Unaysaurus: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Budowa i materiał kopalny)
m
 
(Nie pokazano 19 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
<small>
+
{{DISPLAYTITLE:''Unaysaurus''}}
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
+
{{Opis
| Autor:
+
|Autor                 = [[Mateusz Tałanda]]
| Korekta:
+
|Korekta                = [[Tomasz Skawiński]], [[Maciej Ziegler]], [[Marcin Szermański]]
|-
+
|nazwa                  = ''Unaysaurus'' (unajzaur)
| [[Mateusz Tałanda]]
+
|długość                = 2,9 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press. </ref>
| [[Tomasz Skawiński]]
+
|wysokość              = 65 cm (w biodrach)  <ref name="Molina-Larramendi"></ref>
[[Maciej Ziegler]]
+
|masa                  = 60 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref>
 
+
|dieta                  = roślinożerny
[[Marcin Szermański]]
+
|miejsce                = [[Brazylia]] - stan Rio Grande do Sul
|}
+
<small>([[formacja]] [[Caturrita]])</small>
</small>
+
|czas                  =  {{Występowanie|226|225}}
 
+
226-225 [[Ma]]<ref>Langer, M. C., Ramezani, J., & Da-Rosa,  ́A. A. S. (2018). U-Pb age constraints on dinosaur rise from South Brazil. Gondwana Research, 57, 133–140.</ref><br>
----
+
<small>[[późny trias]] (wczesny [[noryk]])</small>  
 
+
|systematyka            = [[Dinosauria]]
{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
 
! colspan=2 | ''Unaysaurus'' (unajzaur)
 
|-
 
! '''Długość''':
 
| 2,5 m
 
 
 
|-
 
! '''Masa''':
 
| ? kg
 
 
 
|-
 
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
 
| [[Brazylia]]
 
 
 
<small>(formacja [[Caturrita]])</small>  
 
|-
 
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
 
| 205-200 [[Ma]]
 
<small>późny [[trias]] ([[retyk]])</small>  
 
|-
 
! '''Systematyka'''
 
| [[Dinosauria]]
 
  
 
[[Saurischia]]
 
[[Saurischia]]
Linia 41: Linia 19:
 
[[Sauropodomorpha]]
 
[[Sauropodomorpha]]
  
[[Plateosauria]]
+
[[Unaysauridae]]
 +
|grafika                = Unaysaurus_by_Kahless28.jpg
 +
|podpis                = Rekonstrukcja unajzaura. Autor: Jakub Kowalski
 +
|PorównanieGrupa        = Unaysauridae
 +
|PorównanieDługość      = 2.5
 +
|mapa                  = <display_points type="terrain" zoom=3>
 +
29° 36' S, 53° 51' W~formacja [[Caturrita]], [[Brazylia]]~<small>''Unaysaurus tolentinoi'' - [[Holotyp]] i materiał przypisany
 +
</display_points>
 +
}}
 +
== Wstęp ==
 +
'''Unajzaur''' (łac. ''Unaysaurus tolentinoi'') to roślinożerny dinozaur z grupy ([[grad]]u) "[[prozauropod]]ów", który żył na terenie dzisiejszej Brazylii około 226-225 milionów lat temu.
  
[[Plateosauridae]]
+
== Etymologia ==
|-
+
Nazwa ''Unaysaurus'' pochodzi od indiańskiego (brazylijskiego plemienia Tupy) słowa ''unay'' oznaczającego "czarna woda" i greckiego ''sauros'' oznaczającego "jaszczur". Epitet gatunkowy honoruje pana Tolentino Flores Marafiga, który odkrył szczątki tego zwierzęcia.
| colspan=2 |[[Plik:Unaysaurus.jpg|400px|]]
+
 
<small>Model ''Unaysaurus'' w skali 1:1, oparty na istniejącym materiale kopalnym.  
+
== Budowa i materiał kopalny ==
 +
[[Plik:Skeletal reconstruction of Unaysaurus tolentinoi.png|thumb|Rekonstrukcja szkieletu okazu [[holotyp]]owego. Autor: Maurissauro [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Skeletal_reconstruction_of_Unaysaurus_tolentinoi.png].]]
 +
[[Gatunek]] ten opisano na podstawie niekompletnego szkieletu o numerze katalogowym UFSM 11069 składającego się z czaszki, obrotnika, 10 [[kręg]]ów grzbietowych, żeber, [[gastralia|gastraliów]], 30 [[kręg]]ów ogonowych i kości kończyn. Wszystkie te kości były artykułowane lub ułożone blisko siebie, co świadczy o tym, że należały do jednego osobnika.
  
