Prosaurolophus: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
m
m (Materiał kopalny)
 
(Nie pokazano 12 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{DISPLAYTITLE:''Acristavus''}}
+
{{DISPLAYTITLE:''Prosaurolophus''}}
<small>
+
{{Opis
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
+
|Autor                 = [[Jakub Starzyński]]
| Autor:
+
|Korekta               = [[Maciej Ziegler]], [[Łukasz Czepiński]], [[Michał Siedlecki]]
| Korekta:
+
|nazwa                  = ''Prosaurolophus'' (prozaurolof)
|-
+
|długość                = ok. 8,5 m
| [[Kamil Kamiński]]
+
|wysokość              =
|  
+
|masa                  = ok. 3 t
|}
+
|dieta                  = roślinożerny
</small>
+
|miejsce                = [[Kanada]] - Alberta
 
 
----
 
 
 
{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
 
! colspan=2 | ''Acristavus'' (akristawus)
 
|-
 
! '''Długość''':
 
| ok. 8,5 m
 
  
|-
+
<small>(środkowe i górne pokłady [[formacja|formacji]] [[Dinosaur Park]])</small>
! '''Masa''':
+
<hr>
| ? t
 
  
|-
+
[[USA]] - Montana
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
 
| [[USA]] Montana, Utah
 
  
<small>([[formacja|formacje]]  [[Two Medicine]] i [[Wahweap]])</small>
+
<small>(górne pokłady formacji [[Two Medicine]] i formacja [[Bearpaw]])</small>
 
+
|czas                  = {{Występowanie|75.8|74}}
|-
+
ok. 75,8<ref>Eberth, D. A., Evans, D. C., Ramezani, J., Kamo, S. L., Brown, C. M., Currie, P. J., & Braman, D. R. (2023). "Calibrating geologic strata, dinosaurs, and other fossils at Dinosaur Provincial Park (Alberta, Canada) using a new CA-ID-TIMS U–Pb geochronology". Canadian Journal of Earth Sciences. [[doi:10.1139/cjes-2023-0037]]</ref>-74 <ref>Drysdale i in., 2019</ref>[[Ma]] <br>
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
+
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small>
| ok.. 79,4-78,9 Ma
+
|systematyka            =
 
+
[[Dinosauria]]
<small>późna [[kreda]] (środkowy [[kampan]])</small>
 
|-
 
! '''Systematyka'''
 
| [[Dinosauria]]
 
  
 
[[Ornithischia]]
 
[[Ornithischia]]
Linia 47: Linia 32:
 
[[Saurolophinae]]
 
[[Saurolophinae]]
  
[[Brachylophosaurini]]
+
[[Saurolophini]]
|-
+
|grafika                = Prosaurolophus Maximus.jpg
| colspan=2 |[[Plik: Acristavus.jpg |400px|]]
+
|podpis                = Rekonstrukcja głowy ''Prosaurolophus''. Autor: Steveoc 86 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_Maximus.jpg]
<small>Rekonstrukcja głowy ''Acristavus''. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acristavus.jpg].</small>
+
|PorównanieGrupa        =
|}
+
|PorównanieDługość      =
 +
|mapa                  =
 +
<display_points type="terrain" zoom=4>
 +
49.2°N 110.4°W~lokalizacja formacji Dinosaur Park.
 +
48°04′27″N 112°17′58″W~lokalizacja formacji Two Medicine.
 +
48°15′0″N 109°30′0″W~lokalizacja formacji Bearpaw.
 +
</display_points>
 +
}}
 +
==Wstęp==
 +
''Prosaurolophus'' był rodzajem dużego [[Hadrosauridae|hadrozauryda]] z grupy [[Saurolophinae|hadrozaurów płaskogłowych]], żyjącego drugiej połowie epoki późnej kredy na terenie obecnych Kanady i USA. Pomimo znalezienia licznego materiału kopalnego, takson ten pozostaje stosunkowo słabo zbadany.
 +
 
 +
==Etymologia==
 +
Nazwa rodzajowa oznacza "przed ''[[Saurolophus]]''", gdyż początkowo uznawano ten rodzaj za przodka opisanego wcześniej zaurolofa. Epitet gatunkowy ''maximus'' oznacza "największy", co odnosi się do jego dużych rozmiarów.
 +
 
 +
==Historia odkryć==
 +
Szczątki prozaurolofa zostały znalezione w górnych pokładach kanadyjskiej [[formacja|formacji]] [[Dinosaur Park]] przez słynnego amerykańskiego paleontologa [[Barnum Brown|Barnuma Browna]] w 1915 roku, a już rok później przez niego opisane. Okolica pyska odnalezionej wtedy czaszki była zdeformowana, w taki sposób, że wyglądała na dłuższą, niż w rzeczywistości była. Nieuszkodzoną czaszkę wraz z kompletnym szkieletem pozaczaszkowym w 1924 roku odnalazł słynny kanadyjski paleontolog [[William Parks]]. Od odkryć wspomnianych naukowców odnaleziono liczne (ponad 20 osobników) szczątki należące do tego gatunku, m.in. 3 czaszki należące do młodocianych przedstawicieli ''S. maximus'' odkryte w pokładach formacji [[Bearpaw]], młodszej od Dinosaur Park (Drysdale i in., 2019).
  
