Prosaurolophus: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Anulowanie wersji nr 19625 utworzonej przez Kamil Kamiński (dyskusja))
m (linkowanie, niepotrzebne spacje)
(Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
Do aktualizacji (za Prieto-Márquez et al. 2014).
 
 
 
{{DISPLAYTITLE:''Prosaurolophus''}}
 
{{DISPLAYTITLE:''Prosaurolophus''}}
<small>
+
{{Opis
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
+
|Autor                 = [[Jakub Starzyński]]
| Autor:
+
|Korekta                = [[Maciej Ziegler]], [[Łukasz Czepiński]], [[Michał Siedlecki]]
| Korekta:
+
|nazwa                  = ''Prosaurolophus'' (prozaurolof)
|-
+
|długość                = ok. 8,5 m
| [[Jakub Starzyński]]
+
|wysokość              =
| [[Maciej Ziegler]], [[Łukasz Czepiński]]
+
|masa                  = ok. 3 t
|}
+
|dieta                  = roślinożerny
</small>
+
|miejsce                = [[Kanada]] - Alberta
 
 
----
 
 
 
{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
 
! colspan=2 | ''Prosaurolophus'' (prozaurolof)
 
|-
 
! '''Długość''':
 
| 9 m
 
 
 
|-
 
! '''Masa''':
 
| 2-3,5 t
 
 
 
|-
 
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
 
| [[Kanada]] - Alberta
 
  
<small>([[formacja Dinosaur Park]])</small>
+
<small>(środkowe i górne pokłady [[formacja|formacji]] [[Dinosaur Park]])</small>
 +
<hr>
  
 
[[USA]] - Montana
 
[[USA]] - Montana
  
<small>([[formacja Two Medicine]])</small>
+
<small>(górne pokłady formacji [[Two Medicine]] i formacja [[Bearpaw]])</small>
|-
+
|czas                  = {{Występowanie|75.8|74}}
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
+
ok. 75,8<ref>Eberth, D. A., Evans, D. C., Ramezani, J., Kamo, S. L., Brown, C. M., Currie, P. J., & Braman, D. R. (2023). "Calibrating geologic strata, dinosaurs, and other fossils at Dinosaur Provincial Park (Alberta, Canada) using a new CA-ID-TIMS U–Pb geochronology". Canadian Journal of Earth Sciences. [[doi:10.1139/cjes-2023-0037]]</ref>-74 <ref>Drysdale i in., 2019</ref>[[Ma]] <br>
| 76-75 Ma
+
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small>
 
+
|systematyka            =
<small>późna [[kreda]] (późny [[kampan]])</small>
+
[[Dinosauria]]
|-
 
! '''Systematyka'''
 
| [[Dinosauria]]
 
  
 
[[Ornithischia]]
 
[[Ornithischia]]
 
[[Cerapoda]]
 
  
 
[[Ornithopoda]]
 
[[Ornithopoda]]
Linia 55: Linia 33:
  
 
[[Saurolophini]]
 
[[Saurolophini]]
|-
+
|grafika                = Prosaurolophus Maximus.jpg
| colspan=2 |[[Plik:Prosaurolophus.jpg|400px|]]
+
|podpis                = Rekonstrukcja głowy ''Prosaurolophus''. Autor: Steveoc 86 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_Maximus.jpg]
<small>Rekonstrukcja przyżyciowa gatunku typowego ''P. maximus'' [http://dinodata.org].</small>
+
|PorównanieGrupa        =
|}
+
|PorównanieDługość      =
 +
|mapa                  =
 +
<display_points type="terrain" zoom=4>
 +
49.2°N 110.4°W~lokalizacja formacji Dinosaur Park.
 +
48°04′27″N 112°17′58″W~lokalizacja formacji Two Medicine.
 +
48°15′0″N 109°30′0″W~lokalizacja formacji Bearpaw.
 +
</display_points>
 +
}}
 +
==Wstęp==
 +
''Prosaurolophus'' był rodzajem dużego [[Hadrosauridae|hadrozauryda]] z grupy [[Saurolophinae|hadrozaurów płaskogłowych]], żyjącego drugiej połowie epoki późnej kredy na terenie obecnych Kanady i USA. Pomimo znalezienia licznego materiału kopalnego, takson ten pozostaje stosunkowo słabo zbadany.
 +
 
 +
==Etymologia==
 +
Nazwa rodzajowa oznacza "przed ''[[Saurolophus]]''", gdyż początkowo uznawano ten rodzaj za przodka opisanego wcześniej zaurolofa. Epitet gatunkowy ''maximus'' oznacza "największy", co odnosi się do jego dużych rozmiarów.
  