Autor: Orlando Grillo. [http://www.orlandogrillo.com/paleoart/sculpture_Unaysaurus.html]</small>
+
Drugi znany okaz to UFSM 11712 i składa się z dwóch trzonów kręgów, trzech częściowych kości śródstopia i pięciu paliczków. Należały one do młodocianego osobnika (Müller i in., 2023).
|}
 
  
==Wstęp==
+
[[Plik:Unaysaurus.jpg|thumb|300px|Rekonstrukcja. Autor: Michael B.H. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Unaysaurus.jpg].]]
''Unaysaurus tolentinoi'' to roślinożerny dinozaur z grupy ([[grad]]u) "prozauropodów", który żył na terenie dzisiejszej Brazylii około 205-200 milionów lat temu.
 
  
==Etymologia==
+
{{Szablon: diagnoza}}
Nazwa ''Unaysaurus'' pochodzi od indiańskiego (brazylijskiego plemienia Tupy) słowa ''unay'' oznaczającego "czarna woda" i greckiego ''sauros'' oznaczającego "jaszczur". Epitet gatunkowy honoruje pana Tolentino Flores Marafiga, który odkrył szczątki tego zwierzęcia.
+
[[Holotyp]]owy osobnik mierzył około 2,9 metra długości i 65 cm wysokości w okolicach bioder (Molina-Pérez i Larramendi, 2020). Budową ''Unaysaurus'' bardzo przypomina inne "prozauropody". Jego czaszka jest stosunkowo długa i mierzy około 15 cm. Dach czaszki jest prosty, podobnie jak u ''[[Plateosaurus]]'' i ''[[Efraasia]]''. Zęby unajzaura, podobnie jak u innych przedstawicieli tej grupy, są liściowate, bocznie spłaszczone i coraz mniejsze ku tyłowi. Każdy ząb ma po 5 do 8 serracji po obu stronach w zależności od rozmiaru, które ustawione są pod kątem 45 stopni do krawędzi. Tą cechą unajzaur przypomina archozauromorfa ''[[Azendohsaurus]]'', ''[[Massospondylus]]'' i ''[[Plateosaurus]]''. Na kości przedszczękowej unajzaur miał 3 lub 4 zęby, 22 na kości szczękowej i 20 na zębowej. Podobnie jak u wczesnych dinozaurów takich jak ''[[Herrerasaurus]]'', a w przeciwieństwie do innych [[Sauropodomorpha]], unajzaur ma dobrzusznie skierowany grzebień na trzonie obrotnika. [[Trzon]] jest jednak dwa razy dłuższy niż wysoki, tak jak u innych zauropodomorfów. Parapofyzy są obecne na bliższym końcu trzonu, co prawdopodobnie świadczy o tym, że ten osobnik był już dorosły. Kręgi grzbietowe mają amficeliczne, silnie spłaszczone trzony, jak przystało na przedstawiciela tej grupy. Podobnie jak u ''[[Yunnanosaurus]]'' i ''[[Guaibasaurus]]'' łuki nerwowe tych kręgów są wyższe od trzonów. Pełne zrośnięcie się trzonów i łuków nerwowych również świadczy o dojrzałym wieku tego osobnika. Kość łopatkowa i krucza są ze sobą ściśle połączone, choć wciąż widać między nimi szew. W przeciwieństwie do ''[[Riojasaurus]]'' i ''[[Saturnalia]]'', ''Unaysaurus'' nie ma łopatki o klepsydrowatym kształcie, gdyż tylny koniec kości jest mniej rozszerzony. Obręcz barkowa unajzaura była nachylona 60<sup>o</sup> do płaszczyzny poziomej, co jest cechą prymitywną ([[plezjomorfia|plezjomorficzną]]) dla [[Sauropodomorpha|zauropodomorfów]] i czym przypomina obręcz ''[[Seitaad]]''. Kość ramieniowa jest podobna do ''[[Plateosaurus]]''. Jest mniej masywna niż u ''[[Riojasaurus]]'', ''[[Massospondylus]]'' i ''[[Saturnalia]]''. Pozostałe kości kończyn nawiązują swoją budową do innych "prozauropodów", szczególnie do tych o mniejszych rozmiarach.
  
==Budowa i materiał kopalny==
+
''Unaysaurus'' wyróżnia się od innych [[takson]]ów następującą kombinacją cech:
[[Gatunek]] ten opisano na podstawie niekompletnego szkieletu składającego się z czaszki, obrotnika, 10 [[kręg]]ów grzbietowych, żeber, gastraliów, 30 kręgów ogonowych i kości kończyn. Wszystkie te kości były artykułowane lub ułożone blisko siebie, co świadczy o tym, że należały do jednego osobnika.
+
* dobrze rozwinięty, skierowany grzbietowo-bocznie wyrostek tworzony przez kość czołową i ciemieniową;
 +
* obniżenie na przyśrodkowej części kości ciemieniowej; dwa dołki na środkowej laminie kości szczękowej;
 +
* obecność wyraźnego, tępego grzbietu na bocznej powierzchni grzebienia naramiennego.
  
