dłuższa niż czaszka zaurolofa, lecz miała skróconą kość czołową - cechę obecną u hadrozaurów grzebieniastych. Jego ciało pokryte było w większości niewielkimi łuskami, pomiędzy którymi w okolicach pasu barkowego występowały większe łuski.

Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Slate Weasel [3].

Podobnie jak inne hadrozaurydy , prozaurolof był roślinożercą, najprawdopodobniej odżywiającym się liśćmi i innymi zielnymi częściami roślin iglastych (McKellar i in., 2019). W rozdrabnianiu pokarmu pomagał mu szeroki dziób, za którym znajdowały się 4 baterie zębowe, które razem z wydatnymi policzkami pozwalały na żucie pokarmu. Zazwyczaj czworonożny, w razie potrzeby zapewne potrafił poruszać się na 2 nogach. Odkrycie kilku osobników prozaurolofa w jednym złożu kości w Montanie wskazuje, że dinozaur ten prawdopodobnie prowadził stadny tryb życia, przynajmniej sezonowo. Niewykluczone, że podczas godów lub w przypadku ataku drapieżnika na stado, prozaurolofy mogły wykorzystywać swoje grzebienie lub rozwinięte na nich worki nosowe do konkurencji o partnera lub do alarmowania pozostałych członków grupy. Obecnie nie wiemy, czy u tego rodzaju występował dymorfizm płciowy, dlatego wspomniane zachowanie godowe jest czysto spekulatywne (komentarz własny).

Środowisko życia

Szczątki P. maximus znaleziono zarówno na terenach dzisiejszej Kanady (Alberta, formacja Dinosaur Park) jak i USA (Montana, formacje Two Medicine i Bearpaw).

Wielcy roślinożercy formacji Dinosaur Park. Prozaurolof znajduje się po prawej stronie, w tle, na lewo od stada styrakozaurów. Autor: Julius T. Csotonyi. [4].

Pierwsza formacja stanowi pozostałości rzeki płynącą niegdyś równiną zalewową. Gdy Morze Dalekiego Zachodu posuwało się na zachód, były to tereny bagniste o klimacie cieplejszym niż dzisiejsza Alberta, z chłodnymi, ale nie mroźnymi zimani. Iglaki dominowały w koronach lasów, w podszyciu rosły paprotniki i rośliny kwiatowe. Odnaleziono także szczątki m.in.: ceratopsów - [[Styracosaurus|styrakozaura], [Chasmosaurus belli i C. irvinensis , innych kaczodziobych - korytozaura i lambeozaura , ankylozaurów- anodontozaura, edmontonii i panoplozaura i tyranozaurydów - gorgozaura.

Tereny Two Medicine leżały daleko od morza i wyżej niż Dinosaur Park, było tam mniej wilgotno. Występowała tam sezonowść klimatyczna z podziałem na klimat suchy i mokry. Jej tereny porastały lasy iglaste charakterystyczne dla terenu wyżynnego. Tam odnaleziono także szczątki m.in.: płazów - albanerpetont, habrozaur, ceratopsów - stellazaura, prenoceratopsa czy einiozaura, innych hadrozaurów - majazaury, grypozaura, czy hypakrozaura, teropodów - bambiraptora , daspletozaura i kilku innych dinozaurów.

Osady formacji Bearpaw są ubogie w skamieniałości dinozaurów, ale znamy z niej kilka rodzajów np: daspletozaura, stegocerasa, czy edmontonię. Znane są z niej za to liczne pozostałości gadów morskich: plezjozaurów np: Albertonectes,czy Dolichorhynchops, mozazaurów tj. Mosasaurus i Tylosaurus oraz morskich żółwi.

Klasyfikacja

Prozaurolof zazwyczaj jest uznawany za członka podrodziny hadrozaurów płaskogłowych w plemieniu Saurolophini, jako takson siostrzany zaurolofa (np: Godefroit i in., 2008; Kobayashi i in., 2019; Rozadilla i in., 2022); takson siostrzany dla kladu obejmującego zaurolofa i augustynolofa, co pokazano na poniższym kladogramie (Prieto-Márquez i in., 2014), takson siostrzany dla kladu obejmującego bonapartezaura i zaurolofa (Cruzado-Caballero i Powell, 2017) lub takson siostrzany dla kladu zawierającego kamujzaura, augustynolofa i zaurolofa (Prieto-Márquez i Wagner, 2023).