==Wstęp==
+
Znany amerykański paleontolog [[John Horner]] w 1992 roku opisał z pokładów formacji [[Two Medicine]] z Montany pozostałości kilku przedstawicieli rodzaju ''Prosaurolophus'' i uznał je za należące do nowego gatunku, który nazwał ''P. blackfeetensis''. Od gatunku typowego różnić się miał wyglądem grzebienia oraz wyższą i nachyloną pod ostrzejszym kątem trzewioczaszką (Horner, 1992). Jednakże późniejsze badania wykazały, że różnice te nie są wystarczające do wydzielenia nowego gatunku i mieszczą się w zakresie zmienności osobniczej ''P. maximus'', przez co ''P. blackfeetensis'' obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego, tym samym poszerzając jego zasięg geograficzny oraz czasowy (McGarrity i in., 2013).
''Acristavus'' był średniej wielkości hadrozaurydem, żyjącym w późnej kredzie na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Jego szczątki odkryto w dwóch dość odległych od siebie miejscach – w północnej Montanie i na południu stanu Utah. Tak jak u spokrewnionych z nim dinozaurów z kladu [[Saurolophinae]], jego czaszka była pozbawiona grzebieni charakterystycznych dla lembeozaurynów. Najbliższymi krewnymi ''Acristavus'' były ''[[Brachylophosaurus]]'' i ''[[Maiasaura]]''.  
 
  
 
==Materiał kopalny==
 
==Materiał kopalny==
[[Holotyp]] to okaz MOR 1155 obejmujący: prawie kompletną, częściowo artykułowaną czaszkę, jedenaście kręgów szyjnych, trzy niekompletne kręgi grzbietowe, przedni kręg ogonowy, żebra brzuszne, lewą kość ramienną, lewą kość łokciową, prawą część mostka, lewą kość łonową, większość lewej kończyny tylnej i jeden paliczek prawej. Osobnik ten pochodzi z Montany (formacja Two Medicine).  
+
[[Plik: Prosaurolophus maximus, Red Deer River, Alberta, collected 1921 by Levi Sternberg - Royal Ontario Museum - DSC09845.JPG|thumb|300px|Szkielet ''P. maximus'' na wystawie w Królewskim Muzeum w Ontario. Autor zdjęcia: Daderot [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_maximus,_Red_Deer_River,_Alberta,_collected_1921_by_Levi_Sternberg_-_Royal_Ontario_Museum_-_DSC09845.JPG].]]
 +
[[Holotyp|Holotypem]] ''P. maximus'' jest okaz AMNH 5386 - stosunkowo kompletna, lecz zdeformowana w okolicy pyska czaszka (brakuje kości przedzębowej i części k. zębowej. Materiał przypisany to liczne inne czaszki i elementy szkieletu pozaczaszkowego, m.in. MOR 454 (niekompletna, [[dysartykułowany|dysartykułowana]] czaszka, okaz typowy ''P. blackfeetensis''), CMN 2870, ROM 787, ROM 1928, TMM 41262, TMP 1984.001.0001 oraz USNM 12712 (prawie kompletne lub kompletne [[artykułowany|artykułowane]] czaszki z Dinosaur Park), CMN 2277 - artykułowana czaszka ze zrekonstruowaną okolicą oczodołu w gipsie, TMP 1981.023.0140 - mózgoczaszka z częściowym dachem czaszki, TMP 2006.012.0096- artykułowany dach czaszki z dysartykułowaną k. kwadratową, CMN 185 - [[okaz izolowany|izolowaną]] k. czołową. Ponadto znanych jest kilka młodocianych osobników, m.in. TMP 1983.64.3, TMP 1998.50.1 i RTMP 2016.37.1: - częściowe czaszki i fragmentaryczne szkielety pozaczaszkowe.
  
Materiał przypisany to okaz UMNHVP 17707 (kości łzowe, puszka mózgowa, kręg szyjny). Pochodzi on z Utah ([[Terry Gates|Gates]] i in., 2011).  
+
==Budowa i paleobiologia==
 +
[[Plik:Prosaurolophus Size.svg|thumb|300px|Porównanie rozmiarów prozaurolofa z człowiekiem. Autor: Connor Ashbridge [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_Size.svg].]]
 +
Prozaurolof był jednym z roślejszych dinozaurów kaczodziobych. Wyglądem przypominał nieco inne hadrozaury płaskogłowe, takie jak [[Brachylophosaurus|brachylofozaur]], czy zaurolof. Wyróżniał się niewielkim, trójkątnym lekko wygiętym grzebieniem tworzonym przez kości nosowe. Rósł on nie zmieniając swojej pozycji, przez co podejrzewa się, że mógł stanowić podstawę pod duże skupisko tkanki miękiej pełniącej funkcję pokazową (możliwe, że nadmuchiwane worki nosowe - patrz grafika poniżej). Jego czaszka była dłuższa niż czaszka zaurolofa, lecz miała skróconą kość czołową - cechę obecną u [[Lambeosaurinae|hadrozaurów grzebieniastych]]. Jego ciało pokryte było w większości niewielkimi łuskami, pomiędzy którymi w okolicach pasu barkowego występowały większe łuski.
 +
[[Plik: Prosaurolophus maximus.png|thumb|300px|Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Slate Weasel [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Prosaurolophus_maximus.png].]]
 +
Podobnie jak inne hadrozaurydy, prozaurolof był roślinożercą, najprawdopodobniej odżywiającym się liśćmi i innymi zielnymi częściami roślin iglastych (McKellar i in., 2019). W rozdrabnianiu pokarmu pomagał mu szeroki dziób, za którym znajdowały się 4 baterie zębowe, które razem z wydatnymi policzkami pozwalały na żucie pokarmu. Zazwyczaj czworonożny, w razie potrzeby zapewne potrafił poruszać się na 2 nogach. Odkrycie kilku osobników prozaurolofa w jednym złożu kości w Montanie wskazuje, że dinozaur ten prawdopodobnie prowadził stadny tryb życia, przynajmniej sezonowo. Niewykluczone, że podczas godów lub w przypadku ataku drapieżnika na stado, prozaurolofy mogły wykorzystywać swoje grzebienie lub rozwinięte na nich worki nosowe do konkurencji o partnera lub do alarmowania pozostałych członków grupy. Obecnie nie wiemy, czy u tego rodzaju występował dymorfizm płciowy, dlatego wspomniane zachowanie godowe jest czysto spekulatywne (komentarz własny).
  