==Wstęp==
+
==Historia odkryć==
Prozaurolof był dużym ornitopodem. [[Gatunek]] typowy został opisany przez Barnuma [[Brown]]a w [[1916]] na podstawie czaszki z formacji [[Dinosaur Park]]. Drugi zaś przez [[Jack Horner|Jacka Horner]]a w [[1992]] na podstawie kości z formacji [[Two Medicine]]. Żył w późne kredzie 76-75 Ma (późny [[kampan]]). Nazwa [[rodzaj]]owa można przetłumaczyć na "przed zaurolofem" lub "przed jaszczurzym grzebieniem".
+
Szczątki prozaurolofa zostały znalezione w górnych pokładach kanadyjskiej [[formacja|formacji]] [[Dinosaur Park]] przez słynnego amerykańskiego paleontologa [[Barnum Brown|Barnuma Browna]] w 1915 roku, a już rok później przez niego opisane. Okolica pyska odnalezionej wtedy czaszki była zdeformowana, w taki sposób, że wyglądała na dłuższą, niż w rzeczywistości była. Nieuszkodzoną czaszkę wraz z kompletnym szkieletem pozaczaszkowym w 1924 roku odnalazł słynny kanadyjski paleontolog [[William Parks]]. Od odkryć wspomnianych naukowców odnaleziono liczne (ponad 20 osobników) szczątki należące do tego gatunku, m.in. 3 czaszki należące do młodocianych przedstawicieli ''S. maximus'' odkryte w pokładach formacji [[Bearpaw]], młodszej od Dinosaur Park (Drysdale i in., 2019).
  
==Budowa i materiał kopalny==
+
Znany amerykański paleontolog [[John Horner]] w 1992 roku opisał z pokładów formacji [[Two Medicine]] z Montany pozostałości kilku przedstawicieli rodzaju ''Prosaurolophus'' i uznał je za należące do nowego gatunku, który nazwał ''P. blackfeetensis''. Od gatunku typowego różnić się miał wyglądem grzebienia oraz wyższą i nachyloną pod ostrzejszym kątem trzewioczaszką (Horner, 1992). Jednakże późniejsze badania wykazały, że różnice te nie są wystarczające do wydzielenia nowego gatunku i mieszczą się w zakresie zmienności osobniczej ''P. maximus'', przez co ''P. blackfeetensis'' obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego, tym samym poszerzając jego zasięg geograficzny oraz czasowy (McGarrity i in., 2013).
Okazem [[holotyp]]owym gatunku ''P. maximus'' jest czaszka. Poza tym znaleziono ponad 20 szkieletów osobników młodych i dorosłych tego samego gatunku. ''Prosaurolophus'' budową pozaczaszkową nie wyróżniał się od pozostałych [[hadrozauryd]]ów.  
 
  
''P. blackfeetensis'' ma różnić się od ''P. maximus'' wyłączniem kości przedczołowej i przedszczękowej od bocznej wklęsłości kości nosowej a także wielkością grzebienia.
+
==Materiał kopalny==
 +
[[Plik: Prosaurolophus maximus, Red Deer River, Alberta, collected 1921 by Levi Sternberg - Royal Ontario Museum - DSC09845.JPG|thumb|300px|Szkielet ''P. maximus'' na wystawie w Królewskim Muzeum w Ontario. Autor zdjęcia: Daderot [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_maximus,_Red_Deer_River,_Alberta,_collected_1921_by_Levi_Sternberg_-_Royal_Ontario_Museum_-_DSC09845.JPG].]]
 +
[[Holotyp|Holotypem]] ''P. maximus'' jest okaz AMNH 5386 - stosunkowo kompletna, lecz zdeformowana w okolicy pyska czaszka (brakuje kości przedzębowej i części k. zębowej. Materiał przypisany to liczne inne czaszki i elementy szkieletu pozaczaszkowego, m.in. MOR 454 (niekompletna, [[dysartykułowany|dysartykułowana]] czaszka, okaz typowy ''P. blackfeetensis''), CMN 2870, ROM 787, ROM 1928, TMM 41262, TMP 1984.001.0001 oraz USNM 12712 (prawie kompletne lub kompletne [[artykułowany|artykułowane]] czaszki z Dinosaur Park), CMN 2277 - artykułowana czaszka ze zrekonstruowaną okolicą oczodołu w gipsie,  TMP 1981.023.0140 - mózgoczaszka z częściowym dachem czaszki, TMP 2006.012.0096- artykułowany dach czaszki z dysartykułowaną k. kwadratową, CMN 185 - [[okaz izolowany|izolowaną]] k. czołową.
  