Kladogramy są powszechnym sposobem przedstawiania hipotez o pokrewieństwach między organizmami. Ich interpretacja wymaga pewnych umiejętności, dlatego też dowiedz się Jak czytać kladogramy.

Saurolophini	Prosaurolophus maximus Augustynolophus morrisi Saurolophus osborni Saurolophus angustirostris

Kladogram ukazujący relacje Prosaurolophus w obrębie Saurolophini (za: Prieto-Márquez i in., 2014.).

Spis gatunków

Prosaurolophus	Brown, 1916
P. maximus	Brown, 1916
= P. blackfeetensis	Horner, 1992

Bibliografia

Brown, B. (1916). "A new crested trachodont dinosaur, Prosaurolophus maximus". Bulletin of the AMNH; v. 35, article 37.

Cruzado-Caballero, P.; Powell, J. E. (2017). "Bonapartesaurus rionegrensis, a new hadrosaurine dinosaur from South America: implications for phylogenetic and biogeographic relations with North America". Journal of Vertebrate Paleontology 37. 1–16 [6]

Drysdale, E. T., Therrien, F., Zelenitsky, D. K., Weishampel, D. B., & Evans, D. C. (2019). "Description of juvenile specimens of Prosaurolophus maximus (Hadrosauridae: Saurolophinae) from the Upper Cretaceous Bearpaw Formation of southern Alberta, Canada, reveals ontogenetic changes in crest morphology". Journal of Vertebrate Paleontology, 38(6), e1547310. [doi:10.1080/02724634.2018.1547310]

Godefroit, P., Hai, S., Yu, T. & Lauters, P. (2008) "New hadrosaurid dinosaurs from the uppermost Cretaceous of north-eastern China" Acta Palaeontologica Polonica, 53(1), 47–74.

Paul, G. S. (2016). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press. p. 333

Horner, J. R. (1992). "Cranial morphology of Prosaurolophus (Ornithischia: Hadrosauridae) with descriptions of two new hadrosaurid species and an evaluation of hadrosaurid phylogenetic relationships". Museum of the Rockies Occasional Paper. 2: 1–119.

Kobayashi, Y., Nishimura, T., Takasaki, R., Chiba, K., Fiorillo, A.R., Tanaka,K., Chinzorig, T., Sato, T. & Sakurai, K. (2019). "A New Hadrosaurine (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Marine Deposits of the Late Cretaceous Hakobuchi Formation, Yezo Group, Japan". Scientific Reports. 9 (1): 1–14. [7]

McGarrity, C. T.; Campione, N. E.; Evans, D. C. (2013). "Cranial anatomy and variation in Prosaurolophus maximus (Dinosauria: Hadrosauridae)". Zoological Journal of the Linnean Society. 167 (4): 531–568 [8]

McKellar, R. C.; Jones, E.; Engel, M. S.; Tappert, R.; Wolfe, A. P.; Muehlenbachs, K.; Cockx, P.; Koppelhus, E. B.; Currie, P. J. (29 November 2019). "A direct association between amber and dinosaur remains provides paleoecological insights". Scientific Reports. 9 (17916): 17916. [9]

Prieto-Márquez, A. (2010). "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods." Zoological Journal of the Linnean Society, 159: 435–502.

Prieto-Márquez, A. & Wagner, J.R. (2023). “A new ‘duck-billed’ dinosaur (Ornithischia:Hadrosauridae) from the upper Campanian of Texas points to a greater diversity of early hadrosaurid Offshoots.” Cretaceous Research. [10]

Prieto-Márquez, A.; Wagner, J. R.; Bell, P. R.; Chiappe, L. M. (2014). "The late-surviving 'duck-billed' dinosaur Augustynolophus from the upper Maastrichtian of western North America and crest evolution in Saurolophini". Geological Magazine. 152 (2): 225–241. [11]

Rozadilla, S., Brissón-Egli, F., Agnolín, L.F., Aranciaga-Rolando, A.M., Novas, F.E. (2022). "A new hadrosaurid (Dinosauria: Ornithischia) from the Late Cretaceous of northern Patagonia and the radiation of South American hadrosaurids". Journal of Systematic Palaeontology[12]