==Odkrycie, opis i historia badań==
+
==Środowisko życia==
Holotyp odkryto w północnej Montanie w 1999 r. (dolne warstwy formacji [[Two Medicine]]). Dokonała tego ekspedycja z Uniwersytetu w Chicago. Materiał przypisany został znaleziony w 2000 r. przez C.R. Nelson w stanie Utah. ''Acristavus'' został następnie nazwany i opisany w 2011 r. przez zespół paleontologów pod przewodnictwem Terry’ego Gates’a. W pracach uczestniczył słynny [[John Horner]]. Autorzy utworzyli nowy klad wewnątrz Saurolophinae – Brachylophosaurini. Oprócz ''Acristavus'' należały do niego ''[[Brachylophosaurus]]'' i ''[[Maiasaura]]''. Ten ostatni był w ich analizie taksonem siostrzanym majazaury, a brachylofozaur był bardziej [[takson bazalny|bazalny]]. Późniejsze badania potwierdziły bliskie pokrewieństwo tych trzech rodzajów, z tym, że w większości z nich ''Acristavus'' był taksonem siostrzanym do kladu ''[[Brachylophosaurus]]''+''[[Maiasaura]]'' (np. [[Albert Prieto–Márquez|Prieto–Márquez]], 2013).
+
Szczątki ''P. maximus'' znaleziono zarówno na terenach dzisiejszej Kanady (Alberta, formacja Dinosaur Park) jak i USA (Montana, formacje Two Medicine i Bearpaw).
[[Plik:Acristavus_Skull.png |300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki. Autor: Rogelio Reyna [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acristavus_Skull.png].]]
+
[[Plik: Dinosaur park formation fauna.png|thumb|300px|Wielcy roślinożercy formacji Dinosaur Park. Prozaurolof znajduje się po prawej stronie, w tle, na lewo od stada styrakozaurów. Autor: Julius T. Csotonyi. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dinosaur_park_formation_fauna.png].]]
 +
Pierwsza formacja stanowi pozostałości rzeki płynącą niegdyś równiną zalewową. Gdy Morze Dalekiego Zachodu posuwało się na zachód, były to tereny bagniste o klimacie cieplejszym niż dzisiejsza Alberta, z chłodnymi, ale nie mroźnymi zimani. Iglaki dominowały w koronach lasów, w podszyciu rosły paprotniki i rośliny kwiatowe. Odnaleziono także szczątki m.in.: [[Ceratopsia|ceratopsów]] - [[Styracosaurus|styrakozaura]], ''[[Chasmosaurus|Chasmosaurus belli]]'' i ''C. irvinensis'', innych kaczodziobych - [[Corythosaurus|korytozaura]] i [[Lambeosaurus|lambeozaura]] , [[Ankylosauria|ankylozaurów]]- [[Anodontosaurus|anodontozaura]], [[Edmontonia|edmontonii]] i [[Panoplosaurus|panoplozaura]] i [[Tyrannosauridae|tyranozaurydów]] - [[Gorgosaurus|gorgozaura]].
  
==Etymologia==
+
Tereny Two Medicine leżały daleko od morza i wyżej niż Dinosaur Park, było tam mniej wilgotno. Występowała tam sezonowść klimatyczna z podziałem na klimat suchy i mokry. Jej tereny porastały lasy iglaste charakterystyczne dla terenu wyżynnego. Tam odnaleziono także szczątki m.in.: płazów - albanerpetont, habrozaur, ceratopsów - [[Stellasaurus|stellazaura]], [[Prenoceratops|prenoceratopsa]] czy [[Einiosaurus|einiozaura]], innych hadrozaurów - [[Maiasaura|majazaury]], [[Gryposaurus|grypozaura]], czy [[Hypacrosaurus|hypakrozaura]], teropodów - [[Bambiraptor|bambiraptora]] , [[Daspletosaurus|daspletozaura]] i  kilku innych dinozaurów.  
Nazwa ''Acristavus'' pochodzi od łacińskich: ''A'' („bez”), ''crist'' („grzebień”) i ''avus'' („dziadek”), w nawiązaniu do braku grzebieni czaszkowych, typowych dla wielu hadrozaurydów, stosunkowo prymitywnej budowy jego czaszki i pozycji stratygraficznej (jest on starszy od większości krewniaków). Epitet gatunkowy honoruje Gagsa Larsona, właściciela terenu, gdzie odkryto szczątki tego dinozaura.  
 