==Paleobiologia==
+
==Budowa i paleobiologia==
Jako [[hadrozauryd]], prozaurolof był dużym roślinożercą z czaszką o skomplikowanej budowie, umożliwiającej miażdżące ruchy przypominające żucie. Jego baterie policzkowe zawierały setki zębów, zastępowanych w sposób ciągły. Zrywał pokarm roślinny swym szerokim dziobem, po czym umieszczało w strukturach przypominających policzki. Żywił się roślinami na wysokości od poziomu gruntu do ok. 4 metrów. Jak inne kaczodziobe, mógł poruszać się na dwóch lub czterech łapach.
+
[[Plik:Prosaurolophus Size.svg|thumb|300px|Porównanie rozmiarów prozaurolofa z człowiekiem. Autor: Connor Ashbridge [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_Size.svg].]]
 +
Prozaurolof był jednym z roślejszych dinozaurów kaczodziobych. Wyglądem przypominał nieco inne hadrozaury płaskogłowe, takie jak [[Brachylophosaurus|brachylofozaur]], czy zaurolof. Wyróżniał się niewielkim, trójkątnym lekko wygiętym grzebieniem tworzonym przez kości nosowe. Rósł on nie zmieniając swojej pozycji, przez co podejrzewa się, że mógł stanowić podstawę pod duże skupisko tkanki miękiej pełniącej funkcję pokazową (możliwe, że nadmuchiwane worki nosowe - patrz grafika poniżej). Jego czaszka była dłuższa niż czaszka zaurolofa, lecz miała skróconą kość czołową - cechę obecną u [[Lambeosaurinae|hadrozaurów grzebieniastych]]. Jego ciało pokryte było w większości niewielkimi łuskami, pomiędzy którymi w okolicach pasu barkowego występowały większe łuski.
 +
[[Plik: Prosaurolophus maximus.png|thumb|300px|Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Slate Weasel [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_maximus.png].]]
 +
Podobnie jak inne hadrozaurydy, prozaurolof był roślinożercą, najprawdopodobniej odżywiającym się liśćmi i innymi zielnymi częściami roślin iglastych (McKellar i in., 2019). W rozdrabnianiu pokarmu pomagał mu szeroki dziób, za którym znajdowały się 4 baterie zębowe, które razem z wydatnymi policzkami pozwalały na żucie pokarmu. Zazwyczaj czworonożny, w razie potrzeby zapewne potrafił poruszać się na 2 nogach. Odkrycie kilku osobników prozaurolofa w jednym złożu kości w Montanie wskazuje, że dinozaur ten prawdopodobnie prowadził stadny tryb życia, przynajmniej sezonowo. Niewykluczone, że podczas godów lub w przypadku ataku drapieżnika na stado, prozaurolofy mogły wykorzystywać swoje grzebienie lub rozwinięte na nich worki nosowe do konkurencji o partnera lub do alarmowania pozostałych członków grupy. Obecnie nie wiemy, czy u tego rodzaju występował dymorfizm płciowy, dlatego wspomniane zachowanie godowe jest czysto spekulatywne (komentarz własny).
  
 
==Środowisko życia==
 
==Środowisko życia==
Szczątki ''P. maximus'' znaleziono w osadach formacji [[Dinosaur Park]] ([[Kanada]], stan Alberta), a ''P. blackfeetensis'' - [[Two Medicine]] ([[USA]], stan Montana).
+
Szczątki ''P. maximus'' znaleziono zarówno na terenach dzisiejszej Kanady (Alberta, formacja Dinosaur Park) jak i USA (Montana, formacje Two Medicine i Bearpaw).
 +
[[Plik: Dinosaur park formation fauna.png|thumb|300px|Wielcy roślinożercy formacji Dinosaur Park. Prozaurolof znajduje się po prawej stronie, w tle, na lewo od stada styrakozaurów. Autor: Julius T. Csotonyi. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dinosaur_park_formation_fauna.png].]]
 +
Pierwsza formacja stanowi pozostałości rzeki płynącą niegdyś równiną zalewową. Gdy Morze Dalekiego Zachodu posuwało się na zachód, były to tereny bagniste o klimacie cieplejszym niż dzisiejsza Alberta, z chłodnymi, ale nie mroźnymi zimani. Iglaki dominowały w koronach lasów, w podszyciu rosły paprotniki i rośliny kwiatowe. Odnaleziono także szczątki m.in.: [[Ceratopsia|ceratopsów]] - [[Styracosaurus|styrakozaura]], ''[[Chasmosaurus|Chasmosaurus belli]]'' i ''C. irvinensis'', innych kaczodziobych - [[Corythosaurus|korytozaura]] i [[Lambeosaurus|lambeozaura]] , [[Ankylosauria|ankylozaurów]]- [[Anodontosaurus|anodontozaura]], [[Edmontonia|edmontonii]] i [[Panoplosaurus|panoplozaura]] i [[Tyrannosauridae|tyranozaurydów]] - [[Gorgosaurus|gorgozaura]].
  