{{Szablon: diagnoza}}
+
W 2012 roku opisano fragmentaryczne szczątki miednicy i nogi jakiegoś prozauropoda z górnej części formacji Caturrita. Może to być kolejny osobnik unajzaura. Nie ma jednak co do tego pewności, gdyż okaz typowy nie ma miednicy, co utrudnia ich porównanie.
Mierzył on około 2,5 metra długości i metr wysokości w okolicach bioder. Budową ''Unaysaurus'' bardzo przypomina inne "prozauropody". Jego czaszka jest stosunkowo długa i mierzy około 15 cm. Dach czaszki jest prosty, podobnie jak u ''[[Plateosaurus]]'' i ''[[Efraasia]]''. Zęby unajzaura, podobnie jak u innych przedstawicieli tej grupy, są liściowate, bocznie spłaszczone i coraz mniejsze ku tyłowi. Każdy ząb ma po 5 do 8 serracji po obu stronach w zależności od rozmiaru, które ustawione są pod kątem 45 stopni do krawędzi. Tą cechą unajzaur przypomina archozauromorfa ''[[Azendohsaurus]]'', ''[[Massospondylus]]'' i ''[[Plateosaurus]]''. Na kości przedszczękowej unajzaur miał 3 lub 4 zęby, 22 na kości szczękowej i 20 na zębowej. Podobnie jak u wczesnych dinozaurów takich jak ''[[Herrerasaurus]]'', a w przeciwieństwie do innych [[Sauropodomorpha]], unajzaur ma dobrzusznie skierowany grzebień na trzonie obrotnika. [[Trzon]] jest jednak dwa razy dłuższy niż wysoki, tak jak u innych zauropodomorfów. Parapofyzy są obecne na bliższym końcu trzonu, co prawdopodobnie świadczy o tym, że ten osobnik był już dorosły. Kręgi grzbietowe mają amficeliczne, silnie spłaszczone trzony, jak przystało na przedstawiciela tej grupy. Podobnie jak u ''[[Yunnanosaurus]]'' i ''[[Guaibasaurus]]'' łuki nerwowe tych kręgów są wyższe od trzonów. Pełne zrośnięcie się trzonów i łuków nerwowych również świadczy o dojrzałym wieku tego osobnika. Kość łopatkowa i krucza są ze sobą ściśle połączone, choć wciąż widać między nimi szew. W przeciwieństwie do ''[[Riojasaurus]]'' i ''[[Saturnalia]]'', ''Unaysaurus'' nie ma łopatki o klepsydrowatym kształcie, gdyż tylny koniec kości jest mniej rozszerzony. Obręcz barkowa unajzaura była nachylona 60<sup>o</sup> do płaszczyzny poziomej, co jest cechą prymitywną ([[plezjomorfia|plezjomorficzną]]) dla [[Sauropodomorpha|zauropodomorfów]] i czym przypomina obręcz ''[[Seitaad]]''. Kość ramieniowa jest podobna do ''[[Plateosaurus]]''. Jest mniej masywna niż u ''[[Riojasaurus]]'', ''[[Massospondylus]]'' i ''[[Saturnalia]]''. Pozostałe kości kończyn nawiązują swoją budową do innych "prozauropodów", szczególnie do tych o mniejszych rozmiarach.
 
  
''Unaysaurus'' wyróżnia się od innych [[takson]]ów następującą kombinacją cech: dobrze rozwinięty, skierowany grzbietowo-bocznie wyrostek tworzony przez kość czołową i ciemieniową; obniżeie na przyśrodkowej części kości ciemieniowej; dwa dołki na środkowej laminie kości szczękowej; głębokie brzuszne obniżenie na bazisfenoidzie; obecność wyraźnego, tępego grzbietu na bocznej powierzchni grzebienia naramiennego (deltopektoralnego).
+
Natomiast do unajzaura być może należał niekompletny szkielet ze stanowiska Wachholz oraz kość łonowa ze wzgórza Botucaraí. Szkielet ten składa się z 11 kręgów grzbietowych, niekompletnej lewej kończyny przedniej, dwóch kości prawej kończyny przedniej, prawej kości kulszowej i sześciu paliczków stopy. Müller i in. (2016) nie zdecydowali się jednak na jego formalne przypisanie do ''Unaysaurus''.
 +
[[Plik:Skeletal_reconstruction_of_Unaysaurus_tolentinoi.png|thumb|300px|Diagram prezentujący znany materiał kopalny. Autor: Maurissauro. [https://en.wikipedia.org/wiki/Unaysaurus#/media/File:Skeletal_reconstruction_of_Unaysaurus_tolentinoi.png].]]
  