  
==Budowa==
+
Osady formacji Bearpaw są ubogie w skamieniałości dinozaurów, ale znamy z niej kilka rodzajów np: daspletozaura, [[Stegoceras|stegocerasa]], czy edmontonię. Znane są z niej za to liczne pozostałości gadów morskich: plezjozaurów np: ''Albertonectes'',czy ''Dolichorhynchops'', mozazaurów tj. ''Mosasaurus'' i ''Tylosaurus'' oraz morskich żółwi.
''Acristavus''  był względnie dużym zwierzęciem, ale zdecydowanie ustępował rozmiarami największym hadrozaurydom, takim jak ''[[Edmontosaurus]]'' czy ''[[Shantungosaurus]]''. Tak jak jego krewniacy, był roślinożercą, najczęściej poruszającym się czworonożnie, ale mogącym też przyjmować dwunożną postawę. Czaszka była długa i niska, przypominając czaszkę ''[[Brachylophosaurus]]'', i nie miała żadnych zdobień na kościach nosowych, często spotykanych wśród przedstawicieli tej grupy dinozaurów. Uzębienie, złożone z charakterystycznych dla hadrozaurydów baterii zębowych przypominało stan obserwowany u majazaury i brachylofozaura, i różniło się od zębów [[Gryposaurus|grypozaura]]. Kość zębowa z przodu była grzbietowo-brzusznie rozszerzona, przez co jej przednia część była wyższa niż tylna.  Była to cecha prymitywna, obecna też u ''[[Protohadros]]''. [[Plezjomorfia|Plezjomorficzną]] budową odznaczała się także kość łonowa. Oprócz tego, od swoich krewniaków ''Acristavus'' różnił się m.in. szczegółami budowy kości zaoczodołowej, potylicznej podstawowej (ang. ''basioccipital'') oraz szwów między kością czołową i przedczołową.
 
[[Plik: Brachylophosaurus-v4.jpg |300px|thumb|right|Rekonstrukcja spokrewnionego brachylofozaura. Zapewne ''Acristavus'' wyglądał podobnie. Autor: Debivort [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Brachylophosaurus-v4.jpg].]]
 
  
==Paleoekologia==
+
==Klasyfikacja==
Naturalnym wrogiem omawianego dinozaura mógł być duży [[Tyrannosauridae|tyranozauryd]] ''[[Lythronax]]'', również znaleziony w środkowych warstwach formacji Wahweap (choć wydaje się on nieco starszy geologicznie [Loewen i in., 2013]). Z ''Acristavus'' mógł również koegzystować ceratops ''[[Diabloceratops]]''. Z wyższych warstw pochodzą lambeozauryn ''[[Adelophus]]'' (Gates i in., 2014) i ceratops ''[[Machairoceratops]]''. Oprócz dinozaurów żyły tam również m.in. ssaki, żółwie i krokodyle.  
+
Prozaurolof zazwyczaj jest uznawany za członka podrodziny hadrozaurów płaskogłowych w plemieniu [[Saurolophini]], jako takson siostrzany zaurolofa (np: Godefroit i in., 2008; Kobayashi i in., 2019; Rozadilla i in., 2022); takson siostrzany dla [[klad|kladu]] obejmującego zaurolofa i [[Augustynolophus|augustynolofa]], co pokazano na poniższym kladogramie (Prieto-Márquez i in., 2014), takson siostrzany dla kladu obejmującego [[Bonapartesaurus|bonapartezaura]] i zaurolofa (Cruzado-Caballero i Powell, 2017) lub takson siostrzany dla kladu zawierającego [[Kamuysaurus|kamujzaura]], augustynolofa i zaurolofa (Prieto-Márquez i Wagner, 2023).
 +
{{Drzewo}}
 +
{{klad| style=font-size:90%; line-height:100%
 +
|label1='''[[Saurolophini]]'''
 +
|1={{klad
 +
|1=''[[Prosaurolophus]] maximus''
 +
|2={{klad
 +
|1=''[[Augustynolophus]] morrisi''
 +
|2={{klad
 +
|1=''[[Saurolophus]] [[Saurolophus#Saurolophus_osborni|osborni]]''
 +
|2=''[[Saurolophus]] [[Saurolophus#S._angustirostris|angustirostris]]''
 +
}}
 +
}}
 +
}}
 +
}}
 +
[[Kladogram]] ukazujący relacje ''[[Prosaurolophus]]'' w obrębie [[Saurolophini]] (za: Prieto-Márquez i in., 2014.<ref name="PM2014">Augustynolophus</ref>).
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
| {{V|''Acristavus''}}
+
|{{V| ''Prosaurolophus''}}
| {{Kpt|[[Terry Gates|Gates]], [[John Horner|Horner]], [[Rebecca Hanna|Hanna]]}} i {{Kpt|[[Riley Nelson|Nelson]]}}, [[2011]]
+
| {{Kpt|[[Barnum Brown|Brown]]}}, [[1916]]
 +
|-
 +
|{{V| ''P. maximus''}}
 +
| {{Kpt|Brown}}, 1916
 