Pierwsza formacja stanowi pozostałości rzeki płynącą niegdyś równiną zalewową. Gdy Morze Dalekiego Zachodu posuwało się na zachód, były to tereny bagniste o klimacie cieplejszym niż dzisiejsza Alberta, bez mrozów. Iglaki dominowały w koronach lasów, w podszyciu rosły paprotniki i rośliny kwiatowe. Odnaleziono także szczątki m.in.: [[Ceratopsia|ceratopsów]] - ''[[Centrosaurus]]'', ''[[Styracosaurus]]'' i ''[[Chasmosaurus]]'', innych kaczodziobych - ''[[Corythosaurus]]'', ''[[Lambeosaurus]]'' i ''[[Parasaurolophus]]'', [[tyreofor]]ów - ''[[Edmontonia]]'' i ''[[Euoplocephalus]]'' i [[tyranozauryd]]ów - ''[[Gorgosaurus]]''.
+
Tereny Two Medicine leżały daleko od morza i wyżej niż Dinosaur Park, było tam mniej wilgotno. Występowała tam sezonowść klimatyczna z podziałem na klimat suchy i mokry. Jej tereny porastały lasy iglaste charakterystyczne dla terenu wyżynnego. Tam odnaleziono także szczątki m.in.: płazów - albanerpetont, habrozaur, ceratopsów - [[Stellasaurus|stellazaura]], [[Prenoceratops|prenoceratopsa]] czy [[Einiosaurus|einiozaura]], innych hadrozaurów - [[Maiasaura|majazaury]], [[Gryposaurus|grypozaura]], czy [[Hypacrosaurus|hypakrozaura]], teropodów - [[Bambiraptor|bambiraptora]] , [[Daspletosaurus|daspletozaura]] i kilku innych dinozaurów.  
  
Tereny [[Two Medicine]] leżały daleko od morza i wyżej niż Dinosaur Park, było tam mniej wilgotno. Tam odnaleziono także szczątki m.in.: płazów - albanerpetont, habrozaur, ceratopsów - ''[[Rubeosaurus]]'', ''[[Brachyceratops]]'', innych hadrozaurów - ''[[Maiasaura]]'', ''[[Gryposaurus]]'', teropodów - ''[[Bambiraptor]]'', ''[[Daspletosaurus]]''.
+
Osady formacji Bearpaw są ubogie w skamieniałości dinozaurów, ale znamy z niej kilka rodzajów np: daspletozaura, [[Stegoceras|stegocerasa]], czy edmontonię. Znane są z niej za to liczne pozostałości gadów morskich: plezjozaurów np: ''Albertonectes'',czy ''Dolichorhynchops'', mozazaurów tj. ''Mosasaurus'' i ''Tylosaurus'' oraz morskich żółwi.
  
 
==Klasyfikacja==
 
==Klasyfikacja==
 +
Prozaurolof zazwyczaj jest uznawany za członka podrodziny hadrozaurów płaskogłowych w plemieniu [[Saurolophini]], jako takson siostrzany zaurolofa (np: Godefroit i in., 2008; Kobayashi i in., 2019; Rozadilla i in., 2022); takson siostrzany dla [[klad|kladu]] obejmującego zaurolofa i [[Augustynolophus|augustynolofa]], co pokazano na poniższym kladogramie (Prieto-Márquez i in., 2014), takson siostrzany dla kladu obejmującego [[Bonapartesaurus|bonapartezaura]] i zaurolofa (Cruzado-Caballero i Powell, 2017) lub takson siostrzany dla kladu zawierającego [[Kamuysaurus|kamujzaura]], augustynolofa i zaurolofa (Prieto-Márquez i Wagner, 2023).
 
{{Drzewo}}
 
{{Drzewo}}
 
{{klad| style=font-size:90%; line-height:100%
 
{{klad| style=font-size:90%; line-height:100%
Linia 93: Linia 90:
 
}}
 
}}
 
}}
 
}}
[[Kladogram]] ukazujący relacje ''[[Prosaurolophus]]'' w obrębie [[Saurolophini]] (za: Prieto-Márquez ''et al.'', 2014.<ref name="PM2014">Augustynolophus</ref>).
+
[[Kladogram]] ukazujący relacje ''[[Prosaurolophus]]'' w obrębie [[Saurolophini]] (za: Prieto-Márquez i in., 2014.<ref name="PM2014">Augustynolophus</ref>).
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
! ''Prosaurolophus''
+
|{{V| ''Prosaurolophus''}}
 
| {{Kpt|[[Barnum Brown|Brown]]}}, [[1916]]
 
| {{Kpt|[[Barnum Brown|Brown]]}}, [[1916]]
 
|-
 
|-
! ''P. maximus''
+
|{{V| ''P. maximus''}}
 
| {{Kpt|Brown}}, 1916
 
| {{Kpt|Brown}}, 1916
 
|-
 
|-
Linia 108: Linia 105:
  