 
==Geologia i położenie geograficzne==
 
==Geologia i położenie geograficzne==
Skamieniałości ''Unaysaurus'' znaleziono 13 km na północ od Santa Maria w Brazylii. Kości tego zwierzęcia tkwiły w czerwonawym zlepieńcu ponad brązowymi-czerwonymi łupkami ilastymi z soczewkami mułowców. Osady te należą do formacji [[Caturrita]] datowanej na późny [[trias]]. Badacze nie są zgodni co do dokładnego wieku tej formacji. Ich szacunki co do tego wahają się od 220 do 200 milionów lat temu. Według ostatnich ([[2012]]) badań bardziej prawdopodobny jest wiek retycki formacji.
+
Skamieniałości ''Unaysaurus'' znaleziono 13 km na północ od Santa Maria w Brazylii. Kości tego zwierzęcia tkwiły w czerwonawym zlepieńcu ponad brązowymi-czerwonymi łupkami ilastymi z soczewkami mułowców. Osady te należą do formacji [[Caturrita]] datowanej na późny [[trias]]. Badacze nie są zgodni co do dokładnego wieku tej formacji. Ich szacunki co do tego wahają się od 227 do 200 milionów lat temu. Obecność dicynodonta ''Jachaleria'' może wskazywać na wczesny [[noryk]], czyli około 227-220 milionów lat. Langer i in. (2018) ustalili, że wiek formacji Caturrita wynosił 225.42 ± 0.37 [[Ma]].
  
 
==Paleobiologia==
 
==Paleobiologia==
Unajzaur należał do mniejszych "prozauropodów". Nie był tak masywny jak np. ''[[Riojasaurus]]''. Zapewne, podobnie jak plateozaur, poruszał on się na dwóch tylnych kończynach. Długa szyja pozwalała mu sięgać po wyższe części roślin, niedostępne dla innych roślinożerców. Liściowatymi zębami ciął on liście i gałązki, które następnie połykał. Były one rozcierane w żołądku przez gastrolity i trawione. Głównym niebezpieczeństwem dla unajzaura był prawdopodobnie duży [[teropod]], znany wyłącznie z tropów oraz ''[[Guaibasaurus]]'' (jeśli był mięsożerny). Mniejsze osobniki musiały także uważać na fitozaury, spacerując nad brzegami wód. Choć unajzaur był smuklejszy od wielu innych "prozauropodów", raczej nie był w stanie ratować się szybką ucieczką. Musiał więc polegać na swej sile broniąc się przed drapieżnikami. Prawdopodobnie długa szyja pozwalała mu skuteczniej obserwować okoliczny teren, by w porę dostrzec skradającego się drapieżnika.
+
Unajzaur należał do mniejszych "prozauropodów". Nie był tak masywny jak np. ''[[Riojasaurus]]''. Zapewne, podobnie jak plateozaur, poruszał on się na dwóch tylnych kończynach. Długa szyja pozwalała mu sięgać po wyższe części roślin, niedostępne dla innych roślinożerców. Liściowatymi zębami ciął on liście i gałązki, które następnie połykał. Były one rozcierane w żołądku przez [[gastrolit]]y i trawione. Głównym niebezpieczeństwem dla unajzaura był prawdopodobnie duży [[teropod]], znany wyłącznie z tropów oraz ''[[Guaibasaurus]]'' (jeśli był mięsożerny). Mniejsze osobniki musiały także uważać na fitozaury, spacerując nad brzegami wód. Choć unajzaur był smuklejszy od wielu innych "prozauropodów", raczej nie był w stanie ratować się szybką ucieczką. Musiał więc polegać na swej sile broniąc się przed drapieżnikami. Prawdopodobnie długa szyja pozwalała mu skuteczniej obserwować okoliczny teren, by w porę dostrzec skradającego się drapieżnika.
 +
 
 +
Na wielu kościach unajzaura znaleziono ślady gryzienia przez małe zwierzęta. Prawdopodobnie zwłoki tego dinozaura zostały częściowo zjedzone przez mięsożerne cynodonty, zanim zostały pogrzebane przez osad.
  