|-
 
|-
| {{V|''A. gagslarsoni''}}
+
| = ''P. blackfeetensis''
| {{Kpt|[[Terry Gates|Gates]], [[John Horner|Horner]], [[Rebecca Hanna|Hanna]]}} i {{Kpt|[[Riley Nelson|Nelson]]}}, [[2011]]  
+
| {{Kpt|[[Jack Horner|Horner]]}}, [[1992]]
 
|}
 
|}
  
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
<small>Gates, T.A., Horner, J.R., Hanna, R.R., Nelson, C.R. (2011). "New unadorned hadrosaurine hadrosaurid (Dinosauria, Ornithopoda) from the Campanian of North America". Journal of Vertebrate Paleontology. 31 (4): 798–811. [[doi:10.1080/02724634.2011.577854]]
+
<small>Brown, B. (1916). "A new crested trachodont dinosaur, ''Prosaurolophus maximus''". Bulletin of the AMNH; v. 35, article 37.
 +
 
 +
Cruzado-Caballero, P.; Powell, J. E. (2017). "Bonapartesaurus rionegrensis, a new hadrosaurine dinosaur from South America: implications for phylogenetic and biogeographic relations with North America". Journal of Vertebrate Paleontology 37. 1–16 [http://dx.doi.org/10.1080/02724634.2017.1289381]
 +
 
 +
Drysdale, E. T., Therrien, F., Zelenitsky, D. K., Weishampel, D. B., & Evans, D. C. (2019). "Description of juvenile specimens of ''Prosaurolophus maximus'' (Hadrosauridae: Saurolophinae) from the Upper Cretaceous Bearpaw Formation of southern Alberta, Canada, reveals ontogenetic changes in crest morphology". Journal of Vertebrate Paleontology, 38(6), e1547310. [doi:10.1080/02724634.2018.1547310]
 +
 
 +
Godefroit, P., Hai, S., Yu, T. & Lauters, P. (2008) "New hadrosaurid dinosaurs from the uppermost Cretaceous of north-eastern China" Acta Palaeontologica Polonica, 53(1), 47–74.
 +
 
 +
Paul, G. S. (2016). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press. p. 333
 +
 
 +
Horner, J. R. (1992). "Cranial morphology of Prosaurolophus (Ornithischia: Hadrosauridae) with descriptions of two new hadrosaurid species and an evaluation of hadrosaurid phylogenetic relationships". Museum of the Rockies Occasional Paper. 2: 1–119.
 +
 
 +
Kobayashi, Y., Nishimura, T., Takasaki, R., Chiba, K., Fiorillo, A.R., Tanaka,K., Chinzorig, T., Sato, T. & Sakurai, K. (2019). "A New Hadrosaurine (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Marine Deposits of the Late Cretaceous Hakobuchi Formation, Yezo Group, Japan". Scientific Reports. 9 (1): 1–14. [http://dx.doi.org/10.1038/s41598-019-48607-1]
 +
 
 +
McGarrity, C. T.; Campione, N. E.; Evans, D. C. (2013). "Cranial anatomy and variation in Prosaurolophus maximus (Dinosauria: Hadrosauridae)". Zoological Journal of the Linnean Society. 167 (4): 531–568 [https://doi.org/10.1111%2Fzoj.12009]
 +
 
 +
McKellar, R. C.; Jones, E.; Engel, M. S.; Tappert, R.; Wolfe, A. P.; Muehlenbachs, K.; Cockx, P.; Koppelhus, E. B.; Currie, P. J. (29 November 2019). "A direct association between amber and dinosaur remains provides paleoecological insights". Scientific Reports. 9 (17916): 17916. [https://doi.org/10.1038%2Fs41598-019-54400-x]
 +
 
 +
Prieto-Márquez, A. (2010). "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods." Zoological Journal of the Linnean Society, 159: 435–502.
 +
 
 +
Prieto-Márquez, A. & Wagner, J.R. (2023). “A new ‘duck-billed’ dinosaur (Ornithischia:Hadrosauridae) from the upper Campanian of Texas points to a greater diversity of early hadrosaurid Offshoots.” Cretaceous Research. [http://dx.doi.org/10.1016/j.cretres.2022.105416]
  
Gates, T.A., Jinnah, Z., Levitt, C., Getty, M.A. (2014). "New hadrosaurid specimens from the lower-middle Campanian Wahweap Formation of Utah". W: David A. Eberth; David C. Evans. Hadrosaurs: Proceedings of the International Hadrosaur Symposium. Indiana University Press. pp. 156–173.
+
Prieto-Márquez, A.; Wagner, J. R.; Bell, P. R.; Chiappe, L. M. (2014). "The late-surviving 'duck-billed' dinosaur Augustynolophus from the upper Maastrichtian of western North America and crest evolution in Saurolophini". Geological Magazine. 152 (2): 225–241. [https://doi.org/10.1017%2FS0016756814000284]
  
Holtz, T. (2012) ''Dinosaurs'' (suplement) [[https://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/HoltzappendixWinter2011.pdf]]
+
Rozadilla, S., Brissón-Egli, F., Agnolín, L.F., Aranciaga-Rolando, A.M., Novas, F.E. (2022). "A new hadrosaurid (Dinosauria: Ornithischia) from the Late Cretaceous of northern Patagonia and the radiation of South American hadrosaurids". Journal of Systematic Palaeontology[http://dx.doi.org/10.1080/14772019.2021.2020917]
  