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
<small>Prieto-Márquez, A. (2010). "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods." Zoological Journal of the Linnean Society, 159: 435–502.
+
<small>Brown, B. (1916). "A new crested trachodont dinosaur, ''Prosaurolophus maximus''". Bulletin of the AMNH; v. 35, article 37.
 +
 
 +
Cruzado-Caballero, P.; Powell, J. E. (2017). "Bonapartesaurus rionegrensis, a new hadrosaurine dinosaur from South America: implications for phylogenetic and biogeographic relations with North America". Journal of Vertebrate Paleontology 37. 1–16 [http://dx.doi.org/10.1080/02724634.2017.1289381]
 +
 
 +
Drysdale, E. T., Therrien, F., Zelenitsky, D. K., Weishampel, D. B., & Evans, D. C. (2019). "Description of juvenile specimens of ''Prosaurolophus maximus'' (Hadrosauridae: Saurolophinae) from the Upper Cretaceous Bearpaw Formation of southern Alberta, Canada, reveals ontogenetic changes in crest morphology". Journal of Vertebrate Paleontology, 38(6), e1547310. [doi:10.1080/02724634.2018.1547310]
 +
 
 +
Godefroit, P., Hai, S., Yu, T. & Lauters, P. (2008) "New hadrosaurid dinosaurs from the uppermost Cretaceous of north-eastern China" Acta Palaeontologica Polonica, 53(1), 47–74.
 +
 
 +
Paul, G. S. (2016). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press. p. 333
 +
 
 +
Horner, J. R. (1992). "Cranial morphology of Prosaurolophus (Ornithischia: Hadrosauridae) with descriptions of two new hadrosaurid species and an evaluation of hadrosaurid phylogenetic relationships". Museum of the Rockies Occasional Paper. 2: 1–119.
 +
 
 +
Kobayashi, Y., Nishimura, T., Takasaki, R., Chiba, K., Fiorillo, A.R., Tanaka,K., Chinzorig, T., Sato, T. & Sakurai, K. (2019). "A New Hadrosaurine (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Marine Deposits of the Late Cretaceous Hakobuchi Formation, Yezo Group, Japan". Scientific Reports. 9 (1): 1–14. [http://dx.doi.org/10.1038/s41598-019-48607-1]
 +
 
 +
McGarrity, C. T.; Campione, N. E.; Evans, D. C. (2013). "Cranial anatomy and variation in Prosaurolophus maximus (Dinosauria: Hadrosauridae)". Zoological Journal of the Linnean Society. 167 (4): 531–568 [https://doi.org/10.1111%2Fzoj.12009]
 +
 
 +
McKellar, R. C.; Jones, E.; Engel, M. S.; Tappert, R.; Wolfe, A. P.; Muehlenbachs, K.; Cockx, P.; Koppelhus, E. B.; Currie, P. J. (29 November 2019). "A direct association between amber and dinosaur remains provides paleoecological insights". Scientific Reports. 9 (17916): 17916. [https://doi.org/10.1038%2Fs41598-019-54400-x]
  
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=7138&Itemid=67
+
Prieto-Márquez, A. (2010). "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods." Zoological Journal of the Linnean Society, 159: 435–502.
  
http://en.wikipedia.org/wiki/Prosaurolophus
+
Prieto-Márquez, A. & Wagner, J.R. (2023). “A new ‘duck-billed’ dinosaur (Ornithischia:Hadrosauridae) from the upper Campanian of Texas points to a greater diversity of early hadrosaurid Offshoots.” Cretaceous Research. [http://dx.doi.org/10.1016/j.cretres.2022.105416]
  
http://en.wikipedia.org/wiki/Dinosaur_Park_Formation
+
Prieto-Márquez, A.; Wagner, J. R.; Bell, P. R.; Chiappe, L. M. (2014). "The late-surviving 'duck-billed' dinosaur Augustynolophus from the upper Maastrichtian of western North America and crest evolution in Saurolophini". Geological Magazine. 152 (2): 225–241. [https://doi.org/10.1017%2FS0016756814000284]
  
http://en.wikipedia.org/wiki/Two_Medicine_Formation
+
Rozadilla, S., Brissón-Egli, F., Agnolín, L.F., Aranciaga-Rolando, A.M., Novas, F.E. (2022). "A new hadrosaurid (Dinosauria: Ornithischia) from the Late Cretaceous of northern Patagonia and the radiation of South American hadrosaurids". Journal of Systematic Palaeontology[http://dx.doi.org/10.1080/14772019.2021.2020917]
  
http://www.wikidino.com/?page_id=1061
 
  
 