 
==Filogeneza==
 
==Filogeneza==
Jak stwierdzili autorzy opisu gatunku: ''pracowanie nad tak zwanymi "prozauropodami" jest dosyć frustrujące''. Jest to spowodowane różnymi hipotezami opisującymi filogenezę tej grupy, przy czym nie wiadomo, która jest bardziej wiarygodna. ''Unaysaurus'' jest jednak bardzo podobny do ''[[Plateosaurus]]'' i według [[analiza filogenetyczna|analiz filogenetycznych]] oba te [[rodzaj]]e są ze sobą blisko spokrewnione. Toteż unajzaur jest najprawdopodobniej przedstawicielem [[Plateosauridae]].
+
''Unayysaurus'' należy do wczesnych [[Sauropodomorpha|zaurpodomorfów]] - [[Unaysauridae|unajzaurydów]], wraz z ''[[Jaklapallisaurus]]'' i ''[[Macrocollum]]'' (Müller i in., 2018).
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
! ''Unaysaurus''
+
| {{V|''Unaysaurus''}}
| [[Luciano Leal|Leal]], [[Sergio Azevodo|Azevodo]], [[Alexander Kellner|Kellner]] i [[Átila da Rosa|da Rosa]], [[2004]]
+
| {{Kpt|[[Luciano Leal|Leal]], [[Sergio Azevedo|Azevedo]], [[Alexander Kellner|Kellner]]}} & {{Kpt|[[Átila da Rosa|da Rosa]]}}, [[2004]]
 
|-
 
|-
! ''U. tolentinoi''
+
| {{V|''U. tolentinoi''}}
| Leal, Azevedo, Kellner i da Rosa, 2004
+
| {{Kpt|[[Luciano Leal|Leal]], [[Sergio Azevedo|Azevedo]], [[Alexander Kellner|Kellner]]}} & {{Kpt|[[Átila da Rosa|da Rosa]]}}, [[2004]]
 
|}
 
|}
  
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
 
<small>
 
<small>
Luciano A. Leal, Sergio A. K. Azevodo, Alexander W. A. Kellner, i Átila A. S. da Rosa (2004). "A new early dinosaur (Sauropodomorpha) from the Caturrita Formation (Late Triassic), Paraná Basin, Brazil". Zootaxa 690: 1–24.
+
[http://dx.doi.org/10.1080/03115518.2012.634111 Bittencourt, J.S., Leal, L.A., Langer, M.C., Azevedo, S.A.K. 2012. An additional basal sauropodomorph specimen from the Upper Triassic Caturrita Formation, southern Brazil, with comments on the biogeography of plateosaurids. Alcheringa, t. 36, nr 2, str. 269-278. ]
 +
 
 +
[http://dx.doi.org/10.1080/08912963.2012.694881 Bittencourt, J.S., da Rosa, Á.A.S., Schultz, C.L., Langer, M.C. 2013. Dinosaur remains from the ‘Botucaraí Hill’ (Caturrita Formation), Late Triassic of south Brazil, and their stratigraphic context. Historical Biology, t. 25, nr 1, str. 81-93.]
 +
 
 +
[http://dx.doi.org/10.1590/S0031-10492012002900001 Delcourt, R., Azevedo, S.A.K. de, Grillo, O.N., Deantoni, F.O. 2012. Biomechanical comments about Triassic dinosaurs from Brazil. Pap. Avulsos Zool. (Sao Paulo), t. 52, nr 29, str. 341-347.] [http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0031-10492012002900001&lng=en&nrm=iso].
 +
 
 +
Leal, L.A., Azevedo, S.A.K., Kellner, A.W.A., da Rosa, Á.A.S. 2004. A new early dinosaur (Sauropodomorpha) from the Caturrita Formation (Late Triassic), Paraná Basin, Brazil. Zootaxa, t. 690, str. 1–24.
 +
 
 +
[http://dx.doi.org/10.1080/08912963.2016.1144749 Müller, R.T., Langer, M.C., Dias-da-Silva, S. 2016. Biostratigraphic significance of a new early sauropodomorph specimen from the Upper Triassic of southern Brazil. Historical Biology, str. 1-16.]
 +
 
 +
[http://dx.doi.org/10.1098/rsbl.2018.0633 Müller, R.T., Langer, M.C., & Dias-da-Silva, S. 2018. An exceptionally preserved association of complete dinosaur skeletons reveals the oldest long-necked sauropodomorphs. Biology Letters 14: 20180633]
 +
 
 +
[http://dx.doi.org/10.1016/j.jsames.2014.10.009 Müller, R.T., da Rosa, A.A.S., Silva, L.R., Aires, A.S.S., Pacheco, C.P., Pavanatto, A.E.B., Dias-da-Silva, S. 2015. Wachholz, a new exquisite dinosaur-bearing fossiliferous site from the Upper Triassic of southern Brazil. Journal of South American Earth Sciences, t. 61, str. 120–128.]
 +
 