Loewen M., A., Irmis R., B., Sertich J., J., W., Currie, P., J., Sampson, S., D., (2013) "Tyrant Dinosaur Evolution Tracks the Rise and Fall of Late Cretaceous Oceans". PLoSONE 8(11): e79420. [[doi:10.1371/journal.pone.0079420]]
 
  
Prieto-Márquez, A. (2013). "Skeletal morphology of Kritosaurus navajovius (Dinosauria:Hadrosauridae) from the Late Cretaceous of the North American south-west, with an evaluation of the phylogenetic systematics and biogeography of Kritosaurini". Journal of Systematic Palaeontology. [[doi:10.1080/14772019.2013.770417]]
+
<references/></small>
<small>
 
  
 
[[Kategoria:Dinosauria]]
 
[[Kategoria:Dinosauria]]
Linia 102: Linia 140:
 
[[Kategoria:Hadrosauridae]]
 
[[Kategoria:Hadrosauridae]]
 
[[Kategoria:Ameryka Północna]]
 
[[Kategoria:Ameryka Północna]]
 +
[[Kategoria:Kanada]]
 
[[Kategoria:USA]]
 
[[Kategoria:USA]]
 
[[Kategoria:Mezozoik]]
 
[[Kategoria:Mezozoik]]
 
[[Kategoria:Kreda]]
 
[[Kategoria:Kreda]]
 
[[Kategoria:Kampan]]
 
[[Kategoria:Kampan]]

Aktualna wersja na dzień 13:37, 24 cze 2024

Autor: Jakub Starzyński
Korekta: Maciej Ziegler, Łukasz Czepiński, Michał Siedlecki


Prosaurolophus (prozaurolof)
Długość ok. 8,5 m
Masa ok. 3 t
Dieta roślinożerny
Miejsce Kanada - Alberta

(środkowe i górne pokłady formacji Dinosaur Park)


USA - Montana

(górne pokłady formacji Two Medicine i formacja Bearpaw)

Czas
252 201 145
66

ok. 75,8[1]-74 [2]Ma
późna kreda (kampan)

Systematyka Dinosauria

Ornithischia

Ornithopoda

Iguanodontia

Hadrosauridae

Saurolophinae

Saurolophini

Prosaurolophus Maximus.jpg
Rekonstrukcja głowy Prosaurolophus. Autor: Steveoc 86 [5]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…

Wstęp

Prosaurolophus był rodzajem dużego hadrozauryda z grupy hadrozaurów płaskogłowych, żyjącego drugiej połowie epoki późnej kredy na terenie obecnych Kanady i USA. Pomimo znalezienia licznego materiału kopalnego, takson ten pozostaje stosunkowo słabo zbadany.

Etymologia

Nazwa rodzajowa oznacza "przed Saurolophus", gdyż początkowo uznawano ten rodzaj za przodka opisanego wcześniej zaurolofa. Epitet gatunkowy maximus oznacza "największy", co odnosi się do jego dużych rozmiarów.

Historia odkryć

Szczątki prozaurolofa zostały znalezione w górnych pokładach kanadyjskiej formacji Dinosaur Park przez słynnego amerykańskiego paleontologa Barnuma Browna w 1915 roku, a już rok później przez niego opisane. Okolica pyska odnalezionej wtedy czaszki była zdeformowana, w taki sposób, że wyglądała na dłuższą, niż w rzeczywistości była. Nieuszkodzoną czaszkę wraz z kompletnym szkieletem pozaczaszkowym w 1924 roku odnalazł słynny kanadyjski paleontolog William Parks. Od odkryć wspomnianych naukowców odnaleziono liczne (ponad 20 osobników) szczątki należące do tego gatunku, m.in. 3 czaszki należące do młodocianych przedstawicieli S. maximus odkryte w pokładach formacji Bearpaw, młodszej od Dinosaur Park (Drysdale i in., 2019).

Znany amerykański paleontolog John Horner w 1992 roku opisał z pokładów formacji Two Medicine z Montany pozostałości kilku przedstawicieli rodzaju Prosaurolophus i uznał je za należące do nowego gatunku, który nazwał P. blackfeetensis. Od gatunku typowego różnić się miał wyglądem grzebienia oraz wyższą i nachyloną pod ostrzejszym kątem trzewioczaszką (Horner, 1992). Jednakże późniejsze badania wykazały, że różnice te nie są wystarczające do wydzielenia nowego gatunku i mieszczą się w zakresie zmienności osobniczej P. maximus, przez co P. blackfeetensis obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego, tym samym poszerzając jego zasięg geograficzny oraz czasowy (McGarrity i in., 2013).

Materiał kopalny

Szkielet P. maximus na wystawie w Królewskim Muzeum w Ontario. Autor zdjęcia: Daderot [1].