<references/></small>
 
<references/></small>
Linia 133: Linia 145:
 
[[Kategoria:Kreda]]
 
[[Kategoria:Kreda]]
 
[[Kategoria:Kampan]]
 
[[Kategoria:Kampan]]
[[Kategoria:Rodzaj wielogatunkowy]]
 

Wersja z 12:52, 27 gru 2023

Autor: Jakub Starzyński
Korekta: Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Michał Siedlecki


Prosaurolophus (prozaurolof)
Długość ok. 8,5 m
Masa ok. 3 t
Dieta roślinożerny
Miejsce Kanada - Alberta

(środkowe i górne pokłady formacji Dinosaur Park)


USA - Montana

(górne pokłady formacji Two Medicine i formacja Bearpaw)

Czas
252 201 145
66

ok. 75,8[1]-74 [2]Ma
późna kreda (kampan)

Systematyka Dinosauria

Ornithischia

Ornithopoda

Iguanodontia

Hadrosauridae

Saurolophinae

Saurolophini

Prosaurolophus Maximus.jpg
Rekonstrukcja głowy Prosaurolophus. Autor: Steveoc 86 [5]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…

Wstęp

Prosaurolophus był rodzajem dużego hadrozauryda z grupy hadrozaurów płaskogłowych, żyjącego drugiej połowie epoki późnej kredy na terenie obecnych Kanady i USA. Pomimo znalezienia licznego materiału kopalnego, takson ten pozostaje stosunkowo słabo zbadany.

Etymologia

Nazwa rodzajowa oznacza "przed Saurolophus", gdyż początkowo uznawano ten rodzaj za przodka opisanego wcześniej zaurolofa. Epitet gatunkowy maximus oznacza "największy", co odnosi się do jego dużych rozmiarów.

Historia odkryć

Szczątki prozaurolofa zostały znalezione w górnych pokładach kanadyjskiej formacji Dinosaur Park przez słynnego amerykańskiego paleontologa Barnuma Browna w 1915 roku, a już rok później przez niego opisane. Okolica pyska odnalezionej wtedy czaszki była zdeformowana, w taki sposób, że wyglądała na dłuższą, niż w rzeczywistości była. Nieuszkodzoną czaszkę wraz z kompletnym szkieletem pozaczaszkowym w 1924 roku odnalazł słynny kanadyjski paleontolog William Parks. Od odkryć wspomnianych naukowców odnaleziono liczne (ponad 20 osobników) szczątki należące do tego gatunku, m.in. 3 czaszki należące do młodocianych przedstawicieli S. maximus odkryte w pokładach formacji Bearpaw, młodszej od Dinosaur Park (Drysdale i in., 2019).

Znany amerykański paleontolog John Horner w 1992 roku opisał z pokładów formacji Two Medicine z Montany pozostałości kilku przedstawicieli rodzaju Prosaurolophus i uznał je za należące do nowego gatunku, który nazwał P. blackfeetensis. Od gatunku typowego różnić się miał wyglądem grzebienia oraz wyższą i nachyloną pod ostrzejszym kątem trzewioczaszką (Horner, 1992). Jednakże późniejsze badania wykazały, że różnice te nie są wystarczające do wydzielenia nowego gatunku i mieszczą się w zakresie zmienności osobniczej P. maximus, przez co P. blackfeetensis obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego, tym samym poszerzając jego zasięg geograficzny oraz czasowy (McGarrity i in., 2013).

Materiał kopalny

Szkielet P. maximus na wystawie w Królewskim Muzeum w Ontario. Autor zdjęcia: Daderot [1].

Holotypem P. maximus jest okaz AMNH 5386 - stosunkowo kompletna, lecz zdeformowana w okolicy pyska czaszka (brakuje kości przedzębowej i części k. zębowej. Materiał przypisany to liczne inne czaszki i elementy szkieletu pozaczaszkowego, m.in. MOR 454 (niekompletna, dysartykułowana czaszka, okaz typowy P. blackfeetensis), CMN 2870, ROM 787, ROM 1928, TMM 41262, TMP 1984.001.0001 oraz USNM 12712 (prawie kompletne lub kompletne artykułowane czaszki z Dinosaur Park), CMN 2277 - artykułowana czaszka ze zrekonstruowaną okolicą oczodołu w gipsie, TMP 1981.023.0140 - mózgoczaszka z częściowym dachem czaszki, TMP 2006.012.0096- artykułowany dach czaszki z dysartykułowaną k. kwadratową, CMN 185 - izolowaną k. czołową.

Budowa i paleobiologia

Porównanie rozmiarów prozaurolofa z człowiekiem. Autor: Connor Ashbridge [2].