 +
Müller, R. T., Garcia, M. S., Bem, F. P., Damke, L. V. S., Fonseca, A. O., & Da-Rosa, Átila A. S. (2023). On a skeletally immature individual of Unaysaurus tolentinoi (Dinosauria: Sauropodomorpha) from the upper Triassic of southern Brazil. The Anatomical Record, 1– 13. [[doi:10.1002/ar.25285]]
  
Rafael C. da Silva, Ronaldo Barboni, Tânia Dutra, Michel M. Godoy i Raquel B. Binotto. 2012. Footprints of large theropod dinosaurs and implications on the age of Triassic biotas from Southern Brazil. Journal of South American Earth Sciences 39: 16-23.
+
Novas, F. 2009. The Age of Dinosaurs in South America. Indiana University Press, str. 1-452.  
  
DELCOURT, Rafael; AZEVEDO, Sergio Alex Kugland de; GRILLO, Orlando Nelson  and  DEANTONI, Fernanda Oliveira. Biomechanical comments about Triassic dinosaurs from Brazil. Pap. Avulsos Zool. (São Paulo) [online]. 2012, vol.52, n.29: 341-347 . Available from: [http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0031-10492012002900001&lng=en&nrm=iso]. ISSN 0031-1049.  http://dx.doi.org/10.1590/S0031-10492012002900001.
+
da Silva, R.C., Barboni, R., Dutra, T., Godoy, M.M., Binotto, R.B. 2012. Footprints of large theropod dinosaurs and implications on the age of Triassic biotas from Southern Brazil. Journal of South American Earth Sciences, t. 39, str. 16-23.
</small>
+
<references/></small>
  
 
[[Kategoria:Dinosauria]]
 
[[Kategoria:Dinosauria]]
Linia 100: Linia 106:
 
[[Kategoria:Mezozoik]]
 
[[Kategoria:Mezozoik]]
 
[[Kategoria:Trias]]
 
[[Kategoria:Trias]]
[[Kategoria:Retyk]]
+
[[Kategoria:Noryk]]

Aktualna wersja na dzień 19:10, 18 lut 2024

Autor: Mateusz Tałanda
Korekta: Tomasz Skawiński, Maciej Ziegler, Marcin Szermański


Unaysaurus (unajzaur)
Długość 2,9 m [1]
Wysokość 65 cm (w biodrach) [1]
Masa 60 kg [1]
Dieta roślinożerny
Miejsce Brazylia - stan Rio Grande do Sul

(formacja Caturrita)

Czas
252 201 145
66

226-225 Ma[2]
późny trias (wczesny noryk)

Systematyka Dinosauria

Saurischia

Sauropodomorpha

Unaysauridae

Unaysaurus by Kahless28.jpg
Rekonstrukcja unajzaura. Autor: Jakub Kowalski
Homo sapiens.png Unaysauridae.png

2.5 m

Porównanie wielkości Unaysaurus i człowieka.
Sylwetki: Phylopic.org

Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…

Wstęp

Unajzaur (łac. Unaysaurus tolentinoi) to roślinożerny dinozaur z grupy (gradu) "prozauropodów", który żył na terenie dzisiejszej Brazylii około 226-225 milionów lat temu.

Etymologia

Nazwa Unaysaurus pochodzi od indiańskiego (brazylijskiego plemienia Tupy) słowa unay oznaczającego "czarna woda" i greckiego sauros oznaczającego "jaszczur". Epitet gatunkowy honoruje pana Tolentino Flores Marafiga, który odkrył szczątki tego zwierzęcia.

Budowa i materiał kopalny

Rekonstrukcja szkieletu okazu holotypowego. Autor: Maurissauro [1].

Gatunek ten opisano na podstawie niekompletnego szkieletu o numerze katalogowym UFSM 11069 składającego się z czaszki, obrotnika, 10 kręgów grzbietowych, żeber, gastraliów, 30 kręgów ogonowych i kości kończyn. Wszystkie te kości były artykułowane lub ułożone blisko siebie, co świadczy o tym, że należały do jednego osobnika.

Drugi znany okaz to UFSM 11712 i składa się z dwóch trzonów kręgów, trzech częściowych kości śródstopia i pięciu paliczków. Należały one do młodocianego osobnika (Müller i in., 2023).

Rekonstrukcja. Autor: Michael B.H. [2].

Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych.