Holotypem P. maximus jest okaz AMNH 5386 - stosunkowo kompletna, lecz zdeformowana w okolicy pyska czaszka (brakuje kości przedzębowej i części k. zębowej. Materiał przypisany to liczne inne czaszki i elementy szkieletu pozaczaszkowego, m.in. MOR 454 (niekompletna, dysartykułowana czaszka, okaz typowy P. blackfeetensis), CMN 2870, ROM 787, ROM 1928, TMM 41262, TMP 1984.001.0001 oraz USNM 12712 (prawie kompletne lub kompletne artykułowane czaszki z Dinosaur Park), CMN 2277 - artykułowana czaszka ze zrekonstruowaną okolicą oczodołu w gipsie, TMP 1981.023.0140 - mózgoczaszka z częściowym dachem czaszki, TMP 2006.012.0096- artykułowany dach czaszki z dysartykułowaną k. kwadratową, CMN 185 - izolowaną k. czołową. Ponadto znanych jest kilka młodocianych osobników, m.in. TMP 1983.64.3, TMP 1998.50.1 i RTMP 2016.37.1: - częściowe czaszki i fragmentaryczne szkielety pozaczaszkowe.

Budowa i paleobiologia

Porównanie rozmiarów prozaurolofa z człowiekiem. Autor: Connor Ashbridge [2].

Prozaurolof był jednym z roślejszych dinozaurów kaczodziobych. Wyglądem przypominał nieco inne hadrozaury płaskogłowe, takie jak brachylofozaur, czy zaurolof. Wyróżniał się niewielkim, trójkątnym lekko wygiętym grzebieniem tworzonym przez kości nosowe. Rósł on nie zmieniając swojej pozycji, przez co podejrzewa się, że mógł stanowić podstawę pod duże skupisko tkanki miękiej pełniącej funkcję pokazową (możliwe, że nadmuchiwane worki nosowe - patrz grafika poniżej). Jego czaszka była dłuższa niż czaszka zaurolofa, lecz miała skróconą kość czołową - cechę obecną u hadrozaurów grzebieniastych. Jego ciało pokryte było w większości niewielkimi łuskami, pomiędzy którymi w okolicach pasu barkowego występowały większe łuski.

Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Slate Weasel [3].

Podobnie jak inne hadrozaurydy, prozaurolof był roślinożercą, najprawdopodobniej odżywiającym się liśćmi i innymi zielnymi częściami roślin iglastych (McKellar i in., 2019). W rozdrabnianiu pokarmu pomagał mu szeroki dziób, za którym znajdowały się 4 baterie zębowe, które razem z wydatnymi policzkami pozwalały na żucie pokarmu. Zazwyczaj czworonożny, w razie potrzeby zapewne potrafił poruszać się na 2 nogach. Odkrycie kilku osobników prozaurolofa w jednym złożu kości w Montanie wskazuje, że dinozaur ten prawdopodobnie prowadził stadny tryb życia, przynajmniej sezonowo. Niewykluczone, że podczas godów lub w przypadku ataku drapieżnika na stado, prozaurolofy mogły wykorzystywać swoje grzebienie lub rozwinięte na nich worki nosowe do konkurencji o partnera lub do alarmowania pozostałych członków grupy. Obecnie nie wiemy, czy u tego rodzaju występował dymorfizm płciowy, dlatego wspomniane zachowanie godowe jest czysto spekulatywne (komentarz własny).

Środowisko życia

Szczątki P. maximus znaleziono zarówno na terenach dzisiejszej Kanady (Alberta, formacja Dinosaur Park) jak i USA (Montana, formacje Two Medicine i Bearpaw).

Wielcy roślinożercy formacji Dinosaur Park. Prozaurolof znajduje się po prawej stronie, w tle, na lewo od stada styrakozaurów. Autor: Julius T. Csotonyi. [4].

Pierwsza formacja stanowi pozostałości rzeki płynącą niegdyś równiną zalewową. Gdy Morze Dalekiego Zachodu posuwało się na zachód, były to tereny bagniste o klimacie cieplejszym niż dzisiejsza Alberta, z chłodnymi, ale nie mroźnymi zimani. Iglaki dominowały w koronach lasów, w podszyciu rosły paprotniki i rośliny kwiatowe. Odnaleziono także szczątki m.in.: ceratopsów - styrakozaura, Chasmosaurus belli i C. irvinensis, innych kaczodziobych - korytozaura i lambeozaura , ankylozaurów- anodontozaura, edmontonii i panoplozaura i tyranozaurydów - gorgozaura.

Tereny Two Medicine leżały daleko od morza i wyżej niż Dinosaur Park, było tam mniej wilgotno. Występowała tam sezonowść klimatyczna z podziałem na klimat suchy i mokry. Jej tereny porastały lasy iglaste charakterystyczne dla terenu wyżynnego. Tam odnaleziono także szczątki m.in.: płazów - albanerpetont, habrozaur, ceratopsów - stellazaura, prenoceratopsa czy einiozaura, innych hadrozaurów - majazaury, grypozaura, czy hypakrozaura, teropodów - bambiraptora , daspletozaura i kilku innych dinozaurów.

Osady formacji Bearpaw są ubogie w skamieniałości dinozaurów, ale znamy z niej kilka rodzajów np: daspletozaura, stegocerasa, czy edmontonię. Znane są z niej za to liczne pozostałości gadów morskich: plezjozaurów np: Albertonectes,czy Dolichorhynchops, mozazaurów tj. Mosasaurus i Tylosaurus oraz morskich żółwi.