Prozaurolof był jednym z roślejszych dinozaurów kaczodziobych. Wyglądem przypominał nieco inne hadrozaury płaskogłowe, takie jak brachylofozaur, czy zaurolof. Wyróżniał się niewielkim, trójkątnym lekko wygiętym grzebieniem tworzonym przez kości nosowe. Rósł on nie zmieniając swojej pozycji, przez co podejrzewa się, że mógł stanowić podstawę pod duże skupisko tkanki miękiej pełniącej funkcję pokazową (możliwe, że nadmuchiwane worki nosowe - patrz grafika poniżej). Jego czaszka była dłuższa niż czaszka zaurolofa, lecz miała skróconą kość czołową - cechę obecną u hadrozaurów grzebieniastych. Jego ciało pokryte było w większości niewielkimi łuskami, pomiędzy którymi w okolicach pasu barkowego występowały większe łuski.

Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Slate Weasel [3].

Podobnie jak inne hadrozaurydy, prozaurolof był roślinożercą, najprawdopodobniej odżywiającym się liśćmi i innymi zielnymi częściami roślin iglastych (McKellar i in., 2019). W rozdrabnianiu pokarmu pomagał mu szeroki dziób, za którym znajdowały się 4 baterie zębowe, które razem z wydatnymi policzkami pozwalały na żucie pokarmu. Zazwyczaj czworonożny, w razie potrzeby zapewne potrafił poruszać się na 2 nogach. Odkrycie kilku osobników prozaurolofa w jednym złożu kości w Montanie wskazuje, że dinozaur ten prawdopodobnie prowadził stadny tryb życia, przynajmniej sezonowo. Niewykluczone, że podczas godów lub w przypadku ataku drapieżnika na stado, prozaurolofy mogły wykorzystywać swoje grzebienie lub rozwinięte na nich worki nosowe do konkurencji o partnera lub do alarmowania pozostałych członków grupy. Obecnie nie wiemy, czy u tego rodzaju występował dymorfizm płciowy, dlatego wspomniane zachowanie godowe jest czysto spekulatywne (komentarz własny).

Środowisko życia

Szczątki P. maximus znaleziono zarówno na terenach dzisiejszej Kanady (Alberta, formacja Dinosaur Park) jak i USA (Montana, formacje Two Medicine i Bearpaw).

Wielcy roślinożercy formacji Dinosaur Park. Prozaurolof znajduje się po prawej stronie, w tle, na lewo od stada styrakozaurów. Autor: Julius T. Csotonyi. [4].

Pierwsza formacja stanowi pozostałości rzeki płynącą niegdyś równiną zalewową. Gdy Morze Dalekiego Zachodu posuwało się na zachód, były to tereny bagniste o klimacie cieplejszym niż dzisiejsza Alberta, z chłodnymi, ale nie mroźnymi zimani. Iglaki dominowały w koronach lasów, w podszyciu rosły paprotniki i rośliny kwiatowe. Odnaleziono także szczątki m.in.: ceratopsów - styrakozaura, Chasmosaurus belli i C. irvinensis, innych kaczodziobych - korytozaura i lambeozaura , ankylozaurów- anodontozaura, edmontonii i panoplozaura i tyranozaurydów - gorgozaura.

Tereny Two Medicine leżały daleko od morza i wyżej niż Dinosaur Park, było tam mniej wilgotno. Występowała tam sezonowść klimatyczna z podziałem na klimat suchy i mokry. Jej tereny porastały lasy iglaste charakterystyczne dla terenu wyżynnego. Tam odnaleziono także szczątki m.in.: płazów - albanerpetont, habrozaur, ceratopsów - stellazaura, prenoceratopsa czy einiozaura, innych hadrozaurów - majazaury, grypozaura, czy hypakrozaura, teropodów - bambiraptora , daspletozaura i kilku innych dinozaurów.

Osady formacji Bearpaw są ubogie w skamieniałości dinozaurów, ale znamy z niej kilka rodzajów np: daspletozaura, stegocerasa, czy edmontonię. Znane są z niej za to liczne pozostałości gadów morskich: plezjozaurów np: Albertonectes,czy Dolichorhynchops, mozazaurów tj. Mosasaurus i Tylosaurus oraz morskich żółwi.

Klasyfikacja

Prozaurolof zazwyczaj jest uznawany za członka podrodziny hadrozaurów płaskogłowych w plemieniu Saurolophini, jako takson siostrzany zaurolofa (np: Godefroit i in., 2008; Kobayashi i in., 2019; Rozadilla i in., 2022); takson siostrzany dla kladu obejmującego zaurolofa i augustynolofa, co pokazano na poniższym kladogramie (Prieto-Márquez i in., 2014), takson siostrzany dla kladu obejmującego bonapartezaura i zaurolofa (Cruzado-Caballero i Powell, 2017) lub takson siostrzany dla kladu zawierającego kamujzaura, augustynolofa i zaurolofa (Prieto-Márquez i Wagner, 2023).