Holotypowy osobnik mierzył około 2,9 metra długości i 65 cm wysokości w okolicach bioder (Molina-Pérez i Larramendi, 2020). Budową Unaysaurus bardzo przypomina inne "prozauropody". Jego czaszka jest stosunkowo długa i mierzy około 15 cm. Dach czaszki jest prosty, podobnie jak u Plateosaurus i Efraasia. Zęby unajzaura, podobnie jak u innych przedstawicieli tej grupy, są liściowate, bocznie spłaszczone i coraz mniejsze ku tyłowi. Każdy ząb ma po 5 do 8 serracji po obu stronach w zależności od rozmiaru, które ustawione są pod kątem 45 stopni do krawędzi. Tą cechą unajzaur przypomina archozauromorfa Azendohsaurus, Massospondylus i Plateosaurus. Na kości przedszczękowej unajzaur miał 3 lub 4 zęby, 22 na kości szczękowej i 20 na zębowej. Podobnie jak u wczesnych dinozaurów takich jak Herrerasaurus, a w przeciwieństwie do innych Sauropodomorpha, unajzaur ma dobrzusznie skierowany grzebień na trzonie obrotnika. Trzon jest jednak dwa razy dłuższy niż wysoki, tak jak u innych zauropodomorfów. Parapofyzy są obecne na bliższym końcu trzonu, co prawdopodobnie świadczy o tym, że ten osobnik był już dorosły. Kręgi grzbietowe mają amficeliczne, silnie spłaszczone trzony, jak przystało na przedstawiciela tej grupy. Podobnie jak u Yunnanosaurus i Guaibasaurus łuki nerwowe tych kręgów są wyższe od trzonów. Pełne zrośnięcie się trzonów i łuków nerwowych również świadczy o dojrzałym wieku tego osobnika. Kość łopatkowa i krucza są ze sobą ściśle połączone, choć wciąż widać między nimi szew. W przeciwieństwie do Riojasaurus i Saturnalia, Unaysaurus nie ma łopatki o klepsydrowatym kształcie, gdyż tylny koniec kości jest mniej rozszerzony. Obręcz barkowa unajzaura była nachylona 60o do płaszczyzny poziomej, co jest cechą prymitywną (plezjomorficzną) dla zauropodomorfów i czym przypomina obręcz Seitaad. Kość ramieniowa jest podobna do Plateosaurus. Jest mniej masywna niż u Riojasaurus, Massospondylus i Saturnalia. Pozostałe kości kończyn nawiązują swoją budową do innych "prozauropodów", szczególnie do tych o mniejszych rozmiarach.

Unaysaurus wyróżnia się od innych taksonów następującą kombinacją cech:

  • dobrze rozwinięty, skierowany grzbietowo-bocznie wyrostek tworzony przez kość czołową i ciemieniową;
  • obniżenie na przyśrodkowej części kości ciemieniowej; dwa dołki na środkowej laminie kości szczękowej;
  • obecność wyraźnego, tępego grzbietu na bocznej powierzchni grzebienia naramiennego.

W 2012 roku opisano fragmentaryczne szczątki miednicy i nogi jakiegoś prozauropoda z górnej części formacji Caturrita. Może to być kolejny osobnik unajzaura. Nie ma jednak co do tego pewności, gdyż okaz typowy nie ma miednicy, co utrudnia ich porównanie.

Natomiast do unajzaura być może należał niekompletny szkielet ze stanowiska Wachholz oraz kość łonowa ze wzgórza Botucaraí. Szkielet ten składa się z 11 kręgów grzbietowych, niekompletnej lewej kończyny przedniej, dwóch kości prawej kończyny przedniej, prawej kości kulszowej i sześciu paliczków stopy. Müller i in. (2016) nie zdecydowali się jednak na jego formalne przypisanie do Unaysaurus.

Diagram prezentujący znany materiał kopalny. Autor: Maurissauro. [3].

Geologia i położenie geograficzne

Skamieniałości Unaysaurus znaleziono 13 km na północ od Santa Maria w Brazylii. Kości tego zwierzęcia tkwiły w czerwonawym zlepieńcu ponad brązowymi-czerwonymi łupkami ilastymi z soczewkami mułowców. Osady te należą do formacji Caturrita datowanej na późny trias. Badacze nie są zgodni co do dokładnego wieku tej formacji. Ich szacunki co do tego wahają się od 227 do 200 milionów lat temu. Obecność dicynodonta Jachaleria może wskazywać na wczesny noryk, czyli około 227-220 milionów lat. Langer i in. (2018) ustalili, że wiek formacji Caturrita wynosił 225.42 ± 0.37 Ma.