Klasyfikacja

Prozaurolof zazwyczaj jest uznawany za członka podrodziny hadrozaurów płaskogłowych w plemieniu Saurolophini, jako takson siostrzany zaurolofa (np: Godefroit i in., 2008; Kobayashi i in., 2019; Rozadilla i in., 2022); takson siostrzany dla kladu obejmującego zaurolofa i augustynolofa, co pokazano na poniższym kladogramie (Prieto-Márquez i in., 2014), takson siostrzany dla kladu obejmującego bonapartezaura i zaurolofa (Cruzado-Caballero i Powell, 2017) lub takson siostrzany dla kladu zawierającego kamujzaura, augustynolofa i zaurolofa (Prieto-Márquez i Wagner, 2023).

Kladogramy są powszechnym sposobem przedstawiania hipotez o pokrewieństwach między organizmami. Ich interpretacja wymaga pewnych umiejętności, dlatego też dowiedz się Jak czytać kladogramy.

Saurolophini

Prosaurolophus maximus




Augustynolophus morrisi




Saurolophus osborni



Saurolophus angustirostris





Kladogram ukazujący relacje Prosaurolophus w obrębie Saurolophini (za: Prieto-Márquez i in., 2014.[3]).

Spis gatunków

Prosaurolophus Brown, 1916
P. maximus Brown, 1916
= P. blackfeetensis Horner, 1992

Bibliografia

Brown, B. (1916). "A new crested trachodont dinosaur, Prosaurolophus maximus". Bulletin of the AMNH; v. 35, article 37.

Cruzado-Caballero, P.; Powell, J. E. (2017). "Bonapartesaurus rionegrensis, a new hadrosaurine dinosaur from South America: implications for phylogenetic and biogeographic relations with North America". Journal of Vertebrate Paleontology 37. 1–16 [6]

Drysdale, E. T., Therrien, F., Zelenitsky, D. K., Weishampel, D. B., & Evans, D. C. (2019). "Description of juvenile specimens of Prosaurolophus maximus (Hadrosauridae: Saurolophinae) from the Upper Cretaceous Bearpaw Formation of southern Alberta, Canada, reveals ontogenetic changes in crest morphology". Journal of Vertebrate Paleontology, 38(6), e1547310. [doi:10.1080/02724634.2018.1547310]

Godefroit, P., Hai, S., Yu, T. & Lauters, P. (2008) "New hadrosaurid dinosaurs from the uppermost Cretaceous of north-eastern China" Acta Palaeontologica Polonica, 53(1), 47–74.

Paul, G. S. (2016). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press. p. 333

Horner, J. R. (1992). "Cranial morphology of Prosaurolophus (Ornithischia: Hadrosauridae) with descriptions of two new hadrosaurid species and an evaluation of hadrosaurid phylogenetic relationships". Museum of the Rockies Occasional Paper. 2: 1–119.

Kobayashi, Y., Nishimura, T., Takasaki, R., Chiba, K., Fiorillo, A.R., Tanaka,K., Chinzorig, T., Sato, T. & Sakurai, K. (2019). "A New Hadrosaurine (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Marine Deposits of the Late Cretaceous Hakobuchi Formation, Yezo Group, Japan". Scientific Reports. 9 (1): 1–14. [7]

McGarrity, C. T.; Campione, N. E.; Evans, D. C. (2013). "Cranial anatomy and variation in Prosaurolophus maximus (Dinosauria: Hadrosauridae)". Zoological Journal of the Linnean Society. 167 (4): 531–568 [8]

McKellar, R. C.; Jones, E.; Engel, M. S.; Tappert, R.; Wolfe, A. P.; Muehlenbachs, K.; Cockx, P.; Koppelhus, E. B.; Currie, P. J. (29 November 2019). "A direct association between amber and dinosaur remains provides paleoecological insights". Scientific Reports. 9 (17916): 17916. [9]

Prieto-Márquez, A. (2010). "Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods." Zoological Journal of the Linnean Society, 159: 435–502.

Prieto-Márquez, A. & Wagner, J.R. (2023). “A new ‘duck-billed’ dinosaur (Ornithischia:Hadrosauridae) from the upper Campanian of Texas points to a greater diversity of early hadrosaurid Offshoots.” Cretaceous Research. [10]

Prieto-Márquez, A.; Wagner, J. R.; Bell, P. R.; Chiappe, L. M. (2014). "The late-surviving 'duck-billed' dinosaur Augustynolophus from the upper Maastrichtian of western North America and crest evolution in Saurolophini". Geological Magazine. 152 (2): 225–241. [11]

Rozadilla, S., Brissón-Egli, F., Agnolín, L.F., Aranciaga-Rolando, A.M., Novas, F.E. (2022). "A new hadrosaurid (Dinosauria: Ornithischia) from the Late Cretaceous of northern Patagonia and the radiation of South American hadrosaurids". Journal of Systematic Palaeontology[12]


  1. Eberth, D. A., Evans, D. C., Ramezani, J., Kamo, S. L., Brown, C. M., Currie, P. J., & Braman, D. R. (2023). "Calibrating geologic strata, dinosaurs, and other fossils at Dinosaur Provincial Park (Alberta, Canada) using a new CA-ID-TIMS U–Pb geochronology". Canadian Journal of Earth Sciences. doi:10.1139/cjes-2023-0037
  2. Drysdale i in., 2019
  3. Augustynolophus