Kladogramy są powszechnym sposobem przedstawiania hipotez o pokrewieństwach między organizmami. Ich interpretacja wymaga pewnych umiejętności, dlatego też dowiedz się Jak czytać kladogramy.

Saurolophini

Prosaurolophus maximus




Augustynolophus morrisi




Saurolophus osborni



Saurolophus angustirostris





Kladogram ukazujący relacje Prosaurolophus w obrębie Saurolophini (za: Prieto-Márquez i in., 2014.[3]).

Spis gatunków

Prosaurolophus Brown, 1916
P. maximus Brown, 1916
= P. blackfeetensis Horner, 1992

Bibliografia

Brown, B. (1916). "A new crested trachodont dinosaur, Prosaurolophus maximus". Bulletin of the AMNH; v. 35, article 37.

Cruzado-Caballero, P.; Powell, J. E. (2017). "Bonapartesaurus rionegrensis, a new hadrosaurine dinosaur from South America: implications for phylogenetic and biogeographic relations with North America". Journal of Vertebrate Paleontology 37. 1–16 [6]

Drysdale, E. T., Therrien, F., Zelenitsky, D. K., Weishampel, D. B., & Evans, D. C. (2019). "Description of juvenile specimens of Prosaurolophus maximus (Hadrosauridae: Saurolophinae) from the Upper Cretaceous Bearpaw Formation of southern Alberta, Canada, reveals ontogenetic changes in crest morphology". Journal of Vertebrate Paleontology, 38(6), e1547310. [doi:10.1080/02724634.2018.1547310]

Godefroit, P., Hai, S., Yu, T. & Lauters, P. (2008) "New hadrosaurid dinosaurs from the uppermost Cretaceous of north-eastern China" Acta Palaeontologica Polonica, 53(1), 47–74.

Paul, G. S. (2016). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press. p. 333

Horner, J. R. (1992). "Cranial morphology of Prosaurolophus (Ornithischia: Hadrosauridae) with descriptions of two new hadrosaurid species and an evaluation of hadrosaurid phylogenetic relationships". Museum of the Rockies Occasional Paper. 2: 1–119.

Kobayashi, Y., Nishimura, T., Takasaki, R., Chiba, K., Fiorillo, A.R., Tanaka,K., Chinzorig, T., Sato, T. & Sakurai, K. (2019). "A New Hadrosaurine (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Marine Deposits of the Late Cretaceous Hakobuchi Formation, Yezo Group, Japan". Scientific Reports. 9 (1): 1–14. [7]

McGarrity, C. T.; Campione, N. E.; Evans, D. C. (2013). "Cranial anatomy and variation in Prosaurolophus maximus (Dinosauria: Hadrosauridae)". Zoological Journal of the Linnean Society. 167 (4): 531–568 [8]

McKellar, R. C.; Jones, E.; Engel, M. S.; Tappert, R.; Wolfe, A. P.; Muehlenbachs, K.; Cockx, P.; Koppelhus, E. B.; Currie, P. J. (29 November 2019). "A direct association between amber and dinosaur remains provides paleoecological insights". Scientific Reports. 9 (17916): 17916. [9]

Prieto-Márquez, A. (2010). "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods." Zoological Journal of the Linnean Society, 159: 435–502.

Prieto-Márquez, A. & Wagner, J.R. (2023). “A new ‘duck-billed’ dinosaur (Ornithischia:Hadrosauridae) from the upper Campanian of Texas points to a greater diversity of early hadrosaurid Offshoots.” Cretaceous Research. [10]

Prieto-Márquez, A.; Wagner, J. R.; Bell, P. R.; Chiappe, L. M. (2014). "The late-surviving 'duck-billed' dinosaur Augustynolophus from the upper Maastrichtian of western North America and crest evolution in Saurolophini". Geological Magazine. 152 (2): 225–241. [11]

Rozadilla, S., Brissón-Egli, F., Agnolín, L.F., Aranciaga-Rolando, A.M., Novas, F.E. (2022). "A new hadrosaurid (Dinosauria: Ornithischia) from the Late Cretaceous of northern Patagonia and the radiation of South American hadrosaurids". Journal of Systematic Palaeontology[12]


  1. Eberth, D. A., Evans, D. C., Ramezani, J., Kamo, S. L., Brown, C. M., Currie, P. J., & Braman, D. R. (2023). "Calibrating geologic strata, dinosaurs, and other fossils at Dinosaur Provincial Park (Alberta, Canada) using a new CA-ID-TIMS U–Pb geochronology". Canadian Journal of Earth Sciences. doi:10.1139/cjes-2023-0037
  2. Drysdale i in., 2019
  3. Augustynolophus