Paleobiologia

Unajzaur należał do mniejszych "prozauropodów". Nie był tak masywny jak np. Riojasaurus. Zapewne, podobnie jak plateozaur, poruszał on się na dwóch tylnych kończynach. Długa szyja pozwalała mu sięgać po wyższe części roślin, niedostępne dla innych roślinożerców. Liściowatymi zębami ciął on liście i gałązki, które następnie połykał. Były one rozcierane w żołądku przez gastrolity i trawione. Głównym niebezpieczeństwem dla unajzaura był prawdopodobnie duży teropod, znany wyłącznie z tropów oraz Guaibasaurus (jeśli był mięsożerny). Mniejsze osobniki musiały także uważać na fitozaury, spacerując nad brzegami wód. Choć unajzaur był smuklejszy od wielu innych "prozauropodów", raczej nie był w stanie ratować się szybką ucieczką. Musiał więc polegać na swej sile broniąc się przed drapieżnikami. Prawdopodobnie długa szyja pozwalała mu skuteczniej obserwować okoliczny teren, by w porę dostrzec skradającego się drapieżnika.

Na wielu kościach unajzaura znaleziono ślady gryzienia przez małe zwierzęta. Prawdopodobnie zwłoki tego dinozaura zostały częściowo zjedzone przez mięsożerne cynodonty, zanim zostały pogrzebane przez osad.

Filogeneza

Unayysaurus należy do wczesnych zaurpodomorfów - unajzaurydów, wraz z Jaklapallisaurus i Macrocollum (Müller i in., 2018).

Spis gatunków

Unaysaurus Leal, Azevedo, Kellner & da Rosa, 2004
U. tolentinoi Leal, Azevedo, Kellner & da Rosa, 2004

Bibliografia

Bittencourt, J.S., Leal, L.A., Langer, M.C., Azevedo, S.A.K. 2012. An additional basal sauropodomorph specimen from the Upper Triassic Caturrita Formation, southern Brazil, with comments on the biogeography of plateosaurids. Alcheringa, t. 36, nr 2, str. 269-278.

Bittencourt, J.S., da Rosa, Á.A.S., Schultz, C.L., Langer, M.C. 2013. Dinosaur remains from the ‘Botucaraí Hill’ (Caturrita Formation), Late Triassic of south Brazil, and their stratigraphic context. Historical Biology, t. 25, nr 1, str. 81-93.

Delcourt, R., Azevedo, S.A.K. de, Grillo, O.N., Deantoni, F.O. 2012. Biomechanical comments about Triassic dinosaurs from Brazil. Pap. Avulsos Zool. (Sao Paulo), t. 52, nr 29, str. 341-347. [4].

Leal, L.A., Azevedo, S.A.K., Kellner, A.W.A., da Rosa, Á.A.S. 2004. A new early dinosaur (Sauropodomorpha) from the Caturrita Formation (Late Triassic), Paraná Basin, Brazil. Zootaxa, t. 690, str. 1–24.

Müller, R.T., Langer, M.C., Dias-da-Silva, S. 2016. Biostratigraphic significance of a new early sauropodomorph specimen from the Upper Triassic of southern Brazil. Historical Biology, str. 1-16.

Müller, R.T., Langer, M.C., & Dias-da-Silva, S. 2018. An exceptionally preserved association of complete dinosaur skeletons reveals the oldest long-necked sauropodomorphs. Biology Letters 14: 20180633

Müller, R.T., da Rosa, A.A.S., Silva, L.R., Aires, A.S.S., Pacheco, C.P., Pavanatto, A.E.B., Dias-da-Silva, S. 2015. Wachholz, a new exquisite dinosaur-bearing fossiliferous site from the Upper Triassic of southern Brazil. Journal of South American Earth Sciences, t. 61, str. 120–128.

Müller, R. T., Garcia, M. S., Bem, F. P., Damke, L. V. S., Fonseca, A. O., & Da-Rosa, Átila A. S. (2023). On a skeletally immature individual of Unaysaurus tolentinoi (Dinosauria: Sauropodomorpha) from the upper Triassic of southern Brazil. The Anatomical Record, 1– 13. doi:10.1002/ar.25285

Novas, F. 2009. The Age of Dinosaurs in South America. Indiana University Press, str. 1-452.

da Silva, R.C., Barboni, R., Dutra, T., Godoy, M.M., Binotto, R.B. 2012. Footprints of large theropod dinosaurs and implications on the age of Triassic biotas from Southern Brazil. Journal of South American Earth Sciences, t. 39, str. 16-23.

  1. 1,0 1,1 1,2 Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.
  2. Langer, M. C., Ramezani, J., & Da-Rosa, ́A. A. S. (2018). U-Pb age constraints on dinosaur rise from South Brazil. Gondwana Research, 57, 133–140.